آیات‌الاحکام: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۸:۰۳

سؤال

لطفاً منابعی برای مطالعه آیه‌های مربوط به احکام معرفی کنید.

آيات الاحكام، آيات در بردارنده احكام شرعى در قرآن است.

تعریف و توضیح آیات الاحکام

برخى از آيات قرآن، بيان كننده حكمى فقهى هستند و علماى شيعه و سنى اقدام به شرح و تفسير اين گونه آيات كرده اند. عنوان آيات الاحكام نام تأليفاتى است كه عالمان شيعه در اين زمينه نگاشته اند: مثل آيات الاحكام استرآبادى، و اهل سنت و جماعت اين گونه تأليفات را احكام القرآن ناميده‌اند. مانند احكام القرآن جصّاص و ابن العربى و كياهراس.^[1] محمد حسن ربانى، كنزالعرفان فى فقه القرآن تأليف مقداد بن عبدالله سيورى، فصلنامه فقه، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شماره ۵۰، ص۷.

آیات الاحکام از جهت نوع دلالت بر حكم و از جهت حكم مدلول آيه متفاوت است. از سوى ديگر، بعضى آيات به صيغه انشاء دلالت بر حكم دارد، و بعضى به هيئت اِخبار. بعضى آيات، متضمّن احكام و قواعد كلّى است، مانند قاعده عسر و حرج كه از آيه‌هاى مَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِى الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ و يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ اليُسْرَ وَ لايُريدُ بِكُمُ العُسْرَ استفاده شده است. و بعضى ديگر، امضاى امر عرفى يا عقلايى است.^[2]فرهنگ فقه فارسي، موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامي، ج۱، ص۱۸۰.

مرحوم آية اللّه سيد شهاب الدين مرعشي نجفي (م 1411 / 1366)، در كتاب نهج الرشاد في ترجمة الفاضل الجواد، كه به عنوان مقدّمه مسالك الافهام فاضل جواد (از علماي بزرگ اماميه در قرن يازدهم) به چاپ رسيده، نام 57 كتاب را به عنوان «آيات الاحكام» ذكر نموده است. از اين تعداد، 23 كتاب از علماي مذاهب اربعه و 5 كتاب از علماي زيديه و 29 كتاب از علماي اماميه مي باشد.[5] در اين ميان، برخي مفسّران، كه خود فقيه نيز بوده اند، در كتاب تفسيري خويش، كه عمدتاً مفصل هم مي باشند.^[3]محمدمهدي كريمي نيا، آيات الاحكام و نگاهي به كتاب «كنزالعرفان في فقه القرآن»، نشریه معرفت، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، ش۹۶، ص۱۵.

تعداد آیات‌الاحکام

تعداد آیه‌های مربوط به احکام، در قرآن فراوان است. به گفته برخی از محققان ۳۵۹ آیه و به گفته برخی دیگر تعداد آیات مربوط به احکام از ۵۰۰ آیه بیشتر نیست. به قول مشهور، تعداد آيات الاحكام پانصد آيه است.^[4]فرهنگ فقه فارسي، موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامي، ج۱، ص۱۸۰.

فاضل مقداد مى گويد: در ميان علما مشهور است كه تعداد آيات احكام پانصد آيه است, ولى من در كتاب كنزالعرفان تمام آيات را آورده و تكرارى ها را حذف كرده ام و تعداد آنها به پانصد آيه نمى رسد.^[5] محمد حسن ربانى، كنزالعرفان فى فقه القرآن تأليف مقداد بن عبدالله سيورى، فصلنامه فقه، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شماره ۵۰، ص۷.

محمود شهابي در جلد دوم ادوار فقه میگوید مجموع آيات منقوله در کتب فقهی 450 تا 500 آيه است. ولي با محاسبه اي كه به عمل آمد، مجموع آياتي كه به آن ها استدلال نموده اند حدود 382 آيه مي باشد كه بعضي از آن ها تكراري است. مقصود اين است كه به يك آيه در ابواب مختلف استدلال شده; مثل آيه (اوفوا بالعقود.)^[6] محمدمهدي كريمي نيا، آيات الاحكام و نگاهي به كتاب «كنزالعرفان في فقه القرآن»، نشریه معرفت، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، ش۹۶، ص۱۵.

منابع درباره آیات‌الاحکام

‌فقه القرآن راوندى
كنزالعرفان فى فقه القرآن.
النهايه فى تفسير الخسمائه آية, از عبدالله بحرانى.
مسالك الافهام الى آيات الاحكام، از فاضل جواد.
تفسير البلابل و القلاقل
آیات‌الاحکام، کاظم مدیر شانه چی، تهران انتشارات سمت.
تفسیر شاهی یا آیات الاحکام، سید میرابوالفتح زنجانی، در دو مجلد.
نقد پژوهی قرآنی (درآمدی بر مبانی نظری آیات الاحکام)، سید محمدعلی ایازی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
زبده البیان فی براهین احکام القرآن، محقق اردبیلی، تنظیم: رضا استادی و… قم، انتشارات امیرالمؤمنین.
تفسیر جامع آیات الاحکام، زین العابدین قربانی لاهیجی، انتشارات سایه.
فقه القرآن, از آيت الله محمد يزدى
آيات الاحكام, از باقر ايراوانى
آيات الاحكام, نوشته محمد فاكر ميبدى

منابع

@@ خط ۵: / خط ۵: @@
 {{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
-تعداد آیه‌های مربوط به احکام، در [[قرآن]] فراوان است. به گفته برخی از محققان ۳۵۹ آیه و به گفته برخی دیگر تعداد آیات مربوط به احکام از ۵۰۰ آیه بیشتر نیست. چون نام بردن از تمامی آن‌ها در این مختصر مقدور نیست؛ به معرفی منابعی در این زمینه بسنده می‌شود:
+آيات الاحكام، آيات در بردارنده احكام شرعى در قرآن است.
-*‌ ''آیات‌الاحکام''، کاظم مدیر شانه چی، تهران انتشارات سمت.
+'''تعریف و توضیح آیات الاحکام'''
-* ''تفسیر شاهی یا آیات الاحکام''، سید میرابوالفتح زنجانی، در دو مجلد.
-* ''نقد پژوهی قرآنی (درآمدی بر مبانی نظری آیات الاحکام)''، سید محمدعلی ایازی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
+برخى از آيات قرآن، بيان كننده حكمى فقهى هستند و علماى شيعه و سنى اقدام به شرح و تفسير اين گونه آيات كرده اند. عنوان آيات الاحكام نام تأليفاتى است كه عالمان شيعه در اين زمينه نگاشته اند: مثل آيات الاحكام استرآبادى، و اهل سنت و جماعت اين گونه تأليفات را احكام القرآن ناميده‌اند. مانند احكام القرآن جصّاص و ابن العربى و كياهراس.<sup>[1]</sup> محمد حسن ربانى، كنزالعرفان فى فقه القرآن تأليف مقداد بن عبدالله سيورى، فصلنامه فقه'''،''' دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شماره ۵۰، ص۷.
-* ''زبده البیان فی براهین احکام القرآن''، محقق اردبیلی، تنظیم: رضا استادی و… قم، انتشارات امیرالمؤمنین.
-* ''تفسیر جامع آیات الاحکام''، زین العابدین قربانی لاهیجی، انتشارات سایه.
+آیات الاحکام از جهت نوع دلالت بر حكم و از جهت حكم مدلول آيه متفاوت است. از سوى ديگر، بعضى آيات به صيغه انشاء دلالت بر حكم دارد، و بعضى به هيئت اِخبار. بعضى آيات، متضمّن احكام و قواعد كلّى است، مانند قاعده عسر و حرج كه از آيه‌هاى مَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِى الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ و يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ اليُسْرَ وَ لايُريدُ بِكُمُ العُسْرَ استفاده شده است. و بعضى ديگر، امضاى امر عرفى يا عقلايى است.<sup>[2]</sup>فرهنگ فقه فارسي، موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامي، ج۱، ص۱۸۰.
+''مرحوم آية اللّه سيد شهاب الدين مرعشي نجفي'' (م 1411 / 1366)، در كتاب '''''نهج الرشاد في ترجمة الفاضل الجواد'''''، كه به عنوان مقدّمه '''''مسالك الافهام فاضل جواد''''' (از علماي بزرگ اماميه در قرن يازدهم) به چاپ رسيده، نام 57 كتاب را به عنوان «آيات الاحكام» ذكر نموده است. از اين تعداد، 23 كتاب از علماي مذاهب اربعه و 5 كتاب از علماي زيديه و 29 كتاب از علماي اماميه مي باشد.[5] در اين ميان، برخي مفسّران، كه خود فقيه نيز بوده اند، در كتاب تفسيري خويش، كه عمدتاً مفصل هم مي باشند.<sup>[3]</sup>محمدمهدي كريمي نيا، آيات الاحكام و نگاهي به كتاب «كنزالعرفان في فقه القرآن»، نشریه معرفت، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، ش۹۶، ص۱۵.
+'''تعداد آیات‌الاحکام'''
+تعداد آیه‌های مربوط به احکام، در [[قرآن]] فراوان است. به گفته برخی از محققان ۳۵۹ آیه و به گفته برخی دیگر تعداد آیات مربوط به احکام از ۵۰۰ آیه بیشتر نیست. به قول مشهور، تعداد آيات الاحكام پانصد آيه است.<sup>[4]</sup>فرهنگ فقه فارسي، موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامي، ج۱، ص۱۸۰.
+فاضل مقداد مى گويد: در ميان علما مشهور است كه تعداد آيات احكام پانصد آيه است, ولى من در كتاب كنزالعرفان تمام آيات را آورده و تكرارى ها را حذف كرده ام و تعداد آنها به پانصد آيه نمى رسد.<sup>[5]</sup> محمد حسن ربانى، كنزالعرفان فى فقه القرآن تأليف مقداد بن عبدالله سيورى، فصلنامه فقه'''،''' دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شماره ۵۰، ص۷.
+''محمود شهابي'' در جلد دوم ''ادوار فقه میگوید'' مجموع آيات منقوله در کتب فقهی 450 تا 500 آيه است. ولي با محاسبه اي كه به عمل آمد، مجموع آياتي كه به آن ها استدلال نموده اند حدود 382 آيه مي باشد كه بعضي از آن ها تكراري است. مقصود اين است كه به يك آيه در ابواب مختلف استدلال شده; مثل آيه (اوفوا بالعقود.)<sup>[6]</sup> محمدمهدي كريمي نيا، آيات الاحكام و نگاهي به كتاب «كنزالعرفان في فقه القرآن»، نشریه معرفت، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، ش۹۶، ص۱۵.
+'''منابع درباره آیات‌الاحکام'''
+* ‌فقه القرآن راوندى
+* كنزالعرفان فى فقه القرآن.
+* النهايه فى تفسير الخسمائه آية,     از عبدالله بحرانى.
+* مسالك الافهام الى آيات الاحكام،     از فاضل جواد.
+* تفسير البلابل و القلاقل
+* ''آیات‌الاحکام''، کاظم مدیر شانه چی، تهران     انتشارات سمت.
+* ''تفسیر شاهی یا آیات الاحکام''، سید میرابوالفتح زنجانی، در دو     مجلد.
+* ''نقد پژوهی قرآنی (درآمدی بر     مبانی نظری آیات الاحکام)''، سید محمدعلی ایازی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه     علمیه قم.
+* ''زبده البیان فی براهین احکام     القرآن''،     محقق اردبیلی، تنظیم: رضا استادی و… قم، انتشارات امیرالمؤمنین.
+* ''تفسیر جامع آیات الاحکام''، زین العابدین قربانی لاهیجی،     انتشارات سایه.
+* فقه القرآن, از آيت الله محمد     يزدى
+* آيات الاحكام, از باقر ايراوانى
+* آيات الاحكام, نوشته محمد فاكر     ميبدى
+*