آثار فارسی خواجه نصیرالدین طوسی: تفاوت میان نسخه‌ها
A.rezapour (بحث | مشارکتها) |
A.rezapour (بحث | مشارکتها) |
||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
== اخلاق ناصری == | == اخلاق ناصری == | ||
[[پرونده:اخلاق ناصری.jpg|بندانگشتی| | [[پرونده:اخلاق ناصری.jpg|بندانگشتی|«اخلاق ناصری» از مشهورترین آثار فارسی خواجه نصیرالدین طوسی|216x216پیکسل]] | ||
اَخْلاقِ ناصِری، مهمترین رساله در حکمت عملی در دورهٔ اسلامی شناخته می‌شود. خواجه نصیر طوسی این کتاب را زمانی نوشت که در قُهستان و در خدمت حاکم آنجا، ناصرالدین عبدالرحیم، محتشم اسماعیلی بود. خواجه‌نصیر با نوشتن ''اخلاق ناصری'' نخستین اثر مهم حکمت عملی، سنتی را بنیاد نهاد که نه در دورهٔ یونانی و نه در دورهٔ اسلامی پیش از او سابقه نداشت. فیلسوفان دورهٔ اسلامی، پیش از او در کلیات حکمت نظری آثاری مهم مانند ''[[دانشنامهٔ علایی]]'' به فارسی و ''[[شفا (کتاب)|شفا]]'' به عربی نوشته بودند، اما ''اخلاق ناصری'' نخستین اثر در حکمت عملی به‌شمار می‌رود و به همین سبب نیز فیلسوفان متأخر بر خواجه، آن را همچون الگویی در تدوین کلیات حکمت عملی به کار گرفتند. ''اخلاق ناصری'' یکی از مهمترین متن‌های فارسی در سدهٔ ۷ق است که تحت تأثیر سبک متداول در دورهٔ مغولان واقع نشده، و حاکی از نوآوری و خلاقیت بسیار است و از این دیدگاه می‌تواند مورد بررسی و استفادهٔ زبان‌شناسان و سبک‌شناسان قرار گیرد.<ref>طباطبائی، جواد، «اخلاق ناصری»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بیتا، ج۷، ذیل مدخل.</ref> | اَخْلاقِ ناصِری، مهمترین رساله در حکمت عملی در دورهٔ اسلامی شناخته می‌شود. خواجه نصیر طوسی این کتاب را زمانی نوشت که در قُهستان و در خدمت حاکم آنجا، ناصرالدین عبدالرحیم، محتشم اسماعیلی بود. خواجه‌نصیر با نوشتن ''اخلاق ناصری'' نخستین اثر مهم حکمت عملی، سنتی را بنیاد نهاد که نه در دورهٔ یونانی و نه در دورهٔ اسلامی پیش از او سابقه نداشت. فیلسوفان دورهٔ اسلامی، پیش از او در کلیات حکمت نظری آثاری مهم مانند ''[[دانشنامهٔ علایی]]'' به فارسی و ''[[شفا (کتاب)|شفا]]'' به عربی نوشته بودند، اما ''اخلاق ناصری'' نخستین اثر در حکمت عملی به‌شمار می‌رود و به همین سبب نیز فیلسوفان متأخر بر خواجه، آن را همچون الگویی در تدوین کلیات حکمت عملی به کار گرفتند. ''اخلاق ناصری'' یکی از مهمترین متن‌های فارسی در سدهٔ ۷ق است که تحت تأثیر سبک متداول در دورهٔ مغولان واقع نشده، و حاکی از نوآوری و خلاقیت بسیار است و از این دیدگاه می‌تواند مورد بررسی و استفادهٔ زبان‌شناسان و سبک‌شناسان قرار گیرد.<ref>طباطبائی، جواد، «اخلاق ناصری»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بیتا، ج۷، ذیل مدخل.</ref> | ||
نسخهٔ ۱۱ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۳۱
خواجه نصیرالدین طوسی کدام تألیفات خود را به فارسی نگاشته است؟
آثار فارسی خواجه نصیرالدین طوسی(درگذشت: ۶۷۲ ق)، بخشی از آثار مهم این فیلسوف و متکلم را دربرمی‌گیرد. اساس الاقتباس، اوصاف الاشراف، اخلاق ناصری، اخلاق محتشمی، آغاز و انجام از مهمترین آثار فارسی خواجه به شمار می‌رود. وی آثار فارسی دیگری نیز نگاشته است.
معرفی خواجه نصیرالدین طوسی
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن حسن (درگذشت: ۶۷۲ ق) از دانشمندان بزرگ اسلامی است که در رشته‌های مختلف علوم متداول صاحب نظر بوده است.[۱] خواجه نصیرالدین، فقیه، محقق، منجم، ریاضیدان، متکلم و حکیم مشهور، در سال ۵۹۷ق در خانواده‌ای اهل علم در طوس به دنیا آمد. اصل وی از جهرود ساوه است. خواجه در نیشابور، فقه، اصول، حکمت، کلام، فلسفه و ریاضیات خواند. وی سپس به بغداد رفت و پس از مدت زمانی کوتاه، یکی از عالمان مشهور و برجسته قرن هفتم شد و سرانجام در ۱۸ ذی حجه ۶۷۲ در بغداد درگذشت و در کنار قبر امام کاظم(ع) به خاک سپرده شد.[۲] وی تألیفات ارزشمندی دارد که وی را در میان مؤلفان و دانشمندان اسلامی ممتاز ساخته است.[۳]
اساس الاقتباس
اَساسُ الْاِقْتِباس، کتابی در منطق به زبان فارسی است. این کتاب در میان چند اثر معتبر خواجه نصیر در منطق، مانند شرح منطق اشارات و بخش منطق تجرید، افزون بر تألیف کتاب به زبان فارسی، در تفصیل مطالب نیز ممتاز است و می‌توان آن را بزرگ‌ترین اثر فارسی در منطق و نمونه‌ای از نگارش علمی به این زبان در عصر خود به‌شمار آورد. مؤلف در فصل‌بندی و بیان مطالب کتاب از ابن‌سینا و به‌ویژه از منطق شفای او پیروی کرده است. از ویژگی‌های این شیوهٔ تدوین، افزودن مباحثی با عنوان «صناعات خمس» است که شامل خطابه و شعر می‌شود، در حالی که این دو مبحث در اصل بیرون از مجموعهٔ تدوین‌یافتهٔ آثار منطقی ارسطو(ارغنون)، و به صورت دو اثر مستقل بوده‌اند. با این‌همه، سبک تألیف و دیدگاه‌های خاص خواجه در این کتاب دیده می‌شود.[۴]
اساس الاقتباس نخستین‌بار در ۱۳۲۷ش به کوشش محمدتقی مدرس رضوی در تهران به چاپ رسید. چاپ دیگری از آن نیز به همراه تعلیقات در دو جلد به کوشش عبدالله انوار در ۱۳۷۵ش در تهران منتشر شده است.[۵]
اوصاف الاشراف
اوصاف الاشراف یکی از بهترین و عرفانی‌ترین آثار خواجه نصیرالدین طوسی شناخته می‌شود. این کتاب به تقاضای شمس الدین محمد جوینی، وزیر هلاکو و سپس اباقاخان و سپس تکودار نگاشته شده است. اوصاف الاشراف به قرینه مقدّمه آن پس از اخلاق ناصری نوشته شده است.[۶]
اخلاق ناصری
اَخْلاقِ ناصِری، مهمترین رساله در حکمت عملی در دورهٔ اسلامی شناخته می‌شود. خواجه نصیر طوسی این کتاب را زمانی نوشت که در قُهستان و در خدمت حاکم آنجا، ناصرالدین عبدالرحیم، محتشم اسماعیلی بود. خواجه‌نصیر با نوشتن اخلاق ناصری نخستین اثر مهم حکمت عملی، سنتی را بنیاد نهاد که نه در دورهٔ یونانی و نه در دورهٔ اسلامی پیش از او سابقه نداشت. فیلسوفان دورهٔ اسلامی، پیش از او در کلیات حکمت نظری آثاری مهم مانند دانشنامهٔ علایی به فارسی و شفا به عربی نوشته بودند، اما اخلاق ناصری نخستین اثر در حکمت عملی به‌شمار می‌رود و به همین سبب نیز فیلسوفان متأخر بر خواجه، آن را همچون الگویی در تدوین کلیات حکمت عملی به کار گرفتند. اخلاق ناصری یکی از مهمترین متن‌های فارسی در سدهٔ ۷ق است که تحت تأثیر سبک متداول در دورهٔ مغولان واقع نشده، و حاکی از نوآوری و خلاقیت بسیار است و از این دیدگاه می‌تواند مورد بررسی و استفادهٔ زبان‌شناسان و سبک‌شناسان قرار گیرد.[۷]
آغاز و انجام
آغاز و انجام رسالهٔ مختصر و فشرده‌ای در باب مبدأ و معاد است که در آن اصول عقاید اسلامی را به روش عرفانی تأویل شده است. این کتاب دارای ۲۰ فصل است: دربارهٔ صفت آخرت، مبدأ و معاد، دو جهان و مراتب مردم در آن دو، مکان و زمان آخرت، حشر خلایق، احوال خلق در آن جهان، صراط، نامهٔ اعمال، ثواب و حساب، وزن اعمال، درنوردیدن آسمان‌ها، دمیدن در صور، احوال روز رستاخیز، بهشت و دوزخ، زبانیهٔ دوزخ، جویهای بهشت، خازن بهشت و دوزخ، درخت‌های زقوم و طوبی، حورالعین، ثواب و عقاب و عدل. رسالهٔ آغاز و انجام خواجه نصیرالدین طوسی در ۱۳۱۳ق، ۱۳۲۴ق، ۱۳۱۸ش و ۱۳۳۵ش در شیراز و تهران به چاپ رسیده است. نسخه‌های خطی آن در انگلستان (موزهٔ بریتانیا)، ایران (تهران، مشهد، همدان، قم)، پاکستان، ترکیه و مصر موجود است.[۸]
اخلاق محتشمی
ناصرالدین عبدالرحیم، محتشم قهستان(درگذشت: ۶۵۵ق)، نوشتن کتاب اخلاق محتشمی را آغاز کرد، ولی به دلیل اشتغالات مملکتی، نتوانست آن را به پایان ببرد؛ ناگزیر به خواجه طوسی دستور داد کتاب را طبق مصلحت حاکم به پایان برد. در این کتاب، نخست آیات قرآن و سپس اخبار نبوی، آن گاه خبرهای علوی و پس از آن سخنان امامان دیگر شیعی به ویژه صحیفه سجادیه و در آخر هم سخنان داعیان اسماعیلی و فیلسوفان آورده شده است. سال نگارش کتاب معلوم نیست. محمدتقی دانش‌پژوه(درگذشت:۱۳۷۵ش)، مصحح و نسخه پژوه، می‌گوید: «اخلاق ناصری در ۶۳۳ ساخته شده ولی سال نگارش اخلاق محتشمی معلوم نیست. شاید از سادگی آن بتوان گمان برد که پیش از اخلاق ناصری و گویا برای تبلیغ و دعوت نوشته شده، و پیداست جنبه عملی و مذهبی آن بیشتر از اخلاق ناصری است که فلسفی صرف می‌باشد».[۹]
دیگر آثار به فارسی
از دیگر آثار فارسی خواجه نصیرالدین طوسی عبارتند از:
- اثبات الواجب
- اختیارات النجوم
- اختیارات المهمات
- الاخلاق
- استخراج قبله تبریز
- بیست باب در معرفت اسطرلاب
- ترجمه ثمرة الفلک
- ترجمه صور الکواکب
- چهار مقاله
- حل مشکلات معینه
- خلافت نامه
- رساله امامت
- رساله التولی و التبری
- رساله السیر و السلوک
- رساله فی خلق الاعمال
- رساله فی خواص الاحجار
- روضه تسلیم
- روضه القلوب
- زیج ایلخانی
- سی فصل
- مطلوب المؤمنین
- واقعه بغداد[۱۰]
منابع
- ↑ پهلوان، منصور، «عرفان خواجه نصیرالدین طوسی»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره ۱۶۰، ۱۳۸۰ش، ص۲۳۹.
- ↑ حمید ملک مکان، «خواجه نصیرالدین طوسی و اسماعیلیان»، هفت آسمان، شماره ۹، ۱۳۸۰ش، ص۹۵.
- ↑ پهلوان، منصور، «عرفان خواجه نصیرالدین طوسی»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره ۱۶۰، ۱۳۸۰ش، ص۲۳۹.
- ↑ انواری، محمدجواد، «اساس الاقتباس»، دانشنامه ایران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۲، ذیل مدخل.
- ↑ انواری، محمدجواد، «اساس الاقتباس»، دانشنامه ایران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۲، ذیل مدخل.
- ↑ وکیلی، محمدحسن، «اوصاف الاشراف»، عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عترت، بازدید: ۱۲ مه ۱۴۰۳ش.
- ↑ طباطبائی، جواد، «اخلاق ناصری»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بیتا، ج۷، ذیل مدخل.
- ↑ بخش فلسفه و کلام، «آغاز و انجام»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بیتا، ج۱، ذیل مدخل.
- ↑ حمید ملک مکان، «خواجه نصیرالدین طوسی و اسماعیلیان»، هفت آسمان، شماره ۹، ۱۳۸۰ش، ص۱۱۴.
- ↑ اعسم، عبدالامیر، نصیرالدین طوسی پایه‌گذار کلام فلسفی، ترجمه محمد باهر، تهران، شایا، ۱۴۰۰ش، ص۸۶ تا ۱۰۳.