نماز شب در قرآن

سؤال

در آیات قرآن چه اهمیت و فضیلتی برای نماز شب، ذکر شده است؟

درگاه‌ها

نماز شب یکی از عبادات مستحب در دین اسلام است که در آیات قرآن به آن اشاره شده

نماز شب یازده رکعت است که به صورت پنج نماز دورکعتی و یک نماز یک‌رکعتی خوانده می‌شود. سه رکعت آخر فضیلت بیشتری بر دیگر رکعت‌ها دارد که شامل دو رکعت نماز شَفع و یک رکعت نماز وَتْر می‌شود.

در آیاتی از قرآن کریم، به مسئله نماز شب پرداخته شده است که عبارتند از: آیات 1 و 8 و 20 سوره مزمل و آیات 17 و 18 سوره ذاریات. از بررسی این آیات، این نتیجه حاصل می‌شود که نماز شب مستحب مؤکد است؛ زمان دقیق آن در آیات مشخص نشده است، اما روایات به آن اشاره کرده‌اند؛ تعداد رکعات نماز شب در قرآن ذکر نشده است، ولی روایات آن را 11 رکعت دانسته‌اند؛ عظمت نماز شب به اندازهای است که پیامبراکرم(ص) به وسیله آن آمادگی برای دریافت قول ثقیل (قرآن) را پیدا می‌کند؛ خداوند در آیات برای نماز شب تخفیفی قائل شده است، از این رو هرکس هرچقدر که توان داشته باشد می‌تواند به این فضیلت بپردازد.

نماز شب در فقه

نماز شب ۱۱ رکعت است: هشت رکعت آن به صورت چهار نماز دورکعتی به نیت نافله شب خوانده می‌شود. دو رکعت به نیت نماز شَفع. یک نماز یک‌رکعتی هم به نیت نماز وَتر خوانده می‌شود.

اهمیت نماز شب در قرآن

خصوصيات پرهيزكاران

﴿الصّاِبرينَ و الصَّادِقِينَ وَ القَانِتِينَ وَ الْمُنفِقِينَ وَالْمُسَْتغْفِرِينَ بِاْلأَسْحَارِ﴾(آل عمران:17) پرهيزكاران كسانی هستند كه استقامت و پايداری می‌ورزند و راست می‌گويند و اهل خضوع (در برابر خداوند) هستند و در راه او انفاق می‌نمايند و در سحرگاهان استغفار می‌نمايند. خداوند خودش شفاعت را برای اولياء پسنديده است نه آنكه اوليای الهی نسبت به بندگان از خدا مهربان‌تر باشد.

پاداش سحر خيزان و نيكوكاران

وَالَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّدًا وَقِيَامًا

سوره فرقان، آیه 64

در اين آيه خداوند و شب زنده‌داری را از مصاديق نيكو كاری دانسته و عشق و علاقه متقين به شب زنده‌داری را اينگونه بيان می‌فرمايد: ﴿كانُوا قلي ًلا مِنَ اللَّيْل ما يَهْجَعُون و بالأَسحارِهُمْ يَسْتَغْفرُون﴾(ذاريات:١٧-١٨) «يهجعون» از ماده‌ی «هجوع» به معنی خواب شبانه است، از نظر برخی منظور اين است كه آنها اكثر شب را بيدار بودند و كمی از شب را می‌خوابيدند.

قيام در دل شب

﴿تَتَجا في جُنُوبُهُمْ عَنِ المَضاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّ ُهمْ خَوْفاً وَ َطمَعاً وَ مِمّا َرزَقناهُمْ يُنْفِقُونَ؛ پهلوهايشان از بسترها در دل شب دور ميشود به پا ميخيزد و رو به درگاه خدا ميآورند پروردگار خود را با بيم و اميد ميخوانند، و از آنچه به آنها روزي دادهايم، انفاق ميكنند﴾(سجده:41) «تَتَجافی‌» از ماده‌ی (جفا) در اصل به معنی برداشتن و دور ساختن است. «جنوب» جمع «جنب» به معنی پهلو است و «مضاجع» جمع «مَضْجَع» به معنی بستر است و دور شدن پهلو از بستر كنايه از برخاستن از خواب و پرداختن به عبادت پروردگار در دل شب

قرآن كريم به يكی از صفات مؤمنين اشاره كرده می‌گويد: «پهلوهای آنان از بسترها در دل شب دور می‌شود به پا می‌خيزند و رو به درگاه خدا می‌آورند و به راز و نياز با او می‌پردازند»

فضیلت نماز شب در قرآن

در آیات قرآن اهمیت شب زنده داری و نماز شب و تلاوت قرآن را در آن هنگام که غافلان در خوابند گوشزد می کنند. امام صادق (ع) فرمود:

إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِيلًا

سوره مزمل، آیه 6

«إِنَّ مِن رُوحِ اللَّهِ تَعَالَى ثَلَاثَةُ: التَهَجُدُ بِاللَّيْلِ وافطارِ الصَّائِمِ ولقاء الأخوان؛ اسه چیز از عنایات مخصوص الهی است عبادت شبانه نماز شب) وافطار دادن به روزه داران و ملاقات برادران مسلمان» و در حدیث دیگری از همان حضرت می خوانیم که در تفسیر آیه ی کارهای نیک اثر کارهای بد را از بین می برد اشاره دارند که: «نماز شب گناهان روز را از بین می برد»

وصف شب زنده داری دانايان

قرآن كريم می‌فرمايد: «كسی كه در ساعات شب به عبادت و نماز خداوند و سجده و قيام مشغول باشد، انسانی شايسته با ارزشی است». ﴿«اَمَّنْ هُوَ قانت آناء اللَّيْلِ ساجِدَاً وَ قاِئمَاً يَ ْحذَرُ الآخَرَةِ وَ يَرجوا رَحْمةَ رَبهِ؛ آيا چنين كسی با ارزش است يا كسی كه در ساعات شب به عبادت مشغول است و در حال سجده و قيام از عذاب آخرت می‌ترسد و به رحمت پروردگارش اميدوار است﴾(زمر:9) در حديثی كه از امام باقر (ع) حضرت نقل شده است، می‌خوانيم كه آيه «َامَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّيْل» به نماز شب تفسير شده است.

منابع

• طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (۱۴۱۹). العروة الوثقی. ج۲. ص۲۴۵.
• خمینی، روح‌الله (۱۴۳۴). تحریر الوسیله. ص۱۴۳.