نماز جماعت: تفاوت میان نسخه‌ها

(ابرابزار)
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|کاربر=A.rezapour}}
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}نماز جماعت در قرآن و روایات چه جایگاه و فضیلتی دارد؟
{{سوال}}نماز جماعت در قرآن و روایات چه جایگاه و فضیلتی دارد؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
{{درگاه|واژه‌ها}}


نمازهای واجب روزانه، مستحب است که به جماعت خوانده شود. نماز جمعه و نماز عیدین واجب است که به جماعت خوانده شود. جماعت‌خواندن نمازهای مستحبی جز نماز باران حرام می‌باشد.
نمازهای واجب روزانه [[مستحب]] است که به جماعت خوانده شود. نماز جمعه و نماز عید فطر و عید قربان، در صورت تحقق شروط آنها، واجب است که به جماعت خوانده شوند. به جماعت‌خواندن نمازهای مستحبی، جز نماز باران، جایز نیست.
[[پرونده:نماز جماعت مرعشی.jpg|بندانگشتی|تصویری از نماز جماعت در حرم حضرت معصومه(س) به امامت آیت‌الله مرعشی نجفی]]


== وجوب و استحباب ==
در [[قرآن]] آیاتی هست که مشروعیت و استحباب نماز جماعت را ثابت می‌کند. در روایات اسلامی فضیلت‌هایی برای نماز جماعت برشمرده‌ شده است؛ از جمله چندین برابر بودن ثواب نماز جماعت نسبت به نماز فرادی. روایاتی مبنی بر مکروه‌بودن عدم شرکت در نماز جماعت آمده است.
برای ادای نمازهای واجب روزانه برگزاری نماز به صورت دسته جمعی مستحب است. اما نماز جمعه، نماز عید فطر و نماز عید قربان، (در صورت تحقق شرایط آن) واجب است به جماعت برگزار شود. اما در نمازهای مستحب، به جز نمازِ «استسقاء»، برگزاری نماز به جماعت حرام است.<ref>جمعی از نویسندگان، «اسلام»، بخش «نماز جماعت»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۳، ذیل مدخل.</ref>


با استناد به آیات قرآن،<ref>سوره نساء آیه ۱۰۲، سوره بقره آیه ۴۳.</ref> احادیث متواتر و سنّت عملی پیامبر اکرم، اهل بیت(ع) و صحابه، مشروعیت نماز جماعت در نمازهای واجب روزانه اثبات شده است و حتی برخی مشروعیت آن را از ضروریات دین دانسته‌اند. به گفتهٔ برخی فقها، از پاره‌ای احادیث بر می‌آید که نماز از آغاز به صورت جماعت تشریع شده‌است.<ref>رحمان ستایش، محمدکاظم، «نماز جماعت» دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱۰، ذیل مدخل.</ref>
[[پرونده:نماز جماعت مرعشی.jpg|بندانگشتی|تصویری از نماز جماعت در حرم [[حضرت معصومه(س)]] به امامت آیت‌الله مرعشی نجفی]]


مستحب است نمازهای یومیه را با جماعت بخوانند، و در نماز صبح و مغرب و عشا، خصوصاً برای همسایه مسجد و کسی که صدای اذان مسجد را می‌شنود بیشتر سفارش شده است. و همچنین مستحب است سایر نمازهای واجب را با جماعت بخوانند، ولی مشروعیت جماعت در نماز طواف، و نماز آیات در غیر خسوف و کسوف ثابت نیست.<ref>[https://www.sistani.org/persian/book/50/62/ «نماز جماعت»، توضیح المسائلسایت رسمی دفتر آیت الله سیستانی</ref>
== ویژگی‌های شرعی نماز جماعت ==
برای ادای [[نمازهای واجب روزانه]] برگزاری نماز به‌صورت دسته‌جمعی مستحب دانسته شده است.<ref>كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج‏۳، ص۳۷۱، بَابُ فَضْلِ الصَّلَاه فِي الْجَمَاعَه. ابن بابويه، محمد بن على، من لا يحضره الفقيه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ ق، ج‏۱، ص۳۷۵، بَابُ الْجَمَاعَه وَ فَضْلِهَا. طوسى، محمد بن الحسن، تهذيب الأحكام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج‏۳، ص۲۴، باب۲- بَابُ فَضْلِ الْجَمَاعَه.</ref> [[نماز جمعه]]، نماز عید فطر و [[نماز عید قربان]]، در صورت تحقق شرایط آنها، واجب است به جماعت برگزار شوند.<ref>حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۲۸۵، باب۱ از ابواب صلاه الجماعه.</ref> در نمازهای مستحب، به جز [[نمازِ استسقاء]برگزاری نماز به جماعت حرام است.<ref>حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۴۵، باب۱۰. ص۳۳۳، باب۲۰.</ref>


در نماز فرادی انسان حمد و سوره نماز را خودش می‌خواند اما در نماز جماعت، حمد و سوره را امام قرائت نموده و افرادی که به او اقتدا نموده‌اند به قرائت او گوش فرا می‌دهند و خود حمد و سوره را نمی‌خوانند ولی سایر ذکرهای نماز را می‌خوانند. مأموم در نماز جماعت نباید پیش از امام تکبیرة الاحرام بگوید بلکه بنابر احتیاط واجب بعد از تمام شدن تکبیر امام آن را بگوید و باید پیش از امام به رکوع و سجده نرود و احتیاط آن است که مأموم پیش از امام سلام ندهد، ولی گفتن ذکرهای دیگر نماز پیش از امام جماعت اشکالی ندارد اگرچه احتیاط مستحب آن است که آنها را نیز پیش از امام نگوید.<ref>منتظری، حسینعلی، معارف و احکام نوجوان، تهران، تفکر، سرایی، ۱۳۸۲، ص۲۶۷.</ref>
با استناد به آیات قرآن<ref>سوره بقره، آیه ۴۳. سوره نساء، آیه ۱۰۲.</ref>، احادیث متواتر و [[سنت پیامبر(ص)]]، [[اهل بیت(ع)]] و [[صحابه]] مشروعیت نماز جماعت در نمازهای واجب روزانه اثبات شده است. برخی مشروعیت آن را از ضروریات دین دانسته‌اند. به گفتهٔ برخی فقها، از پاره‌ای احادیث بر می‌آید که نماز از آغاز به‌صورت جماعت تشریع شده است.<ref>رحمان ستایش، محمدکاظم، «نماز جماعت» دانشنامهٔ جهان اسلام، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، ج ۱۰، ذیل مدخل.</ref>
 
خواندن نماز صبح، مغرب و عشاء به جماعت، خصوصاً برای همسایهٔ مسجد و کسی که صدای اذان [[مسجد]] را می‌شنود، بیشتر سفارش شده است. مستحب است سایر نمازهای واجب را به جماعت بخوانند.<ref>حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۲۹۴، باب۳.</ref> مشروعیت جماعت در نماز طواف و نماز آیات، در غیر خسوف و کسوف، ثابت نیست.<ref>[https://www.sistani.org/persian/book/50/62/ «نماز جماعت»، توضیح المسائل]، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.</ref> برخی گفته‌اند احتیاط واجب آن است که نماز عید فطر و قربان را در زمان غیبت امام عصر ‏(ع) به جماعت نخوانند. خواندن این نمازها به جماعت به قصد رجاء مانعی ندارد.‏<ref>خمینی، روح‌الله، رسالهٔ توضیح المسائل، مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، ۱۳۹۱ش، ص ۲۱۹.</ref>
 
در میان اهل‌سنت، حنبلیان و برخی از حنفیان نماز جماعت را واجب عینی دانسته‌اند. بیشتر فقهای اهل‌سنت خواندن تمامی نمازهای مستحب را به جماعت مجاز می‌دانند. به نظر مشهور فقهای امامیه، [[نماز عید فطر]] و نماز عید قربان در صورت وجود همهٔ شرایط وجوب، از جمله حضور امام‌ معصوم، باید به جماعت خوانده شوند.<ref>رحمان ستایش، «نماز جماعت»، ج ۱۰، ذیل مدخل.</ref>


== فضیلت نماز جماعت ==
== فضیلت نماز جماعت ==
نماز جماعت را اولین سنگ بنای عمل جمعی مسلمانان می‌دانند. اهمیت نماز جماعت در شریعت مقدس اسلام به حدی است که هنگام رودررویی دو لشکر با هم در جنگ و در شرایط مشکل نیز تأکید شده به جماعت خوانده شود.<ref>منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه و تقریر محمود صلواتی، تهران، سرایی، ۱۳۷۹، ج۱، ص۱۹۱.</ref>
دربارهٔ فضیلت نماز جماعت احادیث فراوانی در کتاب‌های روایی شیعه و [[اهل‌سنت]] ذکر شده‌است.<ref>جمعی از نویسندگان، «اسلام»، بخش «نماز جماعت»، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج ۳، ذیل مدخل.</ref> نماز جماعت را پایهٔ اصلی عمل دینی جمعی مسلمانان برشمرده‌اند. اهمیت نماز جماعت در شریعت اسلامی به‌حدی است که بر برگزاری آن در هنگام جنگ و در شرایط سخت نیز بر آن تأکید شده است.<ref>منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه و تقریر محمود صلواتی، تهران، سرایی، ۱۳۷۹، ج ۱، ص ۱۹۱.</ref>
 
نماز جماعت علاوه بر آثار عبادی و اخلاقی، مانند اظهار اخلاص بیشتر به خداوند، بروز و ظهور همگانی عبادت خدا، هم‌یاری برای انجام‌دادن کارهای نیک و دوری از گناهان، فواید سیاسی و اجتماعی بسیاری دارد؛ از جمله هویت‌یافتن جامعهٔ اسلامی، آگاهی بیشتر مردم از یکدیگر، ایجاد الفت و ارتباط بین مسلمانان و تحقق برادری دینی در میان مسلمانان.<ref>رحمان ستایش، «نماز جماعت» دانشنامه جهان اسلام، ج ۱۰، ذیل مدخل.</ref>
 
بنابر روایات متعدد [[شیعه]] و اهل‌سنت، فضیلت نماز جماعت چندین برابر نماز فُرادی است. محدّثان اهل‌سنت و شیعه از پیامبر(ص) نقل کرده‌اند که هر رکعت نماز جماعت بیست و پنج برابر نماز فرادی پاداش دارد. در برخی احادیثِ اهل‌سنت این فضیلت بیست و هفت برابر و در برخی دیگر بیست و چند برابر نقل شده است. برخی احادیث، حضور نیافتن در نماز جماعت را، جز در موارد خاص، مکروه دانسته‌اند.<ref>رحمان ستایش، محمدکاظم، «نماز جماعت» دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱۰، ذیل مدخل.</ref> از پیامبر(ص) روایت است که هر کس نمازهای پنج‌گانه را با جماعت بخواند به او گمان نیک برید.<ref>كلينى، محمد بن يعقوب، الكافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۳۷۱.</ref>
 
== احکام نماز جماعت ==
در فقه شیعه احکام نماز جماعت به‌صورت مفصل بیان شده است. به برخی از این احکام در ادامه اشاره می‌شود:
 
===== شرایط امام جماعت =====
امام جماعت باید بالغ، عاقل، شیعه دوازده‌امامی، عادل و حلال‌زاده باشد. همچنین، باید نماز را به‌طور صحیح بخواند. اگر مأموم مرد است امام او هم باید مرد باشد. تعریف [[عدالت]] برای امام جماعت این است که واجبات را انجام دهد و محرمات را ترک کند. نشانه عدالت هم حسن ظاهر است، اگر انسان اطلاع از خلاف آن نداشته باشد.<ref>[https://www.sistani.org/persian/book/50/62/ «نماز جماعت»، توضیح المسائل]، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.</ref>


در فضیلت نماز جماعت احادیث فراوانی در کتابهای فریقین (شیعه و سنی) ذکر شده‌است.<ref>جمعی از نویسندگان، «اسلام»، بخش «نماز جماعت»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۳، ذیل مدخل.</ref>
اگر امام جماعت با امامت خود دنبال امور دنیوی مانند کسب شهرت یا حقوق ماهیانه باشد، به‌گونه‌ای که این قصد در نیت قربت او مؤثر باشد، نماز او باطل می‌شود. اما اگر چیزی را قصد کند که تأثیر منفی در قصد قربت نداشته باشد، مثل اینکه قصدش جمع‌کردن مردم برای نماز و تشویق آنان از طریق جماعت یا احیای مسجد متروک باشد، اشکال ندارد.<ref>مدرسی، محمد تقی، احکام عبادات، قم، انتشارات محبان الحسین(ع)، ۱۳۸۱ش، ص ۳۷۹.</ref>


نماز جماعت علاوه بر آثار عبادی و اخلاقی، یعنی اظهار اخلاص بیشتر، بروز و ظهور همگانی عبادت خدا، همیاری برای انجام دادن کارهای نیک و دوری از گناهان، فواید سیاسی و اجتماعی بسیاری دارد، از جمله هویت یافتن جامعه اسلامی، آگاهی بیشتر مردم از یکدیگر، ایجاد الفت و ارتباط‌بین مسلمانان و تحقق برادری دینی در پرتو انضباط خاص.<ref>رحمان ستایش، محمدکاظم، «نماز جماعت» دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱۰، ذیل مدخل.</ref>
===== شرایط نماز جماعت =====
* نبودن حائل بین امام و مأموم (اقتداکنندهٔ به امام جماعت).
* بلندتر نبودن جای ایستادن امام از مأموم.
* نبودن فاصله میان امام و مأموم.
* جلوتر نایستادن مأموم از امام.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=27263 نماز جماعت]، سایت آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱ش.</ref>


بنا بر روایات متعدد شیعه و اهل سنّت، فضیلت نماز جماعت چندین برابر نماز فُرادی‌' است. محدّثان اهل سنّت و شیعه از پیامبر اکرم نقل کرده‌اند که هر رکعت نماز جماعت، بیست و پنج برابر نماز فرادی‌' پاداش دارد. در برخی احادیثِ اهل سنّت این فضیلت بیست و هفت برابر و در برخی دیگر بیست و چند برابر نقل شده است‌<ref>رحمان ستایش، محمدکاظم، «نماز جماعت» دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱۰، ذیل مدخل.</ref>
===== واجبات نماز جماعت =====
نماز جماعت علاوه بر واجبات نماز فرادی دارای واجبات مخصوص به‌خود است. به برخی از واجبات نماز جماعت در ادامه اشاره می‌شود:


پیامبر خدا(ص) هر که نمازهای پنج‌گانه را با جماعت بخواند، به او گمان نیک برید.<ref>ری شهری، محمد، میزان الحکمه، قم، سازمان چاپ و نشر دار الحدیث، ۱۳۷۶، ج۶، ص۳۲۸.</ref>
* بر خلاف نماز فرادی، که نمازگزار حمد و سورهٔ نماز را خودش می‌خواند، در نماز جماعت، حمد و سوره را امام جماعت قرائت می‌کند و افرادی که به او اقتدا کرده‌اند به قرائتش گوش می‌دهند.
* مأموم خود حمد و سوره را نمی‌خوانند، ولی سایر ذکرهای نماز را می‌خوانند.
* مأموم در نماز جماعت نباید پیش از امام [[تکبیرة الاحرام]] بگوید بلکه بنابر احتیاط واجب بعد از تمام شدن تکبیرِ امام، آن را بگوید.
* مأموم نباید پیش از امام به [[رکوع]] و [[سجده]] برود.
* احتیاط آن است که مأموم پیش از امام سلام ندهد.
* گفتن ذکرهای دیگر نماز  توسط مأموم پیش از امام جماعت اشکالی ندارد، اگرچه احتیاط مستحب آن است که آنها را نیز  پیش از امام نگوید.<ref>منتظری، حسینعلی، معارف و احکام نوجوان، تهران، تفکر، سرایی، ۱۳۸۲، ص۲۶۷.</ref>


== شرایط امام جماعت ==
===== مستحبات نماز جماعت =====
امام جماعت باید بالغ، و عاقل، و شیعه دوازده امامی، و عادل، و حلال‌زاده باشد، و نماز را به‌طور صحیح بخواند. و نیز اگر مأموم مرد است امام او هم باید مرد باشد، و صحت اقتدا به بچه ده ساله اگرچه خالی از وجه نیست، ولی خالی از اشکال هم نمی‌باشد. و عدالت این است که واجبات انجام دهد، و محرمات را ترک کند و نشانه آن حسن ظاهر است، اگر انسان اطلاع از خلاف آن نداشته باشد.<ref>[https://www.sistani.org/persian/book/50/62/ «نماز جماعت»، توضیح المسائل]، سایت رسمی دفتر آیت الله سیستانی.</ref>
مستحب است برخی امور به امید ثواب الهی در نماز جماعت رعایت شود:


اگر امام جماعت با امامت خود دنبال امر دنیوی مانند کسب نام و نشان یا بدست آوردن حقوق ماهیانه برای امامت جماعت‌باشد بگونه‌ای که این قصد، در نیّت قربت او مؤثر باشد، نماز او باطل می‌شود زیرا نماز دراین حالت با ضمیمه قصد غیر الهی انجام‌شده است. امّا اگر چیزی را قصد کند که تأثیر منفی در قصد قربت نداشته باشد مثل اینکه قصدش جمع کردن مردم برای نماز وتشویق‌آنان از طریق جماعت یا احیای مسجد متروک و غیره باشد، اشکال ندارد.<ref>مدرسی، سید محمد تقی، احکام عبادات، قم، انتشارات محبان الحسین(ع)، ۱۳۸۱، ص۳۷۹.</ref>
* امام جماعت در وسط صف بایستد و اهل علم، کمال و تقوی در صف اول قرار گیرند.
* صف‌های نماز جماعت منظم باشد و بین کسانی که در یک صف ایستاده‌اند فاصله نباشد و شانه‌های آنها در یک ردیف باشد.
* پس از گفتن عبارت «قد قامت الصلاة» مأمومین برای اقامهٔ جماعت برخیزند.
* امام جماعت حال ضعیف‌ترین فرد حاضر در نماز را رعایت کند و در انجام اعمال نماز عجله نکند تا افراد ناتوان به او برسند. همچنین، [[قنوت]]، رکوع و سجود را طول ندهد.
* امام جماعت در حمد و سوره و ذکرهایی که بلند خوانده می‌شوند به‌قدری صدای خود را بلند کند که مأمومین آن ذکرها را بشنوند، ولی بیش از اندازهٔ معمول نباید صدایش را بلند کند.
* هنگام رکوع اگر امام جماعت متوجه شد فردی تازه رسیده است و می‌خواهد اقتدا نماید رکوع را دو برابر همیشه طول دهد و سپس سر از رکوع بردارد.<ref>منتظری، حسینعلی، معارف و احکام نوجوان، تهران، تفکر، سرایی، ۱۳۸۲ش، ص ۲۶۷ و ۲۶۸.</ref>


=== مستحبات نماز جماعت ===
===== مکروهات نماز جماعت =====
# امام جماعت در وسط صف بایستد و اهل علم و کمال و تقوی در صف اول قرار گیرند.
* اگر در صف‌های جماعت جا باشد مکروه است انسان تنها بایستد.
# صف‌های نماز جماعت منظم باشد و بین کسانی که در یک صف ایستاده‌اند فاصله نباشد و شانه‌های آنها در ردیف همدیگر باشد.
* مکروه است مأموم ذکرهای نماز را طوری بگوید که امام بشنود.
# پس از گفتن «قد قامت الصلاة» مأمومین برخیزند.
* مسافری که نمازهای ظهر، عصر و عشاء را دو رکعتی می‌خواند مکروه است در این نمازها به کسی که مسافر نیست اقتدا کند.  
# امام جماعت حال فردی را که از همه ضعیفتر است رعایت نماید و عجله نکند تا افراد ضعیف و ناتوان به او برسند و همچنین قنوت و رکوع و سجود را طول ندهد مگر این که بداند همه نمازگزاران به این امر تمایل دارند.
* کسی که مسافر نیست [[مکروه]] است در نمازهای ظهر، عصر و عشاء به مسافر اقتدا نماید. <ref>خمینی، روح‌الله، رساله توضیح المسائل، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، تهران، ۱۳۹۱، ص۳۰۴.</ref>
# امام جماعت در حمد و سوره و ذکرهایی که بلند می‌خواند، به قدری صدای خود را بلند کند که مأمومین آن ذکرها را بشنوند ولی بیش از اندازه معمول نباید صدایش را بلند نماید.
۶ - هنگام رکوع اگر امام جماعت متوجه شد فردی تازه رسیده است و می‌خواهد اقتدا نماید رکوع را دوبرابر همیشه طول دهد و سپس سر از رکوع بردارد.<ref>منتظری، حسینعلی، معارف و احکام نوجوان، تهران، تفکر، سرایی، ۱۳۸۲، ص۲۶۷ و ۲۶۸.</ref>


== نگارخانه ==
== نگارخانه ==
<gallery heights="150px" mode="packed" style="">
<gallery heights="150" mode="packed">
پرونده:اصفهانی.jpg|نماز جماعت در نجف به امامت سید ابوالحسن اصفهانی
پرونده:اصفهانی.jpg|نماز جماعت در نجف به امامت سید ابوالحسن اصفهانی
پرونده:طالقانی.jpg|نماز جماعت به امامت آیت الله طالقانی
پرونده:طالقانی.jpg|نماز جماعت به امامت آیت‌الله طالقانی
پرونده:نماز جماعت در مسجد تاریخانه.jpg|نماز جماعت در مسجد تاریخانه دامغان
پرونده:نماز جماعت در مسجد تاریخانه.jpg|نماز جماعت در مسجد تاریخانه دامغان
پرونده:نماز جماعت در قطر.jpg|نماز جماعت در حاشیه یکی از بازی‌های جام جهانی فوتبال در قطر
پرونده:نماز جماعت در قطر.jpg|نماز جماعت در حاشیهٔ یکی از بازی‌های جام جهانی فوتبال در قطر
پرونده:میرزای شیرازی نماز جماعت.jpg|نماز جماعت به امامت میرزای شیرازی در عراق
پرونده:میرزای شیرازی نماز جماعت.jpg|نماز جماعت به امامت میرزای شیرازی در عراق
پرونده:نماز جماعت در بین الحرمین.jpg|نماز جماعت در بین‌الحرمین
پرونده:نماز جماعت در بین الحرمین.jpg|نماز جماعت در بین‌الحرمین
پرونده:بروجردی نماز جماعت.jpg|نماز جماعت با امامت آیت الله بروجردی
پرونده:بروجردی نماز جماعت.jpg|نماز جماعت به امامت آیت‌الله بروجردی
</gallery>
</gallery>



نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۴۵

سؤال
نماز جماعت در قرآن و روایات چه جایگاه و فضیلتی دارد؟
درگاه‌ها
واژه-ها.png


نمازهای واجب روزانه مستحب است که به جماعت خوانده شود. نماز جمعه و نماز عید فطر و عید قربان، در صورت تحقق شروط آنها، واجب است که به جماعت خوانده شوند. به جماعت‌خواندن نمازهای مستحبی، جز نماز باران، جایز نیست.

در قرآن آیاتی هست که مشروعیت و استحباب نماز جماعت را ثابت می‌کند. در روایات اسلامی فضیلت‌هایی برای نماز جماعت برشمرده‌ شده است؛ از جمله چندین برابر بودن ثواب نماز جماعت نسبت به نماز فرادی. روایاتی مبنی بر مکروه‌بودن عدم شرکت در نماز جماعت آمده است.

تصویری از نماز جماعت در حرم حضرت معصومه(س) به امامت آیت‌الله مرعشی نجفی

ویژگی‌های شرعی نماز جماعت

برای ادای نمازهای واجب روزانه برگزاری نماز به‌صورت دسته‌جمعی مستحب دانسته شده است.[۱] نماز جمعه، نماز عید فطر و نماز عید قربان، در صورت تحقق شرایط آنها، واجب است به جماعت برگزار شوند.[۲] در نمازهای مستحب، به جز نمازِ استسقاء، برگزاری نماز به جماعت حرام است.[۳]

با استناد به آیات قرآن[۴]، احادیث متواتر و سنت پیامبر(ص)، اهل بیت(ع) و صحابه مشروعیت نماز جماعت در نمازهای واجب روزانه اثبات شده است. برخی مشروعیت آن را از ضروریات دین دانسته‌اند. به گفتهٔ برخی فقها، از پاره‌ای احادیث بر می‌آید که نماز از آغاز به‌صورت جماعت تشریع شده است.[۵]

خواندن نماز صبح، مغرب و عشاء به جماعت، خصوصاً برای همسایهٔ مسجد و کسی که صدای اذان مسجد را می‌شنود، بیشتر سفارش شده است. مستحب است سایر نمازهای واجب را به جماعت بخوانند.[۶] مشروعیت جماعت در نماز طواف و نماز آیات، در غیر خسوف و کسوف، ثابت نیست.[۷] برخی گفته‌اند احتیاط واجب آن است که نماز عید فطر و قربان را در زمان غیبت امام عصر ‏(ع) به جماعت نخوانند. خواندن این نمازها به جماعت به قصد رجاء مانعی ندارد.‏[۸]

در میان اهل‌سنت، حنبلیان و برخی از حنفیان نماز جماعت را واجب عینی دانسته‌اند. بیشتر فقهای اهل‌سنت خواندن تمامی نمازهای مستحب را به جماعت مجاز می‌دانند. به نظر مشهور فقهای امامیه، نماز عید فطر و نماز عید قربان در صورت وجود همهٔ شرایط وجوب، از جمله حضور امام‌ معصوم، باید به جماعت خوانده شوند.[۹]

فضیلت نماز جماعت

دربارهٔ فضیلت نماز جماعت احادیث فراوانی در کتاب‌های روایی شیعه و اهل‌سنت ذکر شده‌است.[۱۰] نماز جماعت را پایهٔ اصلی عمل دینی جمعی مسلمانان برشمرده‌اند. اهمیت نماز جماعت در شریعت اسلامی به‌حدی است که بر برگزاری آن در هنگام جنگ و در شرایط سخت نیز بر آن تأکید شده است.[۱۱]

نماز جماعت علاوه بر آثار عبادی و اخلاقی، مانند اظهار اخلاص بیشتر به خداوند، بروز و ظهور همگانی عبادت خدا، هم‌یاری برای انجام‌دادن کارهای نیک و دوری از گناهان، فواید سیاسی و اجتماعی بسیاری دارد؛ از جمله هویت‌یافتن جامعهٔ اسلامی، آگاهی بیشتر مردم از یکدیگر، ایجاد الفت و ارتباط بین مسلمانان و تحقق برادری دینی در میان مسلمانان.[۱۲]

بنابر روایات متعدد شیعه و اهل‌سنت، فضیلت نماز جماعت چندین برابر نماز فُرادی است. محدّثان اهل‌سنت و شیعه از پیامبر(ص) نقل کرده‌اند که هر رکعت نماز جماعت بیست و پنج برابر نماز فرادی پاداش دارد. در برخی احادیثِ اهل‌سنت این فضیلت بیست و هفت برابر و در برخی دیگر بیست و چند برابر نقل شده است. برخی احادیث، حضور نیافتن در نماز جماعت را، جز در موارد خاص، مکروه دانسته‌اند.[۱۳] از پیامبر(ص) روایت است که هر کس نمازهای پنج‌گانه را با جماعت بخواند به او گمان نیک برید.[۱۴]

احکام نماز جماعت

در فقه شیعه احکام نماز جماعت به‌صورت مفصل بیان شده است. به برخی از این احکام در ادامه اشاره می‌شود:

شرایط امام جماعت

امام جماعت باید بالغ، عاقل، شیعه دوازده‌امامی، عادل و حلال‌زاده باشد. همچنین، باید نماز را به‌طور صحیح بخواند. اگر مأموم مرد است امام او هم باید مرد باشد. تعریف عدالت برای امام جماعت این است که واجبات را انجام دهد و محرمات را ترک کند. نشانه عدالت هم حسن ظاهر است، اگر انسان اطلاع از خلاف آن نداشته باشد.[۱۵]

اگر امام جماعت با امامت خود دنبال امور دنیوی مانند کسب شهرت یا حقوق ماهیانه باشد، به‌گونه‌ای که این قصد در نیت قربت او مؤثر باشد، نماز او باطل می‌شود. اما اگر چیزی را قصد کند که تأثیر منفی در قصد قربت نداشته باشد، مثل اینکه قصدش جمع‌کردن مردم برای نماز و تشویق آنان از طریق جماعت یا احیای مسجد متروک باشد، اشکال ندارد.[۱۶]

شرایط نماز جماعت
  • نبودن حائل بین امام و مأموم (اقتداکنندهٔ به امام جماعت).
  • بلندتر نبودن جای ایستادن امام از مأموم.
  • نبودن فاصله میان امام و مأموم.
  • جلوتر نایستادن مأموم از امام.[۱۷]
واجبات نماز جماعت

نماز جماعت علاوه بر واجبات نماز فرادی دارای واجبات مخصوص به‌خود است. به برخی از واجبات نماز جماعت در ادامه اشاره می‌شود:

  • بر خلاف نماز فرادی، که نمازگزار حمد و سورهٔ نماز را خودش می‌خواند، در نماز جماعت، حمد و سوره را امام جماعت قرائت می‌کند و افرادی که به او اقتدا کرده‌اند به قرائتش گوش می‌دهند.
  • مأموم خود حمد و سوره را نمی‌خوانند، ولی سایر ذکرهای نماز را می‌خوانند.
  • مأموم در نماز جماعت نباید پیش از امام تکبیرة الاحرام بگوید بلکه بنابر احتیاط واجب بعد از تمام شدن تکبیرِ امام، آن را بگوید.
  • مأموم نباید پیش از امام به رکوع و سجده برود.
  • احتیاط آن است که مأموم پیش از امام سلام ندهد.
  • گفتن ذکرهای دیگر نماز توسط مأموم پیش از امام جماعت اشکالی ندارد، اگرچه احتیاط مستحب آن است که آنها را نیز پیش از امام نگوید.[۱۸]
مستحبات نماز جماعت

مستحب است برخی امور به امید ثواب الهی در نماز جماعت رعایت شود:

  • امام جماعت در وسط صف بایستد و اهل علم، کمال و تقوی در صف اول قرار گیرند.
  • صف‌های نماز جماعت منظم باشد و بین کسانی که در یک صف ایستاده‌اند فاصله نباشد و شانه‌های آنها در یک ردیف باشد.
  • پس از گفتن عبارت «قد قامت الصلاة» مأمومین برای اقامهٔ جماعت برخیزند.
  • امام جماعت حال ضعیف‌ترین فرد حاضر در نماز را رعایت کند و در انجام اعمال نماز عجله نکند تا افراد ناتوان به او برسند. همچنین، قنوت، رکوع و سجود را طول ندهد.
  • امام جماعت در حمد و سوره و ذکرهایی که بلند خوانده می‌شوند به‌قدری صدای خود را بلند کند که مأمومین آن ذکرها را بشنوند، ولی بیش از اندازهٔ معمول نباید صدایش را بلند کند.
  • هنگام رکوع اگر امام جماعت متوجه شد فردی تازه رسیده است و می‌خواهد اقتدا نماید رکوع را دو برابر همیشه طول دهد و سپس سر از رکوع بردارد.[۱۹]
مکروهات نماز جماعت
  • اگر در صف‌های جماعت جا باشد مکروه است انسان تنها بایستد. ‏
  • مکروه است مأموم ذکرهای نماز را طوری بگوید که امام بشنود. ‏
  • مسافری که نمازهای ظهر، عصر و عشاء را دو رکعتی می‌خواند مکروه است در این نمازها به کسی که مسافر نیست اقتدا کند.
  • کسی که مسافر نیست مکروه است در نمازهای ظهر، عصر و عشاء به مسافر اقتدا نماید. ‏[۲۰]

نگارخانه

منابع

  1. كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج‏۳، ص۳۷۱، بَابُ فَضْلِ الصَّلَاه فِي الْجَمَاعَه. ابن بابويه، محمد بن على، من لا يحضره الفقيه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ ق، ج‏۱، ص۳۷۵، بَابُ الْجَمَاعَه وَ فَضْلِهَا. طوسى، محمد بن الحسن، تهذيب الأحكام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج‏۳، ص۲۴، باب۲- بَابُ فَضْلِ الْجَمَاعَه.
  2. حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۲۸۵، باب۱ از ابواب صلاه الجماعه.
  3. حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۴۵، باب۱۰. ص۳۳۳، باب۲۰.
  4. سوره بقره، آیه ۴۳. سوره نساء، آیه ۱۰۲.
  5. رحمان ستایش، محمدکاظم، «نماز جماعت» دانشنامهٔ جهان اسلام، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، ج ۱۰، ذیل مدخل.
  6. حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۲۹۴، باب۳.
  7. «نماز جماعت»، توضیح المسائل، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
  8. خمینی، روح‌الله، رسالهٔ توضیح المسائل، مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، ۱۳۹۱ش، ص ۲۱۹.
  9. رحمان ستایش، «نماز جماعت»، ج ۱۰، ذیل مدخل.
  10. جمعی از نویسندگان، «اسلام»، بخش «نماز جماعت»، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج ۳، ذیل مدخل.
  11. منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه و تقریر محمود صلواتی، تهران، سرایی، ۱۳۷۹، ج ۱، ص ۱۹۱.
  12. رحمان ستایش، «نماز جماعت» دانشنامه جهان اسلام، ج ۱۰، ذیل مدخل.
  13. رحمان ستایش، محمدکاظم، «نماز جماعت» دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱۰، ذیل مدخل.
  14. كلينى، محمد بن يعقوب، الكافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۳۷۱.
  15. «نماز جماعت»، توضیح المسائل، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
  16. مدرسی، محمد تقی، احکام عبادات، قم، انتشارات محبان الحسین(ع)، ۱۳۸۱ش، ص ۳۷۹.
  17. نماز جماعت، سایت آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱ش.
  18. منتظری، حسینعلی، معارف و احکام نوجوان، تهران، تفکر، سرایی، ۱۳۸۲، ص۲۶۷.
  19. منتظری، حسینعلی، معارف و احکام نوجوان، تهران، تفکر، سرایی، ۱۳۸۲ش، ص ۲۶۷ و ۲۶۸.
  20. خمینی، روح‌الله، رساله توضیح المسائل، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، تهران، ۱۳۹۱، ص۳۰۴.