پیش نویس:حق در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۳ مارس ۲۰۲۵، ساعت ۱۳:۴۳

سؤال

لفظ حق به چه معنی است؟ آیا در هر جای قرآن که کلمه حق آمده باشد می‌توان یکی از مصادیق آن را حضرت علی(ع) دانست؟

معنای لغوی حق، نقیض باطل است. برخی از محققین لغوی معنای اصلی آن را «ثبوت چیزی همراه با مطابقت آن با واقع» معنی کرده‌اند. لفظ «حق» ۲۸۷ مرتبه در قرآن مورد استفاده قرار گرفته است که مصداق‌های متفاوتی دارد؛ گاهی به عنوان صفت خداوند، گاهی برای رساندن صحت و حکیمانه بودن فعل خداوند، گاهی به معنای واقعیت و معانی دیگر. در برخی از این آیات، امام علی(ع) به عنوان مصداق حق تفسیر شده است.

درگاه‌ها

معنای لفظ «حق»

در کتب لغت لفظ «حق» را به «نقیض الباطل»، محکم بودن شیء، صحت شیء و ثابت بودن شیء معنی کرده‌اند.^[۱]^[۲]^[۳] صاحب التحقیق معنای اصلی این لغت را «ثبوت شیء همراه با مطابقت آن با واقع» معنی کرده‌اند.^[۴]

استعمال کلمه «حق» در قرآن

کلمه «حق» حدود ۲۸۷ مرتبه در قرآن استفاده شده است. 110 مرتبه به صورت «الحق»، 76 مرتبه به صورت «بالحق»، ۱۷ مرتبه به صورت «حقاً» و ۳۶ مرتبه به صورت «حق» آمده است. مصداق‌های آن نیز مختلف است؛ به عنوان نمونه کلمه «الحق» در آیه ۶۲ سوره حج و آیه ۳۰ سوره لقمان به عنوان صفت برای خداوند استعمال شده است. یا در آیه ۸ سوره روم برای بیان این مطلب استعمال شده است که افعال خداوند صحیح و ثابت می‌باشد و بی‌هوده نیست. یا در آیات ۲۰، ۲۲ و ۲۶ سوره ص و آیه ۱۱۲ سوره انبیاء و آیه ۲۰ سوره غافر به معنای واقعیت است. در این آیات به پیامبران دستور داده شده است که از روی واقعیت قضاوت کنند. در آیه ۴۴ سوره اعراف نیز واژه حق به معنای واقعیت و آن چه درست است، استعمال شده است.^[۵] در مصداق‌های دیگری همانند توحید، قرآن، عدالت و… نیز به کار رفته است.^[۶]

مصداق «حق» در قرآن

کلمه «حق» مصداق‌های مختلفی دارد. یکی از آن مصادیق در برخی آیات به امیرالمؤمنین(ع) تفسیر شده است.^[۷]

در آیه ۱۷ سوره هود برای حق بودن آنچه از طرف خداوند آمده است سه نشانه ذکر شده است. یکی از این نشانه‌ها این است که برای صدق نبوت نبی اکرم(ص) شاهدی وجود دارد که تبعیت و پی روی این شاهد از نبی اکرم(ص) شهادتی بر صدق نبوت ایشان و نزول قرآن از سوی خداوند می‌باشد.﴿وَ يَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ﴾ طبق روایاتی از شیعه و اهل سنت، مصداق شاهد در این آیه امام علی(ع) است و ایشان یکی از مصادیق حق می‌باشند.^[۸] ^[۹]
در آیه ۴۲ سوره بقره آمده است: ﴿وَلَا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُوا الْحَقَّ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ؛ و حق را با باطل نیامیزید! و حقیقت را با اینکه می‌دانید کتمان نکنید!﴾(بقره:۴۲). امام حسن عسکری(ع) می‌فرماید: «این آیه خطاب به یهود است که حق را یعنی نبوت حضرت محمد و وصایت حضرت علی را انکار می‌کردند.»^[۱۰]
در آیه ۱۰۹ سوره بقره آمده است: ﴿وَدَّ کَثِیرٌ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ لَوْ یَرُدُّونَکُمْ مِنْ بَعْدِ إِیمَانِکُمْ کُفَّارًا حَسَدًا مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ ۖ فَاعْفُوا وَاصْفَحُوا حَتَّیٰ یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ عَلَیٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ؛ بسیاری از اهل کتاب پس از آنکه حق برای آنان روشن شد به سبب حسدی که از وجودشان شعله کشیده، دوست دارند که شما را پس از ایمان‌تان به کفر بازگردانند. هم اکنون [از ستیز و جدال با آنان] درگذرید، و [از آنان] روی بگردانید، تا خدا فرمانش را [به جنگ یا جزیه] اعلام کند؛ یقیناً خدا بر هر کاری تواناست.﴾، امام حسن عسکری(ع) یکی از مصادیق کلمه «حق» را در این آیه حضرت علی(ع) دانسته و می‌فرماید: «اهل کتاب بعد از معجزات و دلایلی که بر حق یعنی نبوت پیامبر اسلام و فضیلت حضرت علی دلالت می‌کرد، باز دوست دارند مؤمنین به سوی کفر بروند.»^[۱۱]
در آیه ۱۴۶ سوره بقره آمده است:﴿الَّذِینَ آتَیناهُمُ الْکِتابَ یعْرِفُونَهُ کَما یعْرِفُونَ أَبْناءَهُمْ وَ إِنَّ فَرِیقاً مِنْهُمْ لَیکْتُمُونَ الْحَقَّ وَ هُمْ یعْلَمُونَ؛ اهل کتاب، پیامبر اسلام را [بر اساس اوصافش که در تورات و انجیل خوانده‌اند] می‌شناسند، به گونه ای که پسران خود را می‌شناسند؛ و مسلماً گروهی از آنان حق را در حالی که می‌دانند، پنهان می‌دارند.﴾(بقره:۱۴۶). امیرالمؤمنین(ع) در بیان مراد آیه می‌فرماید: «یهود و نصاری، پیامبر اسلام(ص) و ولی او را که در تورات و انجیل آمد، همانند فرزندان خود می‌شناسند ولی با وجود این شناخت، حق را که نبوت پیامبر اکرم(ص) و امامت حضرت علی(ع) است پنهان می‌کنند.»^[۱۲]
در آیه ۱۷۰ سوره نساء آمده است: ﴿یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَکُمُ الرَّسُولُ بِالْحَقِّ مِنْ رَبِّکُمْ فَآمِنُوا خَیْرًا لَکُمْ ۚ؛ ای مردم! البته پیامبری از سوی پروردگارتان به درستی و راستی به سوی شما آمد؛ پس به او ایمان آورید که به خیر شماست.﴾(نساء:۱۷۰) امام باقر(ع) در تفسیر این آیه می‌فرماید: «یعنی ای مردم! پیامبر اکرم برای شما حق را، که ولایت ائمه اطهار است آورده است و شما موظف به دوستی با آنان هستید.» ^[۱۳] ^[۱۴]
در آیه ۵۳ سوره یونس آمده است: ﴿وَیَسْتَنْبِئُونَکَ أَحَقٌّ هُوَ ۖ قُلْ إِی وَرَبِّی إِنَّهُ لَحَقٌّ ۖ وَمَا أَنْتُمْ بِمُعْجِزِینَ؛ و از تو خبر می‌گیرند: آیا [عذاب جاودانه ای که به آن تهدید می‌شویم] حق است؟ بگو: آری، سوگند به پروردگارم یقیناً حق است، و شما عاجز کننده [خدا] نیستید [تا بتوانید از دسترس قدرت او بیرون روید.]﴾(یونس:۵۳) امام صادق(ع) در تفسیر این آیه می‌فرماید: «اهل مکه از پیامبر می‌پرسیدند آیا امامت علی بن ابی طالب حق است؟ خداوند این آیه را نازل کرد و فرمود: ای پیامبر بگو: بلی و قسم به پروردگارم که علی حق است.» ^[۱۵] ^[۱۶]
امام باقر(ع) در تفسیر آیه ﴿وَقُلِ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکُمْ ۖ فَمَنْ شَاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَمَنْ شَاءَ فَلْیَکْفُرْ؛ و بگو: [سخن] حق [که قرآن است] فقط از سوی پروردگار شماست؛ پس هر که خواست ایمان بیاورد، و هر که خواست کافر شود.]﴾(کهف:۲۹) می‌فرماید: «مراد از حق، امیرالمؤمنین است. پس هر کس آن حضرت را قبول کرد، ایمان آورده است و هر کس قبول نکند، آتش را برای خود مهیا کرده است.» ^[۱۷]

پانویس

↑ فراهیدی‏، کتاب العین‏، 3:‎ 6.
↑ ابن فارس‏، معجم مقاییس اللغة، 2:‎ 15.
↑ فیومی‏، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، 2:‎ 143.
↑ مصطفوی‏، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، 2:‎ 262.
↑ «آیا کلمه حق در هر جای قران که باشد می‌توانیم یکی از مصادیق آن را حضرت علی(ع) بدانیم؟»، سایت اندیشه قم.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 7:‎ 98 - 100.
↑ «آيا كلمه حق در هر جاي قران كه باشد مي توانيم يكي از مصاديق آن را حضرت علي ـ عليه السلام ـ بدانيم؟»، سایت اندیشه قم.
↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، 10:‎ 184.
↑ طبری‏، جامع البيان فى تفسير القرآن‏، 12:‎ 11.
↑ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، 1:‎ 202.
↑ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، 1:‎ 304.
↑ حویزی، تفسیر نور الثقلین، 1:‎ 138.
↑ کلینی‏، الکافی ‏، 1:‎ 424.
↑ طبرسی، مجمع البیان، 3:‎ 221.
↑ کلینی‏، الکافی ‏، 1:‎ 430.
↑ حسکانی، شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، 1:‎ 351.
↑ کلینی‏، الکافی ‏، 1:‎ 425.

منابع

فراهیدی، خلیل بن أحمد (۱۴۰۹). کتاب العین. قم: نشر هجرت.
ابن فارس‏، أحمد بن فارس (۱۴۰۹). معجم مقاییس اللغة. قم: مکتب الاعلام الاسلامی‏.
فیومی، أحمد بن محمد (۱۴۱۴). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر. قم: موسسه دار الهجرة.
مصطفوی، حسن (۱۳۶۸). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏.
طباطبایی، محمد حسین (۱۳۵۲). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبری، محمد بن جرير (۱۴۱۲). جامع البيان فى تفسير القرآن. بیروت: دار المعرفة.
بحرانی، هاشم بن سلیمان (۱۴۱۵). البرهان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسة البعثة. مرکز الطباعة و النشر.
مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۴). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
سایت اندیشه قم (۱۴۰۳). «آیا کلمه حق در هر جای قران که باشد می‌توانیم یکی از مصادیق آن را حضرت علی ـ علیه السلام ـ بدانیم؟». pasokh.org. دریافت‌شده در ۸ اسفند ۱۴۰۳.
حویزی، عبدعلی بن جمعه (۱۴۱۵). تفسیر نور الثقلین. به کوشش هاشم رسولی. قم: اسماعیلیان.
کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
حسكانى، عبيدالله بن عبدالله (۱۴۱۱). شواهد التنزيل لقواعد التفضيل. تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامي.
طبرسی، فضل بن حسن (۱۴۰۸). مجمع البیان. بیروت: دار المعرفة.

[1] فراهیدی‏، کتاب العین‏، 3:‎ 6.

[2] ابن فارس‏، معجم مقاییس اللغة، 2:‎ 15.

[3] فیومی‏، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، 2:‎ 143.

[4] مصطفوی‏، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، 2:‎ 262.

[5] «آیا کلمه حق در هر جای قران که باشد می‌توانیم یکی از مصادیق آن را حضرت علی(ع) بدانیم؟»، سایت اندیشه قم.

[6] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 7:‎ 98 - 100.

[7] «آيا كلمه حق در هر جاي قران كه باشد مي توانيم يكي از مصاديق آن را حضرت علي ـ عليه السلام ـ بدانيم؟»، سایت اندیشه قم.

[8] طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، 10:‎ 184.

[9] طبری‏، جامع البيان فى تفسير القرآن‏، 12:‎ 11.

[10] بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، 1:‎ 202.

[11] بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، 1:‎ 304.

[12] حویزی، تفسیر نور الثقلین، 1:‎ 138.

[13] کلینی‏، الکافی ‏، 1:‎ 424.

[14] طبرسی، مجمع البیان، 3:‎ 221.

[15] کلینی‏، الکافی ‏، 1:‎ 430.

[16] حسکانی، شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، 1:‎ 351.

[17] کلینی‏، الکافی ‏، 1:‎ 425.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-سوال یا شبهه
+{{شروع متن}}
-آیا كلمه حق در هر جای قران كه می‏باشد می‏توانیم یكی از مصادیق آن را حضرت علی علیه السلام بدانیم؟
+{{سوال}}
-پاسخ سوال یا شبهه
+لفظ حق به چه معنی است؟ آیا در هر جای قرآن که کلمه حق آمده باشد می‌توان یکی از مصادیق آن را حضرت علی(ع) دانست؟
-با سلام و احترام خدمت شما پرسشگر گرامی‏كه به دنبال رفع دغدغه های علمی‏به تلاش و كاوش فكری پرداخته و از رهگذر سؤال به شكوفایی اندیشه خود یاری می‏رسانید.
+{{پایان سوال}}
-از اینكه با مركز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه مكاتبه نموده اید صمیمانه تشكر می‏كنیم، امید آن كه تحقیق و پاسخ ارایه شده رهگشای اندیشه پویشگرتان باشد.
+{{پاسخ}}
-حق: یعنی راستی، درست كردن وعده، درست دانستن، ثابت كه انكار آن روا نباشد.1
+معنای لغوی حق، نقیض باطل است. برخی از محققین لغوی معنای اصلی آن را «ثبوت چیزی همراه با مطابقت آن با واقع» معنی کرده‌اند. لفظ «حق»  ۲۸۷ مرتبه در [[قرآن]] مورد استفاده قرار گرفته است که مصداق‌های متفاوتی دارد؛ گاهی به عنوان صفت خداوند، گاهی برای رساندن صحت و حکیمانه بودن فعل خداوند، گاهی به معنای واقعیت و معانی دیگر. در برخی از این آیات، [[امام علی(ع) جمع‌کننده قرآن|امام علی(ع)]] به عنوان مصداق حق تفسیر شده است.
-كلمه "حق" نزدیك 283 بار در قرآن كریم آمده است كه 227 مرتبه با لفظ "الحق، بالحق" و 17 مرتبه با لفظ "حقا" و 3 بار با لفظ "حقه" و 36 بار با لفظ "حق" و به عناوین مختلفی به كار رفته است.
+{{درگاه|قرآن}}{{درگاه|غدیر}}
-. صفت برای خداوند: در سوره حج آمده: این بخاطر آن است كه خداوند حق است و آنچه را غیر از او می‏خوانند باطل است و خداوند بلند مقام و بزرگ است.2
-. مراد از حق یعنی كارهای خدا درست و ثابت (منطقی) است و بیهوده نیست: خداوند می‏فرماید: آیا آنان با خود نیندیشیدند كه خداوند، آسمانها و زمین و آنچه را در میان آن دو است جز به حق و برای زمان معینی نیافریده است...3
-. در موارد مختلفی به انبیاء دستور داده می‏شود كه از روی واقعیت و آنچه درست است قضاوت كنید.4
-. به معنی لغوی خود یعنی درستی و راستی: وقتی خداوند می‏فرماید این آیات حق است یعنی همه اینها درست و راست است.5
-. دین خدا، قرآن، توحید، عدالت، آزادی انسانها از گمراهی و.... هم آمده است: خدای متعال می‏فرماید: همانا ببعد از آمدن حق (دین خدا و معارف الهی توسط پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله ـ) آنها تكذیب كرده و آیات و اخبار الهی را مسخره نمودند. 6
-با توجه به مطالب یاد شده، باید گفت: كلمه "حق" مصداق های مختلفی دارد و یكی از آن مصادیق در برخی آیات امیرالمؤمنین علیه السلام است كه به چند نمونه اشاره می‏كنیم:
-. در سوره هود برای حق بودن آنچه از طرف خداوند آمده است سه نشانه ذكر شده است:
-یك: بینه ای از رسول خدا: افمن كان علی بینة من ربه: مراد از بینه، پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و قرآن است.
-دو: شاهدی بر صدق نبوت: و یتلوهُ شاهد منه: طبق نظر مفسران و روایات، مراد از شاهد، حضرت علی علیه السلام می‏باشد.
-سه: نشانه ها و صفات پیامبر در تورات: و من قبله كتاب موسی اماماً و رحمة... .
-سپس می‏فرماید: و هر كس از احزاب، این را قبول نكند، آتش جایگاه اوست، پس شك نكنید كه او حق است از سوی پروردگار خویش ولی اكثر مردم نمی‏دانند.7
-بنابراین حضرت علی علیه السلام یكی از مصادیق حق است كه جایگاه دین را در بین مردم ثابت می‏كند.
-. خداوند متعال می‏فرماید: و لا تلبسو الحق بالباطل و تكتمو الحق و انتم تعلمون: و حق را با باطل نیامیزید و حقیقت را با اینكه می‏دانید كتمان نكنید.
-امام حسن عسگری علیه السلام می‏فرماید: این آیه خطاب به یهود است كه حق را یعنی نبوت حضرت محمد صلی الله علیه و آله و وصایت حضرت علی علیه السلام را انكار می‏كردند.8 بنابراین یكی از مصداق های حق در این آیه، حضرت علی علیه السلام است.
-. امام حسن عسگری علیه السلام یكی از مصادیق كلمه حق را در "من بعد ما تبین لم الحقّ" حضرت علی علیه السلام دانسته و می‏فرماید: اهل كتاب بعد از معجزات و دلایلی كه بر حق یعنی نبوت پیامبر اسلام و فضیلت حضرت علی دلالت می‏كرد، باز دوست دارند مؤمنین به سوی كفر بروند.9
-. امیرالمؤمنین علیه السلام می‏فرماید: "الَّذِینَ آتَیناهُمُ الْكِتابَ یعْرِفُونَهُ كَما یعْرِفُونَ أَبْناءَهُمْ وَ إِنَّ فَرِیقاً مِنْهُمْ لَیكْتُمُونَ الْحَقَّ وَ هُمْ یعْلَمُونَ" مراد از این آیه این است كه یهود و نصاری، پیامبر اسلام و ولی او را كه در تورات و انجیل آمد، همانند فرزندان خود می‏شناسند ولی با وجود این شناخت حق را (نبوت پیامبر و امامت حضرت علی) پنهان می‏كنند.10
-در این آیه هم حضرت علی علیه السلام یكی از مصداق های كلمه حق است و مصداق دیگرش پیامبر گرامی‏اسلام می‏باشد.
-. امام باقر علیه السلام در تفسیر "یا ایها الناس قد جاءكم الرسول بالحقّ من ربّكم" می‏فرماید: یعنی ای مردم پیامبر صلی الله علیه و آله برای شما حق را، كه ولایت ائمه اطهار است و شما موظف به دوستی با آنان هستید از طرف پروردگارتان آورده است.11
-در این روایت نیز حضرت علی علیه السلام یكی از مصداق های كلمه "حق" است زیرا اولین امام از ائمه اطهار، آن حضرت می‏باشد.
-. امام صادق علیه السلام از پدرش در تفسیر و یستنبئونك احق هو قل ای و ربی" فرمودند:
-اهل مكه از پیامبر می‏پرسیدند آیا امامت علی بن ابی طالب حق است؟ خداوند این آیه را نازل كرد و فرمود: بگو پیامبر: بلی و قسم به پروردگارم كه علی حق است.12
-. امام باقر علیه السلام در تفسیر "قل الحق من ربكم فمن شاء فلیؤمن و من شاء فلیكفر" می‏فرماید مراد از حق امیرالمؤمنین علیه السلام است پس هر كس آن حضرت را قبول كرد ایمان آورده است و هر كس قبول نكند آتش را برای خود مهیا كرده است.13
-از طرفی خداوند متعال همه آنچه را كه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل كرده است حق می‏داند و قسمتی از آیات قرآن درباره امیرالمؤمنین علیه السلام است. پس در برخی از آیات قرآن كه كلمه "حق" آمده است نه در همه آیات، امیرالمؤمنین یكی از مصداق های بارز آن آیه می‏باشد.
-منابع بیشتر برای مطالعه:
-. بلاغی، عبدالحجت، حجة التفاسیر و بلاغ الاكسیر، قم، حكمت، اول، 1345 ش.
-. مغنیه، محمدجواد؛ تفسیر الكاشف، بیروت، دارالعلم للملایین، سوم، 1981 م.
-. حسینی چالوسی؛ احمد؛ جذبه ولایت، تهران، مؤسسه مطبوعاتی معراجی، دوم، بی تا.
-. شیخ طوسی، محمد، التبیان فی تفسیر القرآن، قم، مكتب الاعلام الاسلامی، اول، 1409 ق.
-احمد بن حنبل، امام حنبلی های اهل سنت از ابن عباس روایت كرده است كه:
+== معنای لفظ «حق» ==
-در هیچ جای قرآن عبارت "یا ایها الذین امنوا" نیامده مگر آنكه علی بر رأس آن و امیر آن و شریف آن و آقای آن می‏باشد.14
+در کتب لغت لفظ «حق» را به «نقیض الباطل»، محکم بودن شیء، صحت شیء و ثابت بودن شیء معنی کرده‌اند.<ref>{{پک|1=فراهیدی‏|2=1409|ک=کتاب العین‏|ص=6|ج=3}}</ref><ref>{{پک|1=ابن فارس‏|2=1404|ک=معجم مقاییس اللغة|ص=15|ج=2}}</ref><ref>{{پک|1=فیومی‏|2=1414|ک=المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر|ص=143|ج=2}}</ref> صاحب التحقیق معنای اصلی این لغت را «ثبوت شیء همراه با مطابقت آن با واقع» معنی کرده‌اند.<ref>{{پک|1=مصطفوی‏|2=1368|ک=التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏|ص=262|ج=2}}</ref>
-پی نوشت ها:
+== استعمال کلمه «حق» در قرآن ==
-. علی اكبر، دهخدا؛ لغت نامه دهخدا، كلمه حق، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
+کلمه «حق» حدود ۲۸۷ مرتبه در قرآن استفاده شده است. 110 مرتبه به صورت «الحق»، 76 مرتبه به صورت «بالحق»، ۱۷ مرتبه به صورت «حقاً» و ۳۶ مرتبه به صورت «حق» آمده است. مصداق‌های آن نیز مختلف است؛ به عنوان نمونه کلمه «الحق» در آیه ۶۲ [[سوره حج]] و آیه ۳۰ [[سوره لقمان]] به عنوان صفت برای خداوند استعمال شده است. یا در آیه ۸ [[سوره روم]] برای بیان این مطلب استعمال شده است که افعال خداوند صحیح و ثابت می‌باشد و بی‌هوده نیست. یا در آیات ۲۰، ۲۲ و ۲۶ [[سوره ص]] و آیه ۱۱۲ [[سوره انبیاء]] و آیه ۲۰ [[سوره غافر]] به معنای واقعیت است. در این آیات به پیامبران دستور داده شده است که از روی واقعیت قضاوت کنند. در آیه ۴۴ سوره اعراف نیز واژه حق به معنای واقعیت و آن چه درست است، استعمال شده است.<ref>{{پک/بن|1=اندیشه1|ک=سایت اندیشه قم|ف=آیا کلمه حق در هر جای قران که باشد می‌توانیم یکی از مصادیق آن را حضرت علی(ع) بدانیم؟|زبان=}}</ref> در مصداق‌های دیگری همانند [[توحید]]، قرآن، [[عدالت در آفرینش|عدالت]] و… نیز به کار رفته است.<ref>{{پک|1=مکارم شیرازی|2=1374|ک=تفسیر نمونه|ص=98 - 100|ج=7}}</ref>
-. حج، 62، لقمان، 30.
-. روم، 8.
+== مصداق «حق» در قرآن ==
-. ص / 20، 22، 26 و انبیاء/112 و غافر/20.
+کلمه «حق» مصداق‌های مختلفی دارد. یکی از آن مصادیق در برخی آیات به [[امیرالمؤمنین|امیرالمؤمنین(ع)]] تفسیر شده است.<ref>{{پک/بن|1=اندیشه1|ک=سایت اندیشه قم|ف=آيا كلمه حق در هر جاي قران كه باشد مي توانيم يكي از مصاديق آن را حضرت علي ـ عليه السلام ـ بدانيم؟|زبان=}}</ref>
-. بقره، 252، و آل عمران، 3، 62، 178، اعراف، 44، و ر.ك: طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن؛ مجمع البیان،ؤ ج 3، ص 226، گروهی از مترجمان، تهران، فراهانی، اول، 1360ـ1350 هـ ش.
+# در آیه ۱۷ [[سوره هود]] برای حق بودن آنچه از طرف خداوند آمده است سه نشانه ذکر شده است. یکی از این نشانه‌ها این است که برای صدق نبوت نبی اکرم(ص) شاهدی وجود دارد که تبعیت و پی روی این شاهد از [[نبی اکرم(ص)]] شهادتی بر صدق نبوت ایشان و نزول قرآن از سوی خداوند می‌باشد.{{قرآن|وَ يَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ }} طبق روایاتی از شیعه و اهل سنت، مصداق شاهد در این آیه امام علی(ع) است و ایشان یکی از مصادیق حق می‌باشند.<ref>{{پک|1=طباطبایی|2=1352|ک=المیزان فی تفسیر القرآن|ص=184|ج=10}}</ref> <ref>{{پک|1= طبری‏|2= 1412|ک= جامع البيان فى تفسير القرآن‏|ص=11|ج=12}}</ref>
-. انعام، 5، انفال، 8، و ر.ك: مكارم شیرازی، ناصر، نمونه، ج 7، ص 100، تهران، دارالكتب الاسلامیه، 1353-1366 ش.
+# در آیه ۴۲ [[سوره بقره]] آمده است: {{قرآن|وَلَا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُوا الْحَقَّ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ|ترجمه=و حق را با باطل نیامیزید! و حقیقت را با اینکه می‌دانید کتمان نکنید!|سوره=بقره|آیه=۴۲}}. امام حسن عسکری(ع) می‌فرماید: {{متن عربی|ترجمه=این آیه خطاب به یهود است که حق را یعنی نبوت حضرت محمد و وصایت حضرت علی را انکار می‌کردند.}}<ref>{{پک|1=بحرانی|2=1415|ک=البرهان فی تفسیر القرآن|ص=202|ج=1}}</ref>
-. هود، 12 و جرجانی، حسین؛ گازر،ج 4، ص 228، تهران، دانشگاه تهران، اول، 1337 ش.
+# در آیه ۱۰۹ سوره بقره آمده است: {{قرآن|وَدَّ کَثِیرٌ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ لَوْ یَرُدُّونَکُمْ مِنْ بَعْدِ إِیمَانِکُمْ کُفَّارًا حَسَدًا مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ ۖ فَاعْفُوا وَاصْفَحُوا حَتَّیٰ یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ عَلَیٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ|ترجمه=بسیاری از اهل کتاب پس از آنکه حق برای آنان روشن شد به سبب حسدی که از وجودشان شعله کشیده، دوست دارند که شما را پس از ایمان‌تان به کفر بازگردانند. هم اکنون [از ستیز و جدال با آنان] درگذرید، و [از آنان] روی بگردانید، تا خدا فرمانش را [به جنگ یا جزیه] اعلام کند؛ یقیناً خدا بر هر کاری تواناست.}}، [[امام حسن عسکری(ع)]] یکی از مصادیق کلمه «حق» را در این آیه حضرت علی(ع) دانسته و می‌فرماید: {{متن عربی|ترجمه=اهل کتاب بعد از معجزات و دلایلی که بر حق یعنی نبوت پیامبر اسلام و فضیلت حضرت علی دلالت می‌کرد، باز دوست دارند مؤمنین به سوی کفر بروند.}}<ref>{{پک|1=بحرانی|2=1415|ک=البرهان فی تفسیر القرآن|ص=304|ج=1}}</ref>
-. بقره، 42، و حسینی بحرانی، هاشم؛ البرهان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 202، تهران، بنیاد بعثت، اول، 1415 ق.
+# در آیه ۱۴۶ سوره بقره آمده است:{{قرآن|الَّذِینَ آتَیناهُمُ الْکِتابَ یعْرِفُونَهُ کَما یعْرِفُونَ أَبْناءَهُمْ وَ إِنَّ فَرِیقاً مِنْهُمْ لَیکْتُمُونَ الْحَقَّ وَ هُمْ یعْلَمُونَ|ترجمه=اهل کتاب، پیامبر اسلام را [بر اساس اوصافش که در تورات و انجیل خوانده‌اند] می‌شناسند، به گونه ای که پسران خود را می‌شناسند؛ و مسلماً گروهی از آنان حق را در حالی که می‌دانند، پنهان می‌دارند.|سوره=بقره|آیه=۱۴۶}}. امیرالمؤمنین(ع) در بیان مراد آیه می‌فرماید: {{متن عربی|ترجمه=یهود و نصاری، پیامبر اسلام(ص) و ولی او را که در تورات و انجیل آمد، همانند فرزندان خود می‌شناسند ولی با وجود این شناخت، حق را که نبوت پیامبر اکرم(ص) و امامت حضرت علی(ع) است پنهان می‌کنند.}}<ref>{{پک|1=حویزی|2=1415|ک=تفسیر نور الثقلین|ص=138|ج=1}}</ref>
-. بقره، 109، و حسینی بحرانی، هاشم، البرهان، فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 304، تهران، بناید بعثت، اول، 1415.
+# در آیه ۱۷۰ سوره نساء آمده است: {{قرآن|یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَکُمُ الرَّسُولُ بِالْحَقِّ مِنْ رَبِّکُمْ فَآمِنُوا خَیْرًا لَکُمْ ۚ |ترجمه=ای مردم! البته پیامبری از سوی پروردگارتان به درستی و راستی به سوی شما آمد؛ پس به او ایمان آورید که به خیر شماست.|سوره=نساء|آیه=۱۷۰}} [[امام باقر(ع)|امام باقر(ع)]] در تفسیر این آیه می‌فرماید: {{متن عربی|ترجمه=یعنی ای مردم! پیامبر اکرم برای شما حق را، که ولایت ائمه اطهار است آورده است و شما موظف به دوستی با آنان هستید.}} <ref>{{پک|1=کلینی‏|2= 1407|ک=الکافی ‏|ص=424|ج=1}}</ref> <ref>{{پک|1=طبرسی|2=1408|ک=مجمع البیان|ص=221|ج=3}}</ref>
-. بقره، 146، و عروسی حویزی، عبدعلی، نورالثقلین، ج 1، ص 138، قم، مطبعه علمیه، دوم، بی تا.
+# در آیه ۵۳ سوره یونس آمده است: {{قرآن|وَیَسْتَنْبِئُونَکَ أَحَقٌّ هُوَ ۖ قُلْ إِی وَرَبِّی إِنَّهُ لَحَقٌّ ۖ وَمَا أَنْتُمْ بِمُعْجِزِینَ|ترجمه=و از تو خبر می‌گیرند: آیا [عذاب جاودانه ای که به آن تهدید می‌شویم] حق است؟ بگو: آری، سوگند به پروردگارم یقیناً حق است، و شما عاجز کننده [خدا] نیستید [تا بتوانید از دسترس قدرت او بیرون روید.]|سوره=یونس|آیه=۵۳}} [[امام صادق(ع) پایه‌گذار مکتب شیعه|امام صادق(ع)]] در تفسیر این آیه می‌فرماید: {{متن عربی|ترجمه=اهل مکه از پیامبر می‌پرسیدند آیا امامت علی بن ابی طالب حق است؟ خداوند این آیه را نازل کرد و فرمود: ای پیامبر بگو: بلی و قسم به پروردگارم که علی حق است.}} <ref>{{پک|1=کلینی‏|2= 1407|ک=الکافی ‏|ص=430|ج=1}}</ref> <ref>{{پک|1=حسکانی|2=1411|ک=شواهد التنزيل لقواعد التفضيل|ص=351|ج=1}}</ref>
-. و طبرسی، فضل، مجمع البیان، ج 6، ص 158، گروه مترجمان، تهران، انتشارات فراهانی، اول، 1350ـ1360 ش.
+# امام باقر(ع) در تفسیر آیه {{قرآن|وَقُلِ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکُمْ ۖ فَمَنْ شَاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَمَنْ شَاءَ فَلْیَکْفُرْ|ترجمه=و بگو: [سخن] حق [که قرآن است] فقط از سوی پروردگار شماست؛ پس هر که خواست ایمان بیاورد، و هر که خواست کافر شود.]|سوره=کهف|آیه=۲۹}} می‌فرماید: {{متن عربی|ترجمه=مراد از حق، امیرالمؤمنین است. پس هر کس آن حضرت را قبول کرد، ایمان آورده است و هر کس قبول نکند، آتش را برای خود مهیا کرده است.}} <ref>{{پک|1=کلینی‏|2= 1407|ک=الکافی ‏|ص=425|ج=1}}</ref>
-. یونس، 53 و حسینی بحرانی، هاشم؛ البرهان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 187، تهران، بنیاد بعثت، اول، 1415 ق.
-. كهف، 29، و حسینی بحرانی، هاشم؛ البرهان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 465، تهران، بنیاد بعثت، اول، 1415 ق.
-. حسینی چالوسی، احمد؛ جذبه ولایت، ص 154، تهران، مؤسسه مطبوعاتی معراجی، دوم، بی تا.
 == پانویس ==
@@ خط ۵۸: / خط ۲۷: @@
 == منابع ==
-* {{یادکرد کتاب|عنوان=التحقیق فی کلمات القرآن الکریم|سال=1368|پیوند=|نام=حسن|نام خانوادگی=مصطفوی|پیوند نویسنده=|ناشر=وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. سازمان چاپ و انتشارات|مکان=تهران|کوشش=|مترجم=}}
+* {{یادکرد کتاب|عنوان=کتاب العین|سال=1409|پیوند=|نام=خلیل بن أحمد|نام خانوادگی=فراهیدی|پیوند نویسنده=|ناشر=نشر هجرت|مکان=قم|کوشش=|مترجم=}}
-* {{یادکرد کتاب|عنوان=لسان العرب|سال=1414|پیوند=|نام=محمد بن منظور|نام خانوادگی=ابن منظور|پیوند نویسنده=|ناشر=دار الفکر|مکان=بیروت|کوشش=|مترجم=}}
+* {{یادکرد کتاب|عنوان=معجم مقاییس اللغة|سال=1409|پیوند=|نام=أحمد بن فارس|نام خانوادگی=ابن فارس‏|پیوند نویسنده=|ناشر=مکتب الاعلام الاسلامی‏|مکان=قم|کوشش=|مترجم=}}
-* {{یادکرد کتاب|عنوان=مجمع البحرین و مطلع النیرین|سال=1414|پیوند=|نام=فخر الدین بن محمد|نام خانوادگی=طریحی|پیوند نویسنده=|ناشر=بنیاد بعثت. مرکز چاپ و نشر|مکان=قم|کوشش=|مترجم=}}
+* {{یادکرد کتاب|عنوان=المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر|سال=1414|پیوند=|نام= أحمد بن محمد|نام خانوادگی=فیومی|پیوند نویسنده=|ناشر=موسسه دار الهجرة|مکان=قم|کوشش=|مترجم=}}
-* {{یادکرد کتاب|عنوان=کلام جدید با رویکرد اسلامی|سال=1388|پیوند=|نام=عبدالحسین|نام خانوادگی=خسروپناه|پیوند نویسنده=|ناشر=نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، دفتر نشر معارف|مکان=قم|کوشش=|مترجم=}}
+* {{یادکرد کتاب|عنوان=التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏|سال=1368|پیوند=|نام=حسن|نام خانوادگی=مصطفوی|پیوند نویسنده=|ناشر= وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏|مکان=تهران|کوشش=|مترجم=}}
-* {{یادکرد کتاب|عنوان=کاوش‌های عقل نظری|سال=1347|پیوند=|نام=مهدی|نام خانوادگی=حائری یزدی|پیوند نویسنده=|ناشر=دانشگاه تهران|مکان=تهران|کوشش=|مترجم=}}
+* {{یادکرد کتاب|عنوان=المیزان فی تفسیر القرآن|سال=1352|پیوند=|نام=محمد حسین|نام خانوادگی=طباطبایی|پیوند نویسنده=|ناشر=مؤسسة الأعلمی للمطبوعات|مکان=بیروت|کوشش=|مترجم=}}
-* {{یادکرد کتاب|عنوان=شرح أصول الکافی|سال=1366|پیوند=|نام=محمد بن ابراهیم |نام خانوادگی=صدرالدین شیرازی|پیوند نویسنده=|ناشر= وزارت فرهنگ و آموزش عالی. موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه) |مکان=تهران|کوشش=خواجوی، محمد - نوری، علی بن جمشید|مترجم=}}
+* {{یادکرد کتاب|عنوان=جامع البيان فى تفسير القرآن |سال=1412|پیوند=|نام= محمد بن جرير |نام خانوادگی=طبری|پیوند نویسنده=|ناشر= دار المعرفة |مکان=بیروت|کوشش=|مترجم=}}
-* {{یادکرد کتاب|عنوان=إحیاء علوم الدین|سال=بی تا|پیوند=|نام=محمد بن محمد|نام خانوادگی=غزالی|پیوند نویسنده=|ناشر=دار الاحیاء التراث العربی|مکان=بیروت|کوشش=|مترجم=}}
+* {{یادکرد کتاب|عنوان=البرهان فی تفسیر القرآن|سال=1415|پیوند=|نام=هاشم بن سلیمان|نام خانوادگی=بحرانی|پیوند نویسنده=|ناشر=مؤسسة البعثة. مرکز الطباعة و النشر|مکان=قم|کوشش=|مترجم=}}
-* {{یادکرد کتاب|عنوان=المفردات فی غریب القرآن|سال=1404|پیوند=|نام=حسین بن محمد بن مفضل|نام خانوادگی= راغب اصفهانی|پیوند نویسنده=|ناشر=دفتر نشر الکتاب|مکان=تهران|کوشش=|مترجم=}}
+* {{یادکرد کتاب|عنوان=تفسیر نمونه|سال=1374|پیوند=|نام=ناصر|نام خانوادگی=مکارم شیرازی|پیوند نویسنده=|ناشر=دار الکتب الإسلامیة|مکان=تهران|کوشش=|مترجم=}}
-* {{یادکرد کتاب|عنوان=نهج البلاغة|سال=1379|پیوند=|نام=محمد بن حسین بن موسی|نام خانوادگی=سید رضی|پیوند نویسنده=|ناشر=مشهور|مکان=قم|کوشش=|مترجم=محمد دشتی}}
+* '''{{یادکرد وب|عنوان=آیا کلمه حق در هر جای قران که باشد می‌توانیم یکی از مصادیق آن را حضرت علی ـ علیه السلام ـ بدانیم؟|نشانی=https://pasokh.org/fa/Question/View/72488/%D8%A2%D9%8A%D8%A7-%D8%B9%D9%82%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D8%B9%D9%82%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D9%8A%D9%83%D9%8A-%D8%A7%D8%B3%D8%AA---/?SearchText=%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7%DB%8C%20%D8%B9%D9%82%D9%84&LPhrase=|تاریخ=1403|تاریخ بازبینی=8 اسفند 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|اندیشه1}}|نویسنده=سایت اندیشه قم|کد زبان=|وبگاه=pasokh.org}}'''
-* '''{{یادکرد وب|عنوان=آیا عقل در قرآن با عقل در فلسفه یکی است؟|نشانی=https://pasokh.org/fa/Question/View/72488/%D8%A2%D9%8A%D8%A7-%D8%B9%D9%82%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D8%B9%D9%82%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D9%8A%D9%83%D9%8A-%D8%A7%D8%B3%D8%AA---/?SearchText=%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7%DB%8C%20%D8%B9%D9%82%D9%84&LPhrase=|تاریخ=1403|تاریخ بازبینی=6 اسفند 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|اندیشه1}}|نویسنده=سایت اندیشه قم|کد زبان=|وبگاه=pasokh.org}}'''
+* {{یادکرد کتاب|عنوان=تفسیر نور الثقلین|سال=1415|پیوند=|نام=عبدعلی بن جمعه|نام خانوادگی=حویزی|پیوند نویسنده=|ناشر=اسماعیلیان|مکان=قم|کوشش=هاشم رسولی|مترجم=}}
+* {{یادکرد کتاب|عنوان=الکافی|سال=1407|پیوند=|نام=محمد بن یعقوب|نام خانوادگی=کلینی|پیوند نویسنده=|ناشر=دار الکتب الاسلامیه|مکان=تهران|کوشش=|مترجم=}}
+* {{یادکرد کتاب|عنوان=شواهد التنزيل لقواعد التفضيل|سال=1411|پیوند=|نام= عبيدالله بن عبدالله |نام خانوادگی= حسكانى |پیوند نویسنده=|ناشر= وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامي |مکان=تهران|کوشش=|مترجم=}}
+* {{یادکرد کتاب|عنوان=مجمع البیان|سال=1408|پیوند=|نام=فضل بن حسن|نام خانوادگی=طبرسی|پیوند نویسنده=|ناشر=دار المعرفة|مکان=بیروت|کوشش=|مترجم=}}
 {{شاخه
   | شاخه اصلی =قرآن
@@ خط ۷۴: / خط ۴۶: @@
   | شاخه فرعی۳ =
 }}{{تکمیل مقاله
-  | شناسه = -
+  | شناسه = شد
-  | تیترها = -
+  | تیترها = شد
   | ویرایش = شد
   | لینک‌دهی = شد