جواز جمع بین نماز ظهر و عصر: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۰۴

سؤال

آیا استدلال به آیه شریفه ﴿أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ…﴾ از طرف شیعه برای جواز جمع بین نماز ظهر و عصر تفسیر به رأی نیست؟!

آیه الله سبحانی در این کتاب جایز بودن جمع بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را با استناد به قرآن و روایات شیعه و اهل سنت ثابت کرده است

فقهای شیعه بر خلاف اهل تسنن، جمع بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را با توجه به سیره پیامبر(ص) و روایات اهل‌بیت(ع) جایز می دانند. اهل سنت باهم خواندن نماز را تنها در شرایط سخت مثل سفر یا بیماری جایز می‌داند. برخی از مفسران آیه ۷۸ سوره اسراء را دلیل بر جایز بودن جمع بین نماز ظهر و عصر دانسته‌اند.

متن آیه

﴿

أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى‌ غَسَقِ اللَّيْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً

نماز را از زوال خورشید (ظهر) تا نهایت تاریکی شب (نیمه شب) برپا دار و هم چنین قرآن فجر (نماز صبح) را چرا که قرآن فجر مورد مشاهده (فرشتگان شب و روز) است.

اسراء:۷۸

﴾

بررسی آیه

دستور کلی آیه، برای اقامه نمازهایی از هنگام زوال خورشید تا نیمه شب و نیز در سپیده صبح می‌باشد. واژه «دلوک» طبق تفسیر برخی از مفسران، ^[۱] رفتن خورشید به سوی غروب را گویند که مقصود آغاز ظهر است. طبق این آیه از وقت ظهر(دلوک شمس) تا نیمه شب(غسق اللیل) وقت نمازهای یومیه است.

از این رو، شیعه برای نمازهای یومیه، جدای از وقت فضیلت و مخصوص، وقت مشترک هم قائل است.^[۲]

فخر رازی مفسّر اهل سنت می‌گوید: اگر غسق اللیل به معنای غروب باشد، از این آیه اوقات مشترک نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء استفاده می‌شود، زیرا در آیه برای نمازهای پنج گانه سه وقت ذکر شده است: یک) وقت زوال. دو) وقت اول مغرب و عشاء. سه) وقت فجر. اين اشتراک در وقت اقتضاء دارد که جمع بين نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء مطلقاً جایز باشد.^[۳] فخر رازی بدون در نظر گرفتن روایاتی که تصریح به جواز جمع بدون عذر دارند،^[۴] جواز جمع بین دو نماز را فقط با داشتن عذر قبول می‌کند مانند مسافرت، بارش باران و ... .^[۵]

آلوسی مفسر دیگر اهل سنت نیز با استفاده این معنا از آیه، می‌گوید: جواز جمع بین صلاتین مطلبی است که روایات صحیح آن را تأیید می کنند.^[۶] آلوسی با اعتراف به این که در کتاب‌های اهل سنت نیز روایات صحیح وجود دارد که جمع بین نماز ظهر و عصر جایز است، می‌گوید که ممکن است این راویات ناظر به داشتن عذر باشد.^[۷]

روایات

روایات اهل سنت

ترمذی از ابن عباس نقل می‌کند که رسول خدا(ص) بدون اینکه ترسی در کار باشد یا هوا بارانی باشد، نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را با هم خواند. از ابن عباس سوال شد که چرا جمع خواند؟ پاسخ داد: برای اینکه امت در سختی نباشد.^[۸]

در سنن نسائی باب جمع بین الصلاتین فی الحضر آمده است: «پیامبر اکرم(ص) نماز ظهر و عصر و هم چنین مغرب و عشاء را با هم جمع خواند، بدون آن که در ترس یا در سفر باشد.»^[۹]

ابن خزیمه هم نقل کرده است که رسول خدا در مدینه بدون اینکه ترس یا باران باشد، نماز هشت رکعتی(ظهر و عصر) و هفت رکعتی(مغرب و عشاء) را با هم خواند.^[۱۰]

ابن حبان در کتاب خود بابی دارد با عنوان:«أن الجمع بين الصلاتين في الحضر لغير المعذور مباح؛ جمع بین دو نماز در وطن بدون عذر مباح است». در این باب روایاتی آورده است که رسول خدا(ص) بدون نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را در وطن جمع خواند و نماز هشت و هفت رکعتی خواند(جمع بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء)^[۱۱]

صنعانی نیز از ابن عباس، عبد الله بن عمر روایاتی آورده است که هم رسول خدا(ص) نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را در وطن بدون عذر یک‌جا می‌خواند و هم دیگر اصحاب نمازهای خود را گاهی چنین می‌خواندند.^[۱۲]

روایات شیعه

روایات شیعه در جایز بودن جمع بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء در کتاب‌های معتبر آمده است.

مرحوم کلینی در کتاب الکافی ^[۱۳] شش روایت آورده که ثابت می‌کند جمع بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء جایز است.
شیخ صدوق در کتاب علل الشرائع، هشت روایت در علت جمع خواندن نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء آورده است.^[۱۴]
شيخ حرّ عاملي در كتاب وسائل الشيعه^[۱۵] یازده روایت آورده است که جايز بودن جمع كردن بين نمازهاي ظهر و عصر و مغرب و عشاء، بدون هيچ عذري را ثابت می‌کند.

منابع

↑ طبرسی، مجمع البیان، ترجمه دکتر احمد بهشتی، انتشارات فراهانی، ج۱۴، ص۱۹۰. ابوعبيده، معمر بن مثنى، مجاز القرآن، مصر- قاهره، مكتبة الخانجي، چاپ اول، ۱۳۸۱ق، ج۱، ۳۸۷.
↑ شمس، سعيد، پرسمانهاى قرآنى نماز، قم، سبط اكبر، چاپ اول، ۱۳۸۵ش، ص۱۸۱.
↑ فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بيروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق، ج۲۱، ص۳۸۴.
↑ ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذي، تحقيق وتصحيح : عبد الوهاب عبد اللطيف، بیروت، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م، ج۱، ص۱۲۱، باب ۱۳۸، حدیث۱۸۷: حدثنا هناد حدثنا أبو معاوية عن الأعمش عن حبيب بن أبي ثابت عن سعيد بن جبير عن ابن عباس قال : جمع رسول الله صلى الله عليه وسلم بين الظهر والعصر ، وبين المغرب والعشاء بالمدينة ، من غير خوف ولا مطر . قال : فقيل لابن عباس : ما أراد بذلك ؟ قال : أراد ان لا يحرج أمته».
↑ فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بيروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق، ج۲۱، ص۳۸۴.
↑ آلوسی، سید محمود، روح المعانی، بيروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۱۲۷.
↑ آلوسی، سید محمود، روح المعانی، بيروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۱۲۷.
↑ ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذي، تحقيق وتصحيح : عبد الوهاب عبد اللطيف، بیروت، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م، ج۱، ص۱۲۱، باب ۱۳۸، حدیث۱۸۷: حدثنا هناد حدثنا أبو معاوية عن الأعمش عن حبيب بن أبي ثابت عن سعيد بن جبير عن ابن عباس قال : جمع رسول الله صلى الله عليه وسلم بين الظهر والعصر ، وبين المغرب والعشاء بالمدينة ، من غير خوف ولا مطر . قال : فقيل لابن عباس : ما أراد بذلك ؟ قال : أراد ان لا يحرج أمته».
↑ نسائی، احمد بن شعیب، سنن النسائی، بیروت، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، چاپ اول، ۱۳۴۸ق/۱۹۳۰م، ج۱، ص۲۹۰.
↑ ابن خزیمه، محمد بن اسحاق، صحيح ابن خزيمة، تحقيق وتعليق وتخريج وتقديم: الدكتور محمد مصطفى الأعظمي، المكتب الإسلامي، چاپ دوم، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م، ج۲، ص۸۵.
↑ ابن حبان، علی بن بلبان، صحيح ابن حبان، تحقیق: شعيب الأرنؤوط، بی‌جا، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م، ج۴، ص۴۷۴.
↑ صنعانی، عبد الرزاق بن همام، المصنف، تحقيق وتخريج وتعليق: حبيب الرحمن الأعظمي، بی‌جا، منشورات المجلس العلمي، بی‌تا، ج۲، ص۵۵۷.
↑ كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۸۶، بَابُ الْجَمْعِ‏ بَيْنَ‏ الصَّلَاتَيْن.
↑ ابن بابويه، محمد بن على، علل الشرائع، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۳۸۵ش / ۱۹۶۶م، ج۲، ص۳۲۱، باب۱۱ باب علة الرخصة في الجمع‏ بين‏ الصلاتين.
↑ حر عاملي، وسائل الشيعه، چاپ موسسه آل البيت، ج۴، ص۲۲۰.

[1] طبرسی، مجمع البیان، ترجمه دکتر احمد بهشتی، انتشارات فراهانی، ج۱۴، ص۱۹۰. ابوعبيده، معمر بن مثنى، مجاز القرآن، مصر- قاهره، مكتبة الخانجي، چاپ اول، ۱۳۸۱ق، ج۱، ۳۸۷.

[2] شمس، سعيد، پرسمانهاى قرآنى نماز، قم، سبط اكبر، چاپ اول، ۱۳۸۵ش، ص۱۸۱.

[3] فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بيروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق، ج۲۱، ص۳۸۴.

[4] ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذي، تحقيق وتصحيح : عبد الوهاب عبد اللطيف، بیروت، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م، ج۱، ص۱۲۱، باب ۱۳۸، حدیث۱۸۷: حدثنا هناد حدثنا أبو معاوية عن الأعمش عن حبيب بن أبي ثابت عن سعيد بن جبير عن ابن عباس قال : جمع رسول الله صلى الله عليه وسلم بين الظهر والعصر ، وبين المغرب والعشاء بالمدينة ، من غير خوف ولا مطر . قال : فقيل لابن عباس : ما أراد بذلك ؟ قال : أراد ان لا يحرج أمته».

[5] فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بيروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق، ج۲۱، ص۳۸۴.

[6] آلوسی، سید محمود، روح المعانی، بيروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۱۲۷.

[7] آلوسی، سید محمود، روح المعانی، بيروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۱۲۷.

[8] ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذي، تحقيق وتصحيح : عبد الوهاب عبد اللطيف، بیروت، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م، ج۱، ص۱۲۱، باب ۱۳۸، حدیث۱۸۷: حدثنا هناد حدثنا أبو معاوية عن الأعمش عن حبيب بن أبي ثابت عن سعيد بن جبير عن ابن عباس قال : جمع رسول الله صلى الله عليه وسلم بين الظهر والعصر ، وبين المغرب والعشاء بالمدينة ، من غير خوف ولا مطر . قال : فقيل لابن عباس : ما أراد بذلك ؟ قال : أراد ان لا يحرج أمته».

[9] نسائی، احمد بن شعیب، سنن النسائی، بیروت، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، چاپ اول، ۱۳۴۸ق/۱۹۳۰م، ج۱، ص۲۹۰.

[10] ابن خزیمه، محمد بن اسحاق، صحيح ابن خزيمة، تحقيق وتعليق وتخريج وتقديم: الدكتور محمد مصطفى الأعظمي، المكتب الإسلامي، چاپ دوم، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م، ج۲، ص۸۵.

[11] ابن حبان، علی بن بلبان، صحيح ابن حبان، تحقیق: شعيب الأرنؤوط، بی‌جا، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م، ج۴، ص۴۷۴.

[12] صنعانی، عبد الرزاق بن همام، المصنف، تحقيق وتخريج وتعليق: حبيب الرحمن الأعظمي، بی‌جا، منشورات المجلس العلمي، بی‌تا، ج۲، ص۵۵۷.

[13] كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۸۶، بَابُ الْجَمْعِ‏ بَيْنَ‏ الصَّلَاتَيْن.

[14] ابن بابويه، محمد بن على، علل الشرائع، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۳۸۵ش / ۱۹۶۶م، ج۲، ص۳۲۱، باب۱۱ باب علة الرخصة في الجمع‏ بين‏ الصلاتين.

[15] حر عاملي، وسائل الشيعه، چاپ موسسه آل البيت، ج۴، ص۲۲۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 {{شروع متن}}
 {{سوال}}
-آیا استدلال به آیه شریفه {{قرآن|اقم الصلوه لدلوک الشمس…}} از طرف شیعه برای جواز جمع بین نماز ظهر و عصر تفسیر به رأی نیست؟!
+آیا استدلال به آیه شریفه {{قرآن|أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ…}} از طرف شیعه برای جواز جمع بین نماز ظهر و عصر تفسیر به رأی نیست؟!
 {{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
-[[قرآن]] کریم می‌فرماید: {{قرآن|اقمِ الصلوهَ لدُلُوکِ الشمسِ الی غسقِ اللیلِ و قرآنَ الفجرِ انّ قرآنَ الفجرِ کان مشهوداً
+[[پرونده: الجمع بین الصلاتین علی ضوء الکتاب و السنه.jpg |بندانگشتی|آیه الله سبحانی در این کتاب جایز بودن جمع بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را با استناد به قرآن و روایات شیعه و اهل سنت ثابت کرده است]]
-| ترجمه = نماز را از زوال خورشید تا نهایت تاریکی شب (نیمه شب) برپا دار و هم چنین قرآن فجر (نماز صبح) را چرا که قرآن فجر مورد مشاهده (فرشتگان شب و روز) است.
-}}<ref>اسراء/ ۷۸.</ref>
-طبق روایات، پیامبر اکرم(ص) نمازهای ظهرین و عشائین را به جمع هم خوانده‌اند.
+فقهای [[شیعه]] بر خلاف [[اهل تسنن]]، جمع بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را با توجه به سیره [[پیامبر(ص)]] و روایات [[اهل‌بیت(ع)]] جایز می دانند. اهل سنت باهم خواندن نماز را تنها در شرایط سخت مثل سفر یا بیماری  جایز می‌داند. برخی از مفسران آیه ۷۸ سوره اسراء را دلیل بر جایز بودن جمع بین نماز ظهر و عصر دانسته‌اند.
-'''بررسی آیه:'''
+== متن آیه ==
+{{قرآن بزرگ|أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى‌ غَسَقِ اللَّيْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً
+| سوره = اسراء
+| آیه = ۷۸
+| ترجمه = نماز را از زوال خورشید (ظهر) تا نهایت تاریکی شب (نیمه شب) برپا دار و هم چنین قرآن فجر (نماز صبح) را چرا که قرآن فجر مورد مشاهده (فرشتگان شب و روز) است.
+}}
-۱. اصول کلی آیه یا دستور کلی آیه، برای اقامه نمازهایی از هنگام زوال خورشید تا نیمه شب و نیز در سپیده صبح می‌باشد. واژه «دلوک» طبق تفسیر مفسران<ref>طبرسی، مجمع البیان، ترجمه دکتر احمد بهشتی، انتشارات فراهانی، ج۱۴، ص۱۹۰.</ref> به معنای رفتن خورشید به سوی غروب را گویند.
+== بررسی آیه ==
+دستور کلی آیه، برای اقامه نمازهایی از هنگام زوال خورشید تا نیمه شب و نیز در سپیده صبح می‌باشد. واژه «دلوک» طبق تفسیر برخی از مفسران، <ref>طبرسی، مجمع البیان، ترجمه دکتر احمد بهشتی، انتشارات فراهانی، ج۱۴، ص۱۹۰. ابوعبيده، معمر بن مثنى، مجاز القرآن، مصر- قاهره، مكتبة الخانجي، چاپ اول، ۱۳۸۱ق، ج۱، ۳۸۷.</ref> رفتن خورشید به سوی غروب را گویند که مقصود آغاز ظهر است. طبق این آیه از وقت ظهر(دلوک شمس) تا نیمه شب(غسق اللیل) وقت نمازهای یومیه است.
-۲. نماز از تکالیفی است که دارای وقت و ساعات تعیین شده و مخصوص می‌باشد.
+از این رو، شیعه برای [[نمازهای یومیه]]، جدای از وقت فضیلت و مخصوص، وقت مشترک هم قائل است.<ref>شمس، سعيد، پرسمانهاى قرآنى نماز، قم، سبط اكبر، چاپ اول، ۱۳۸۵ش، ص۱۸۱.</ref>
-۳. نماز ظهر اولین نماز از نمازهای واجب است؛ از این که در بیان اوقات نمازهای پنجگانه، ابتدا زوال خورشید مطرح شده، می‌تواند گویای این حقیقت باشد که اولین نماز واجب، نماز ظهر است؛ و مؤید این مطلب آیه ۲۳۸ سوره مبارکه بقره است که می‌فرماید: {{قرآن|حافظوا علی الصلوت و الصلوه الوسطی و قوموا لله قانتین}} منظور از «الوسطی» در اینجا نماز ظهر است).
+فخر رازی مفسّر اهل سنت می‌گوید: اگر غسق اللیل به معنای غروب باشد، از این آیه اوقات مشترک نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء استفاده می‌شود، زیرا در آیه برای نمازهای پنج گانه سه وقت ذکر شده است: یک) وقت زوال. دو) وقت اول مغرب و عشاء. سه) وقت فجر. اين اشتراک در وقت اقتضاء دارد که جمع بين نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء مطلقاً جایز باشد.<ref>فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بيروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق، ج۲۱، ص۳۸۴.</ref> فخر رازی بدون در نظر گرفتن روایاتی که تصریح به جواز جمع بدون عذر دارند،<ref>ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذي، تحقيق وتصحيح : عبد الوهاب عبد اللطيف، بیروت، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م، ج۱، ص۱۲۱، باب ۱۳۸، حدیث۱۸۷:  حدثنا هناد حدثنا أبو معاوية عن الأعمش عن حبيب بن أبي ثابت عن سعيد بن جبير عن ابن عباس قال : جمع رسول الله صلى الله عليه وسلم بين الظهر والعصر ، وبين المغرب والعشاء بالمدينة ، من غير خوف ولا مطر . قال : فقيل لابن عباس : ما أراد بذلك ؟ قال : أراد ان لا يحرج أمته».</ref> جواز جمع بین دو نماز را فقط با داشتن عذر قبول می‌کند مانند مسافرت، بارش باران و ... .<ref>فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بيروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق، ج۲۱، ص۳۸۴.</ref>
-۴. آخرین وقت نماز، نماز عشاء است. با توجه به این که «غسق»، شدت ظلمت است و تاریکی شب در نیمه شب، از هر وقت متراکم‌تر می‌باشد، این کلمه روی هم رفته، غسق اللیل، نیمه شب را می‌رساند.
+آلوسی مفسر دیگر اهل سنت نیز با استفاده این معنا از آیه،  می‌گوید: جواز جمع بین صلاتین مطلبی است که روایات صحیح آن را تأیید می کنند.<ref>آلوسی، سید محمود، روح المعانی، بيروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۱۲۷.</ref> آلوسی با اعتراف به این که در کتاب‌های اهل سنت نیز روایات صحیح وجود دارد که جمع بین نماز ظهر و عصر جایز است، می‌گوید که ممکن است این راویات ناظر به داشتن عذر باشد.<ref>آلوسی، سید محمود، روح المعانی، بيروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۱۲۷.</ref>
-۵. قرائت قرآن و بازخوانی پیام وحی عمده‌ترین رکن و مهمترین بُعد نماز است. (مراد از «قرآن الفجر» نماز صبح است و آوردن «قرآن» (تلاوت آیات الهی)، به جای «صلاه»، می‌تواند مشعر به مطلب فوق باشد.<ref>هاشمی رفسنجانی، علی اکبر و جمعی از محققان حوزه، تفسیر راهنما، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ج۱۰، ص۲۰۹.</ref>
+==روایات ==
-'''روایات'''
+=== روایات اهل سنت ===
+* ترمذی از ابن عباس نقل می‌کند که رسول خدا(ص) بدون اینکه ترسی در کار باشد یا هوا بارانی باشد، نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را با هم خواند. از ابن عباس سوال شد که چرا جمع خواند؟ پاسخ داد: برای اینکه امت در سختی نباشد.<ref>ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذي، تحقيق وتصحيح : عبد الوهاب عبد اللطيف، بیروت، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م، ج۱، ص۱۲۱، باب ۱۳۸، حدیث۱۸۷:  حدثنا هناد حدثنا أبو معاوية عن الأعمش عن حبيب بن أبي ثابت عن سعيد بن جبير عن ابن عباس قال : جمع رسول الله صلى الله عليه وسلم بين الظهر والعصر ، وبين المغرب والعشاء بالمدينة ، من غير خوف ولا مطر . قال : فقيل لابن عباس : ما أراد بذلك ؟ قال : أراد ان لا يحرج أمته».</ref>
-در سنن نسائی باب جمع بین الصلاتین فی الحضر چنین آمده است: « [[پیامبر اکرم]](ص) نماز ظهر و عصر و هم چنین مغرب و عشاء را با هم جمع خواند، بدون آن که در ترس یا در سفر باشد.»<ref>سیوطی و السندی، سنن النسائی، انتشارات دار الحدیث، قاهره، ج۱، ص۴۱۸ و ۴۱۹.</ref> نظیر این روایت در صحیح مسلم، باب صلاه المسافرین و قصرها و همچنین در سنن ابن ماجه باب جمع بین الصلاتین در سفر آمده است.<ref>الامام مسلم بن الحجاج القشیری النیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، انتشارات احیاء التراث العربی، ج۱، ص۴۸۹، باب الجمع بین الصلاتین فی الحضر.</ref><ref>حافظ ابی عبدالله محمد بن یزید قزوینی، سنن ابن ماجه، بیروت، انتشارات دار الفکر، ج۱، ص۳۳۷، باب جمع بین الصلاتین، در آنجا آمده است: انّ رسول الله کان یجمعُ بین المغربِ و العشاء فی السفر، من غیر ان یعجله شیءٌ، و لا یطلبهُ عدّو و لا یخافَ و لا یخافُ شیئاً.</ref>
+* در سنن نسائی باب جمع بین الصلاتین فی الحضر  آمده است: «[[پیامبر اکرم]](ص) نماز ظهر و عصر و هم چنین مغرب و عشاء را با هم جمع خواند، بدون آن که در ترس یا در سفر باشد.»<ref>نسائی، احمد بن شعیب، سنن النسائی، بیروت، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، چاپ اول، ۱۳۴۸ق/۱۹۳۰م، ج۱، ص۲۹۰.</ref>
-روایت دیگری که نشانگر جمع خواندن ظهرین و عشائین است، در سنن نسائی آمده است. «پیامبر اکرم(ص) در مدینه، نمازهای ظهر و عصر و مغرب و عشاء را جمع خوانده، بدون این که از چیزی بترسد یا باران بیاید. به ابن عباس گفته شدکه چرا پیامبر چنین کردند؟ جواب داد برای این که امتش در سختی نیفتند.»<ref>سیوطی و السندی، همان، انتشارات دار الحدیث، قاهره، ج۱، ص۴۱۸ و ۴۱۹.</ref> و همو باز از ابن عباس نقل کرده که «پیامبر در مدینه نماز هشت رکعتی و هفت رکعتی خواندند.»<ref>همان.</ref>
+* ابن خزیمه هم نقل کرده است که رسول خدا در مدینه بدون اینکه ترس یا باران باشد، نماز هشت رکعتی(ظهر و عصر) و هفت رکعتی(مغرب و عشاء) را با هم خواند.<ref>ابن خزیمه، محمد بن اسحاق، صحيح ابن خزيمة، تحقيق وتعليق وتخريج وتقديم: الدكتور محمد مصطفى الأعظمي، المكتب الإسلامي، چاپ دوم، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م، ج۲، ص۸۵.</ref>
-روایتی دیگر: «عن ضرارِ عن ابی جعفر عن الباقر(ع): می‌فرماید: دلوک شمس یعنی وقت ظهر، غسق اللیل تا نصف شب است که این وقت چهار نمازی است که پیامبر اکرم(ص) آن را قرار دادند، و وقت آن را برای مردم تعیین نمودند و قرآن الفجر همان نماز صبح است.»<ref>حویزی، تفسیر نور الثقلین، بیروت، انتشارات مؤسسه تاریخ الغزی، ج۴، ص۲۲۵ و ۲۲۴.</ref>
+* ابن حبان در کتاب خود بابی دارد با عنوان:«أن الجمع بين الصلاتين في الحضر لغير المعذور مباح؛ جمع بین دو نماز در وطن بدون عذر مباح است». در این باب روایاتی آورده است که رسول خدا(ص) بدون نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را در وطن جمع خواند و نماز هشت و هفت رکعتی خواند(جمع بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء)<ref>ابن حبان، علی بن بلبان، صحيح ابن حبان، تحقیق: شعيب الأرنؤوط، بی‌جا، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م، ج۴، ص۴۷۴.</ref>
-عن ابی عبدالله(ع): «خداوند چهار نماز را واجب کرده که اول وقت آن، از زوال خورشید است (وقت ظهر) تا نصف شب که دو تایی از آن چهار نماز، شروعشان وقت زوال خورشید و پایان آن وقت پایان خورشید است جز این که این (نماز ظهر) قبل از نماز عصر است و دوتایی از آن نمازها شروع وقتشان پس از غروب خورشید است و پایان آن نصف شب جز این که این (نماز مغرب) قبل از آن (نماز عشاء) است.»<ref>طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه موسوی همدانی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ج۱۳، ص۲۴۶.</ref><span></span>
+* صنعانی نیز از ابن عباس، عبد الله بن عمر روایاتی آورده است که هم رسول خدا(ص) نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را در وطن بدون عذر یک‌جا می‌خواند و هم دیگر اصحاب نمازهای خود را گاهی چنین می‌خواندند.<ref>صنعانی، عبد الرزاق بن همام، المصنف، تحقيق وتخريج وتعليق: حبيب الرحمن الأعظمي، بی‌جا، منشورات المجلس العلمي، بی‌تا، ج۲، ص۵۵۷.</ref>
-{{مطالعه بیشتر}}
-== مطالعه بیشتر ==
+=== روایات شیعه ===
-# سنن نسائی، باب جمع صلاه در حضر.
+روایات شیعه در جایز بودن جمع بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء در کتاب‌های معتبر آمده است.
-# سنن ابن ماجه، باب جمع صلاه در حضر.
-# سنن ابن داود، باب جمع صلاه در حضر.
+* [[مرحوم کلینی]] در کتاب [[الکافی]] <ref>كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۸۶، بَابُ الْجَمْعِ‏ بَيْنَ‏ الصَّلَاتَيْن.</ref> شش روایت آورده که ثابت می‌کند جمع بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء جایز است.
-# صحیح مسلم، باب جمع صلاه در حضر.
+* [[شیخ صدوق]] در کتاب [[علل الشرائع]]، هشت روایت در علت جمع خواندن نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء آورده است.<ref>ابن بابويه، محمد بن على، علل الشرائع، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۳۸۵ش / ۱۹۶۶م، ج۲، ص۳۲۱، باب۱۱ باب علة الرخصة في الجمع‏ بين‏ الصلاتين.</ref>
-# تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، ج۱۳، ص۲۴۳.
+* [[حرّ عاملي|شيخ حرّ عاملي]] در كتاب [[وسائل الشيعه]]<ref>حر عاملي، وسائل الشيعه، چاپ موسسه آل البيت، ج۴، ص۲۲۰.</ref> یازده روایت آورده است که جايز بودن جمع كردن بين نمازهاي ظهر و عصر و مغرب و عشاء، بدون هيچ عذري را ثابت می‌کند.
-# تفسیر نور الثقلین، علامه حویزی، انتشارات مؤسسه تاریخ الغربی، بیروت، ج۴، ص۲۲۴.
-# تفسیر البرهان، علامه سید هاشم بحرانی، انتشارات مؤسسه انتشارات بعثت، ج۳، ص۵۶۸.
-<span></span>
 == منابع ==
@@ خط ۴۷: / خط ۴۸: @@
 {{شاخه
   | شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن
-|شاخه فرعی۱ = عبادت در قرآن
+| شاخه فرعی۱ = عبادت در قرآن
-|شاخه فرعی۲ = نماز
+| شاخه فرعی۲ = نماز
-|شاخه فرعی۳ =
+| شاخه فرعی۳ =
 }}
 {{تکمیل مقاله
@@ خط ۵۷: / خط ۵۸: @@
   | لینک‌دهی =
   | ناوبری =
-  | نمایه =
+  | نمایه = شد
   | تغییر مسیر =
   | ارجاعات =
-  | بازبینی =
+  | بازبینی نویسنده =
+ | ارزیابی کمی =
   | تکمیل =
   | اولویت = ج
@@ خط ۶۶: / خط ۶۸: @@
 }}
 {{پایان متن}}
+[[رده:آیات و سوره‌ها]]