نماز جماعت: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۸۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}نماز جماعت در قرآن و روایات چه جایگاه و فضیلتی دارد؟
منظور از «نماز خواندن» در قرآن شکرگزاری است یا عبادت؟ آیا به روش دیگر می شود نماز خواند؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}نماز یک عملی است که از طرف خداوند به‌وسیله پیامبرش بر مسلمانان عرضه شده است و باید طبق دستور شارع به‌عنوان یک تکلیف به آن عمل شود. چون نماز عبادتی توقیفی است و با یقین بر این‌که اوامر الهی به سود و مصلحت انسان‌هاست، شکرگذاری خداوند بوسیله اقامه نماز، یکی از مواردی است که سود آن شامل حال برپاکنندگان نماز می‌شود. پس بین این مسئله که نماز عبادتی توقیفی باشد، یعنی ما مأمور به انجام آن باشیم، یا نماز وسیله‌ای باشد برای شکرگزاری از خداوند، هیچ گونه منافاتی وجود ندارد.
{{پاسخ}}
{{درگاه|واژه‌ها}}


== بررسی واژه صلوه ==
نمازهای واجب روزانه [[مستحب]] است که به جماعت خوانده شود. نماز جمعه و نماز عید فطر و عید قربان، در صورت تحقق شروط آنها، واجب است که به جماعت خوانده شوند. به جماعت‌خواندن نمازهای مستحبی، جز نماز باران، جایز نیست.
واژه «صلوه» در اصل به معنای «دعا کردن» می‌باشد و آیات قرآنی بهترین ادله بر این معنی است.<ref>مفردات راغب اصفهانی، ذیل ماده «صلو».</ref> خداوند متعال در قرآن کریم به پیامبر اسلام می‌فرماید:{{قرآن|صَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاتَكَ سَكَنٌ لَهُم‏|ترجمه=برای آن‌ها دعا کن که دعای تو مایه آرامش برای آنهاست.|سوره=توبه|آیه=۱۰۳}}


اما در اصطلاح، یعنی شرع اسلام، «صلوه» عبارت است از همان حرکات و سکنات معیّنی که مسلمانان در شبانه روز ۵ مرتبه آن را به جا می‌آورند و اقامه نماز خوانده می‌شود؛ آغاز آن با تکبیر (الله اکبر) و پایان آن با سلام است.
در [[قرآن]] آیاتی هست که مشروعیت و استحباب نماز جماعت را ثابت می‌کند. در روایات اسلامی فضیلت‌هایی برای نماز جماعت برشمرده‌ شده است؛ از جمله چندین برابر بودن ثواب نماز جماعت نسبت به نماز فرادی. روایاتی مبنی بر مکروه‌بودن عدم شرکت در نماز جماعت آمده است.


'''بررسی واژه «صلوه» در قرآن'''
[[پرونده:نماز جماعت مرعشی.jpg|بندانگشتی|تصویری از نماز جماعت در حرم [[حضرت معصومه(س)]] به امامت آیت‌الله مرعشی نجفی]]


واژه «صلوه» در آیات قرآنی، بدون در نظر گرفتن مشتقّات آن، ۷۸ بار به‌کار رفته است که از مجموع این کارکردهای «صلوه»، فقط در یک مورد این لفظ در معنای لغوی خود به کار رفته است و آن آیه ۱۰۳ سوره توبه است: «ای پیامبر برای آنها دعا کن به‌درستی که دعای تو آرامش برای ایشان است.»
== ویژگی‌های شرعی نماز جماعت ==
برای ادای [[نمازهای واجب روزانه]] برگزاری نماز به‌صورت دسته‌جمعی مستحب دانسته شده است.<ref>كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج‏۳، ص۳۷۱، بَابُ فَضْلِ الصَّلَاه فِي الْجَمَاعَه. ابن بابويه، محمد بن على، من لا يحضره الفقيه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ ق، ج‏۱، ص۳۷۵، بَابُ الْجَمَاعَه وَ فَضْلِهَا. طوسى، محمد بن الحسن، تهذيب الأحكام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج‏۳، ص۲۴، باب۲- بَابُ فَضْلِ الْجَمَاعَه.</ref> [[نماز جمعه]]، نماز عید فطر و [[نماز عید قربان]]، در صورت تحقق شرایط آنها، واجب است به جماعت برگزار شوند.<ref>حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۲۸۵، باب۱ از ابواب صلاه الجماعه.</ref> در نمازهای مستحب، به جز [[نمازِ استسقاء]]، برگزاری نماز به جماعت حرام است.<ref>حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۴۵، باب۱۰. ص۳۳۳، باب۲۰.</ref>


به‌جز این یک مورد بقیه کارکردهای لفظ «صلوه» در قرآن، در معنای اصطلاحی و شرعی آن مطرح شده است؛ در این آیات احکام مرتبط با نماز، اعم از وجوب اقامه نماز، شرایط و واجبات نماز، چگونگی اقامه نماز، قرائت و قبله و مکان نمازگزار و … تبیین شده است.
با استناد به آیات قرآن<ref>سوره بقره، آیه ۴۳. سوره نساء، آیه ۱۰۲.</ref>، احادیث متواتر و [[سنت پیامبر(ص)]]، [[اهل بیت(ع)]] و [[صحابه]] مشروعیت نماز جماعت در نمازهای واجب روزانه اثبات شده است. برخی مشروعیت آن را از ضروریات دین دانسته‌اند. به گفتهٔ برخی فقها، از پاره‌ای احادیث بر می‌آید که نماز از آغاز به‌صورت جماعت تشریع شده است.<ref>رحمان ستایش، محمدکاظم، «نماز جماعت» دانشنامهٔ جهان اسلام، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، ج ۱۰، ذیل مدخل.</ref>


مهم‌ترین مشتقّات واژه «صلوه» در [[قرآن کریم]] عبارتند از صلّ، صلوات، یصلی، صلّوا، که تقریباً ۲۰ مورد می‌باشد، به غیر از ۴ آیه‌ای که در آن این بن‌مایه لغوی به معنی «دعا کردن و رحمت خداوند» استعمال شده است، بقیّه موارد در معنای شرعی و اصطلاحی «صلوه» استفاده شده‌اند.
خواندن نماز صبح، مغرب و عشاء به جماعت، خصوصاً برای همسایهٔ مسجد و کسی که صدای اذان [[مسجد]] را می‌شنود، بیشتر سفارش شده است. مستحب است سایر نمازهای واجب را به جماعت بخوانند.<ref>حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۲۹۴، باب۳.</ref> مشروعیت جماعت در نماز طواف و نماز آیات، در غیر خسوف و کسوف، ثابت نیست.<ref>[https://www.sistani.org/persian/book/50/62/ «نماز جماعت»، توضیح المسائل]، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.</ref> برخی گفته‌اند احتیاط واجب آن است که نماز عید فطر و قربان را در زمان غیبت امام عصر ‏(ع) به جماعت نخوانند. خواندن این نمازها به جماعت به قصد رجاء مانعی ندارد.‏<ref>خمینی، روح‌الله، رسالهٔ توضیح المسائل، مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، ۱۳۹۱ش، ص ۲۱۹.</ref>


== اهمیت نماز در قرآن ==
در میان اهل‌سنت، حنبلیان و برخی از حنفیان نماز جماعت را واجب عینی دانسته‌اند. بیشتر فقهای اهل‌سنت خواندن تمامی نمازهای مستحب را به جماعت مجاز می‌دانند. به نظر مشهور فقهای امامیه، [[نماز عید فطر]] و نماز عید قربان در صورت وجود همهٔ شرایط وجوب، از جمله حضور امام‌ معصوم، باید به جماعت خوانده شوند.<ref>رحمان ستایش، «نماز جماعت»، ج ۱۰، ذیل مدخل.</ref>
آیات زیادی از قرآن بر وجوب نماز دلالت دارند، در برخی آیات امر به اقامه نماز شده است، و در برخی آیات دیگر به‌طور کامل و دقیق از نماز، وجوب و چگونگی اقامه آن صحبت می‌کند. خداوند در آیه ۱۰۳ سوره نسا چنین فرموده است: {{قرآن|اِنَّ الصَّلاه کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنینَ کِتاباً مَوْقُوتاً
| ترجمه = همانا نماز وظیفه ثابت و معینیّ برای مؤمنان است.
}} کلمه «الموقوت» یعنی «نماز به وقت‌های معینّی محدود شده است»، مثل نماز صبح که باید در وقت معیّن خود اقامه شود.


در این آیه نماز بر هر مؤمنی فرض و واجب شده است. و همینطور از عبادت‌های مطلق نمی‌باشد که حدّ و زمان و شرایط نداشته باشد، بلکه حد و شرایط و اوقات معینّی دارد که تغییر و تبدیل در آن جایز نمی‌باشد.
== فضیلت نماز جماعت ==
دربارهٔ فضیلت نماز جماعت احادیث فراوانی در کتاب‌های روایی شیعه و [[اهل‌سنت]] ذکر شده‌است.<ref>جمعی از نویسندگان، «اسلام»، بخش «نماز جماعت»، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج ۳، ذیل مدخل.</ref> نماز جماعت را پایهٔ اصلی عمل دینی جمعی مسلمانان برشمرده‌اند. اهمیت نماز جماعت در شریعت اسلامی به‌حدی است که بر برگزاری آن در هنگام جنگ و در شرایط سخت نیز بر آن تأکید شده است.<ref>منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه و تقریر محمود صلواتی، تهران، سرایی، ۱۳۷۹، ج ۱، ص ۱۹۱.</ref>


== اقامه نماز و شکرگزاری ==
نماز جماعت علاوه بر آثار عبادی و اخلاقی، مانند اظهار اخلاص بیشتر به خداوند، بروز و ظهور همگانی عبادت خدا، هم‌یاری برای انجام‌دادن کارهای نیک و دوری از گناهان، فواید سیاسی و اجتماعی بسیاری دارد؛ از جمله هویت‌یافتن جامعهٔ اسلامی، آگاهی بیشتر مردم از یکدیگر، ایجاد الفت و ارتباط بین مسلمانان و تحقق برادری دینی در میان مسلمانان.<ref>رحمان ستایش، «نماز جماعت» دانشنامه جهان اسلام، ج ۱۰، ذیل مدخل.</ref>
یکی از وجوه مهم نماز تشکر از پروردگار است، خداوند در این مورد چنین می‌فرماید: {{قرآن|اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذي خَلَقَكُمْ وَ الَّذينَ مِنْ قَبْلِكُم‏|ترجمه=عبادت کنید خداوندی را که شما و نیاکان شما را آفرید.|سوره=بقره|آیه=۲۱}}


تشکر از ولی‌نعمت یک ارزش است و نماز بهترین نوع شکرگزاری است که چگونگی انجام آن را خداوند متعال در قرآن کریم بیان فرموده است. نماز تشکری است هم عملی و هم زبانی و هم دائمی و هم سازنده.<ref>یکصد و چهارده نکته درباره نماز، محسن قرائتی ستاد اقامه نماز، تهران صفحه ۳۹.</ref>
بنابر روایات متعدد [[شیعه]] و اهل‌سنت، فضیلت نماز جماعت چندین برابر نماز فُرادی است. محدّثان اهل‌سنت و شیعه از پیامبر(ص) نقل کرده‌اند که هر رکعت نماز جماعت بیست و پنج برابر نماز فرادی پاداش دارد. در برخی احادیثِ اهل‌سنت این فضیلت بیست و هفت برابر و در برخی دیگر بیست و چند برابر نقل شده است. برخی احادیث، حضور نیافتن در نماز جماعت را، جز در موارد خاص، مکروه دانسته‌اند.<ref>رحمان ستایش، محمدکاظم، «نماز جماعت» دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱۰، ذیل مدخل.</ref> از پیامبر(ص) روایت است که هر کس نمازهای پنج‌گانه را با جماعت بخواند به او گمان نیک برید.<ref>كلينى، محمد بن يعقوب، الكافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۳۷۱.</ref>


البته خداوند نیازی به عبادت و تشکر ما ندارد ولی توجه ما به او مایه عزت و رشد ما است. حال شکرگزاری به درگاه خداوند گاهی با زبان و گفتار است و گاهی با عمل و رفتار و نماز. اما بهترین نوع شکرگزاری طبق فرموده خداوند اقامه نماز است: {{قرآن|فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَ انْحَرْ|ترجمه=پس (بشکرانه آن) برای پروردگارت نماز بخوان و قربانی ذبح کن.|سوره=کوثر|آیه=۲}}
== احکام نماز جماعت ==
در فقه شیعه احکام نماز جماعت به‌صورت مفصل بیان شده است. به برخی از این احکام در ادامه اشاره می‌شود:


در این آیه خداوند به پیامبرش می‌فرماید، به شکرانه این‌که ما به تو کوثر و خیر کثیر دادیم، نماز را بر پا کن.<ref>قرائتی، محسن، تفسیر نور ج۹، ستاد اقامه نماز، تهران صفحه ۲۵۳.</ref><span></span>
===== شرایط امام جماعت =====
{{مطالعه بیشتر}}
امام جماعت باید بالغ، عاقل، شیعه دوازده‌امامی، عادل و حلال‌زاده باشد. همچنین، باید نماز را به‌طور صحیح بخواند. اگر مأموم مرد است امام او هم باید مرد باشد. تعریف [[عدالت]] برای امام جماعت این است که واجبات را انجام دهد و محرمات را ترک کند. نشانه عدالت هم حسن ظاهر است، اگر انسان اطلاع از خلاف آن نداشته باشد.<ref>[https://www.sistani.org/persian/book/50/62/ «نماز جماعت»، توضیح المسائل]، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.</ref>


== مطالعه بیشتر ==
اگر امام جماعت با امامت خود دنبال امور دنیوی مانند کسب شهرت یا حقوق ماهیانه باشد، به‌گونه‌ای که این قصد در نیت قربت او مؤثر باشد، نماز او باطل می‌شود. اما اگر چیزی را قصد کند که تأثیر منفی در قصد قربت نداشته باشد، مثل اینکه قصدش جمع‌کردن مردم برای نماز و تشویق آنان از طریق جماعت یا احیای مسجد متروک باشد، اشکال ندارد.<ref>مدرسی، محمد تقی، احکام عبادات، قم، انتشارات محبان الحسین(ع)، ۱۳۸۱ش، ص ۳۷۹.</ref>
۱. تفسیر نمونه، آیه الله مکارم شیرازی، ذیل آیه ۱۰۳ سوره توبه.


۲. یکصد و چهارده نکته درباره نماز، محسن قرائتی
===== شرایط نماز جماعت =====
* نبودن حائل بین امام و مأموم (اقتداکنندهٔ به امام جماعت).
* بلندتر نبودن جای ایستادن امام از مأموم.
* نبودن فاصله میان امام و مأموم.
* جلوتر نایستادن مأموم از امام.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=27263 نماز جماعت]، سایت آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱ش.</ref>


۳. تفسیر نور، محسن قرائتی، ج۹، ص۲۵۳
===== واجبات نماز جماعت =====
نماز جماعت علاوه بر واجبات نماز فرادی دارای واجبات مخصوص به‌خود است. به برخی از واجبات نماز جماعت در ادامه اشاره می‌شود:


۴. جامع آیات و احادیث موضوعی نماز، عباس عزیزی
* بر خلاف نماز فرادی، که نمازگزار حمد و سورهٔ نماز را خودش می‌خواند، در نماز جماعت، حمد و سوره را امام جماعت قرائت می‌کند و افرادی که به او اقتدا کرده‌اند به قرائتش گوش می‌دهند.  
* مأموم خود حمد و سوره را نمی‌خوانند، ولی سایر ذکرهای نماز را می‌خوانند.
* مأموم در نماز جماعت نباید پیش از امام [[تکبیرة الاحرام]] بگوید بلکه بنابر احتیاط واجب بعد از تمام شدن تکبیرِ امام، آن را بگوید.
* مأموم نباید پیش از امام به [[رکوع]] و [[سجده]] برود.
* احتیاط آن است که مأموم پیش از امام سلام ندهد.
* گفتن ذکرهای دیگر نماز  توسط مأموم پیش از امام جماعت اشکالی ندارد، اگرچه احتیاط مستحب آن است که آنها را نیز  پیش از امام نگوید.<ref>منتظری، حسینعلی، معارف و احکام نوجوان، تهران، تفکر، سرایی، ۱۳۸۲، ص۲۶۷.</ref>


۵. پرتویی از اسرار نماز، محسن قرائتی
===== مستحبات نماز جماعت =====
مستحب است برخی امور به امید ثواب الهی در نماز جماعت رعایت شود:


۶. ترجمه کنز العرفان فی فقه القرآن، عقیقی بخشایشی
* امام جماعت در وسط صف بایستد و اهل علم، کمال و تقوی در صف اول قرار گیرند.
* صف‌های نماز جماعت منظم باشد و بین کسانی که در یک صف ایستاده‌اند فاصله نباشد و شانه‌های آنها در یک ردیف باشد.
* پس از گفتن عبارت «قد قامت الصلاة» مأمومین برای اقامهٔ جماعت برخیزند.
* امام جماعت حال ضعیف‌ترین فرد حاضر در نماز را رعایت کند و در انجام اعمال نماز عجله نکند تا افراد ناتوان به او برسند. همچنین، [[قنوت]]، رکوع و سجود را طول ندهد.
* امام جماعت در حمد و سوره و ذکرهایی که بلند خوانده می‌شوند به‌قدری صدای خود را بلند کند که مأمومین آن ذکرها را بشنوند، ولی بیش از اندازهٔ معمول نباید صدایش را بلند کند.
* هنگام رکوع اگر امام جماعت متوجه شد فردی تازه رسیده است و می‌خواهد اقتدا نماید رکوع را دو برابر همیشه طول دهد و سپس سر از رکوع بردارد.<ref>منتظری، حسینعلی، معارف و احکام نوجوان، تهران، تفکر، سرایی، ۱۳۸۲ش، ص ۲۶۷ و ۲۶۸.</ref>


۷. یکصد وهشتاد پرسش و پاسخ، آیه الله مکارم شیرازی
===== مکروهات نماز جماعت =====
* اگر در صف‌های جماعت جا باشد مکروه است انسان تنها بایستد.
* مکروه است مأموم ذکرهای نماز را طوری بگوید که امام بشنود. ‏
* مسافری که نمازهای ظهر، عصر و عشاء را دو رکعتی می‌خواند مکروه است در این نمازها به کسی که مسافر نیست اقتدا کند.
* کسی که مسافر نیست [[مکروه]] است در نمازهای ظهر، عصر و عشاء به مسافر اقتدا نماید. ‏<ref>خمینی، روح‌الله، رساله توضیح المسائل، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، تهران، ۱۳۹۱، ص۳۰۴.</ref>


<span></span>
== نگارخانه ==
<gallery heights="150" mode="packed">
پرونده:اصفهانی.jpg|نماز جماعت در نجف به امامت سید ابوالحسن اصفهانی
پرونده:طالقانی.jpg|نماز جماعت به امامت آیت‌الله طالقانی
پرونده:نماز جماعت در مسجد تاریخانه.jpg|نماز جماعت در مسجد تاریخانه دامغان
پرونده:نماز جماعت در قطر.jpg|نماز جماعت در حاشیهٔ یکی از بازی‌های جام جهانی فوتبال در قطر
پرونده:میرزای شیرازی نماز جماعت.jpg|نماز جماعت به امامت میرزای شیرازی در عراق
پرونده:نماز جماعت در بین الحرمین.jpg|نماز جماعت در بین‌الحرمین
پرونده:بروجردی نماز جماعت.jpg|نماز جماعت به امامت آیت‌الله بروجردی
</gallery>


== منابع ==
== منابع ==
خط ۵۶: خط ۸۲:
{{شاخه
{{شاخه
  | شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن
  | شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن
|شاخه فرعی۱ = عبادت در قرآن
| شاخه فرعی۱ = عبادت در قرآن
|شاخه فرعی۲ = نماز
| شاخه فرعی۲ = نماز
|شاخه فرعی۳ =
| شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
خط ۶۹: خط ۹۵:
  | تغییر مسیر =
  | تغییر مسیر =
  | ارجاعات =
  | ارجاعات =
| بازبینی نویسنده =
  | بازبینی =
  | بازبینی =
  | تکمیل =
  | تکمیل =

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۴۵

سؤال
نماز جماعت در قرآن و روایات چه جایگاه و فضیلتی دارد؟
درگاه‌ها
واژه-ها.png


نمازهای واجب روزانه مستحب است که به جماعت خوانده شود. نماز جمعه و نماز عید فطر و عید قربان، در صورت تحقق شروط آنها، واجب است که به جماعت خوانده شوند. به جماعت‌خواندن نمازهای مستحبی، جز نماز باران، جایز نیست.

در قرآن آیاتی هست که مشروعیت و استحباب نماز جماعت را ثابت می‌کند. در روایات اسلامی فضیلت‌هایی برای نماز جماعت برشمرده‌ شده است؛ از جمله چندین برابر بودن ثواب نماز جماعت نسبت به نماز فرادی. روایاتی مبنی بر مکروه‌بودن عدم شرکت در نماز جماعت آمده است.

تصویری از نماز جماعت در حرم حضرت معصومه(س) به امامت آیت‌الله مرعشی نجفی

ویژگی‌های شرعی نماز جماعت

برای ادای نمازهای واجب روزانه برگزاری نماز به‌صورت دسته‌جمعی مستحب دانسته شده است.[۱] نماز جمعه، نماز عید فطر و نماز عید قربان، در صورت تحقق شرایط آنها، واجب است به جماعت برگزار شوند.[۲] در نمازهای مستحب، به جز نمازِ استسقاء، برگزاری نماز به جماعت حرام است.[۳]

با استناد به آیات قرآن[۴]، احادیث متواتر و سنت پیامبر(ص)، اهل بیت(ع) و صحابه مشروعیت نماز جماعت در نمازهای واجب روزانه اثبات شده است. برخی مشروعیت آن را از ضروریات دین دانسته‌اند. به گفتهٔ برخی فقها، از پاره‌ای احادیث بر می‌آید که نماز از آغاز به‌صورت جماعت تشریع شده است.[۵]

خواندن نماز صبح، مغرب و عشاء به جماعت، خصوصاً برای همسایهٔ مسجد و کسی که صدای اذان مسجد را می‌شنود، بیشتر سفارش شده است. مستحب است سایر نمازهای واجب را به جماعت بخوانند.[۶] مشروعیت جماعت در نماز طواف و نماز آیات، در غیر خسوف و کسوف، ثابت نیست.[۷] برخی گفته‌اند احتیاط واجب آن است که نماز عید فطر و قربان را در زمان غیبت امام عصر ‏(ع) به جماعت نخوانند. خواندن این نمازها به جماعت به قصد رجاء مانعی ندارد.‏[۸]

در میان اهل‌سنت، حنبلیان و برخی از حنفیان نماز جماعت را واجب عینی دانسته‌اند. بیشتر فقهای اهل‌سنت خواندن تمامی نمازهای مستحب را به جماعت مجاز می‌دانند. به نظر مشهور فقهای امامیه، نماز عید فطر و نماز عید قربان در صورت وجود همهٔ شرایط وجوب، از جمله حضور امام‌ معصوم، باید به جماعت خوانده شوند.[۹]

فضیلت نماز جماعت

دربارهٔ فضیلت نماز جماعت احادیث فراوانی در کتاب‌های روایی شیعه و اهل‌سنت ذکر شده‌است.[۱۰] نماز جماعت را پایهٔ اصلی عمل دینی جمعی مسلمانان برشمرده‌اند. اهمیت نماز جماعت در شریعت اسلامی به‌حدی است که بر برگزاری آن در هنگام جنگ و در شرایط سخت نیز بر آن تأکید شده است.[۱۱]

نماز جماعت علاوه بر آثار عبادی و اخلاقی، مانند اظهار اخلاص بیشتر به خداوند، بروز و ظهور همگانی عبادت خدا، هم‌یاری برای انجام‌دادن کارهای نیک و دوری از گناهان، فواید سیاسی و اجتماعی بسیاری دارد؛ از جمله هویت‌یافتن جامعهٔ اسلامی، آگاهی بیشتر مردم از یکدیگر، ایجاد الفت و ارتباط بین مسلمانان و تحقق برادری دینی در میان مسلمانان.[۱۲]

بنابر روایات متعدد شیعه و اهل‌سنت، فضیلت نماز جماعت چندین برابر نماز فُرادی است. محدّثان اهل‌سنت و شیعه از پیامبر(ص) نقل کرده‌اند که هر رکعت نماز جماعت بیست و پنج برابر نماز فرادی پاداش دارد. در برخی احادیثِ اهل‌سنت این فضیلت بیست و هفت برابر و در برخی دیگر بیست و چند برابر نقل شده است. برخی احادیث، حضور نیافتن در نماز جماعت را، جز در موارد خاص، مکروه دانسته‌اند.[۱۳] از پیامبر(ص) روایت است که هر کس نمازهای پنج‌گانه را با جماعت بخواند به او گمان نیک برید.[۱۴]

احکام نماز جماعت

در فقه شیعه احکام نماز جماعت به‌صورت مفصل بیان شده است. به برخی از این احکام در ادامه اشاره می‌شود:

شرایط امام جماعت

امام جماعت باید بالغ، عاقل، شیعه دوازده‌امامی، عادل و حلال‌زاده باشد. همچنین، باید نماز را به‌طور صحیح بخواند. اگر مأموم مرد است امام او هم باید مرد باشد. تعریف عدالت برای امام جماعت این است که واجبات را انجام دهد و محرمات را ترک کند. نشانه عدالت هم حسن ظاهر است، اگر انسان اطلاع از خلاف آن نداشته باشد.[۱۵]

اگر امام جماعت با امامت خود دنبال امور دنیوی مانند کسب شهرت یا حقوق ماهیانه باشد، به‌گونه‌ای که این قصد در نیت قربت او مؤثر باشد، نماز او باطل می‌شود. اما اگر چیزی را قصد کند که تأثیر منفی در قصد قربت نداشته باشد، مثل اینکه قصدش جمع‌کردن مردم برای نماز و تشویق آنان از طریق جماعت یا احیای مسجد متروک باشد، اشکال ندارد.[۱۶]

شرایط نماز جماعت
  • نبودن حائل بین امام و مأموم (اقتداکنندهٔ به امام جماعت).
  • بلندتر نبودن جای ایستادن امام از مأموم.
  • نبودن فاصله میان امام و مأموم.
  • جلوتر نایستادن مأموم از امام.[۱۷]
واجبات نماز جماعت

نماز جماعت علاوه بر واجبات نماز فرادی دارای واجبات مخصوص به‌خود است. به برخی از واجبات نماز جماعت در ادامه اشاره می‌شود:

  • بر خلاف نماز فرادی، که نمازگزار حمد و سورهٔ نماز را خودش می‌خواند، در نماز جماعت، حمد و سوره را امام جماعت قرائت می‌کند و افرادی که به او اقتدا کرده‌اند به قرائتش گوش می‌دهند.
  • مأموم خود حمد و سوره را نمی‌خوانند، ولی سایر ذکرهای نماز را می‌خوانند.
  • مأموم در نماز جماعت نباید پیش از امام تکبیرة الاحرام بگوید بلکه بنابر احتیاط واجب بعد از تمام شدن تکبیرِ امام، آن را بگوید.
  • مأموم نباید پیش از امام به رکوع و سجده برود.
  • احتیاط آن است که مأموم پیش از امام سلام ندهد.
  • گفتن ذکرهای دیگر نماز توسط مأموم پیش از امام جماعت اشکالی ندارد، اگرچه احتیاط مستحب آن است که آنها را نیز پیش از امام نگوید.[۱۸]
مستحبات نماز جماعت

مستحب است برخی امور به امید ثواب الهی در نماز جماعت رعایت شود:

  • امام جماعت در وسط صف بایستد و اهل علم، کمال و تقوی در صف اول قرار گیرند.
  • صف‌های نماز جماعت منظم باشد و بین کسانی که در یک صف ایستاده‌اند فاصله نباشد و شانه‌های آنها در یک ردیف باشد.
  • پس از گفتن عبارت «قد قامت الصلاة» مأمومین برای اقامهٔ جماعت برخیزند.
  • امام جماعت حال ضعیف‌ترین فرد حاضر در نماز را رعایت کند و در انجام اعمال نماز عجله نکند تا افراد ناتوان به او برسند. همچنین، قنوت، رکوع و سجود را طول ندهد.
  • امام جماعت در حمد و سوره و ذکرهایی که بلند خوانده می‌شوند به‌قدری صدای خود را بلند کند که مأمومین آن ذکرها را بشنوند، ولی بیش از اندازهٔ معمول نباید صدایش را بلند کند.
  • هنگام رکوع اگر امام جماعت متوجه شد فردی تازه رسیده است و می‌خواهد اقتدا نماید رکوع را دو برابر همیشه طول دهد و سپس سر از رکوع بردارد.[۱۹]
مکروهات نماز جماعت
  • اگر در صف‌های جماعت جا باشد مکروه است انسان تنها بایستد. ‏
  • مکروه است مأموم ذکرهای نماز را طوری بگوید که امام بشنود. ‏
  • مسافری که نمازهای ظهر، عصر و عشاء را دو رکعتی می‌خواند مکروه است در این نمازها به کسی که مسافر نیست اقتدا کند.
  • کسی که مسافر نیست مکروه است در نمازهای ظهر، عصر و عشاء به مسافر اقتدا نماید. ‏[۲۰]

نگارخانه

منابع

  1. كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج‏۳، ص۳۷۱، بَابُ فَضْلِ الصَّلَاه فِي الْجَمَاعَه. ابن بابويه، محمد بن على، من لا يحضره الفقيه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ ق، ج‏۱، ص۳۷۵، بَابُ الْجَمَاعَه وَ فَضْلِهَا. طوسى، محمد بن الحسن، تهذيب الأحكام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج‏۳، ص۲۴، باب۲- بَابُ فَضْلِ الْجَمَاعَه.
  2. حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۲۸۵، باب۱ از ابواب صلاه الجماعه.
  3. حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۴۵، باب۱۰. ص۳۳۳، باب۲۰.
  4. سوره بقره، آیه ۴۳. سوره نساء، آیه ۱۰۲.
  5. رحمان ستایش، محمدکاظم، «نماز جماعت» دانشنامهٔ جهان اسلام، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، ج ۱۰، ذیل مدخل.
  6. حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۲۹۴، باب۳.
  7. «نماز جماعت»، توضیح المسائل، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
  8. خمینی، روح‌الله، رسالهٔ توضیح المسائل، مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، ۱۳۹۱ش، ص ۲۱۹.
  9. رحمان ستایش، «نماز جماعت»، ج ۱۰، ذیل مدخل.
  10. جمعی از نویسندگان، «اسلام»، بخش «نماز جماعت»، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج ۳، ذیل مدخل.
  11. منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه و تقریر محمود صلواتی، تهران، سرایی، ۱۳۷۹، ج ۱، ص ۱۹۱.
  12. رحمان ستایش، «نماز جماعت» دانشنامه جهان اسلام، ج ۱۰، ذیل مدخل.
  13. رحمان ستایش، محمدکاظم، «نماز جماعت» دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱۰، ذیل مدخل.
  14. كلينى، محمد بن يعقوب، الكافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۳۷۱.
  15. «نماز جماعت»، توضیح المسائل، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
  16. مدرسی، محمد تقی، احکام عبادات، قم، انتشارات محبان الحسین(ع)، ۱۳۸۱ش، ص ۳۷۹.
  17. نماز جماعت، سایت آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱ش.
  18. منتظری، حسینعلی، معارف و احکام نوجوان، تهران، تفکر، سرایی، ۱۳۸۲، ص۲۶۷.
  19. منتظری، حسینعلی، معارف و احکام نوجوان، تهران، تفکر، سرایی، ۱۳۸۲ش، ص ۲۶۷ و ۲۶۸.
  20. خمینی، روح‌الله، رساله توضیح المسائل، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، تهران، ۱۳۹۱، ص۳۰۴.