حدیث «یک چهارم قرآن در مورد اهل‌بیت»: تفاوت میان نسخه‌ها
| (۳۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
آیا روایاتی وجود دارد که ثلث | آیا روایاتی وجود دارد که ثلث یا ربع قرآن در مورد اهل‌بیت است؟ | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
{{درگاه|قرآن}} | |||
روایاتی وجود دارد که | روایاتی وجود دارد که یک چهارم (رُبع) یا یک سوم (ثُلث) یا حجم‌های دیگری از آیات [[قرآن]] درباره [[اهل‌بیت(ع)]] نازل شده و یا تطبیق بر ایشان دارد. از میان روایات، سند یک [[روایت]] قابل استناد است. برخی محققان این روایات را قابل استناد ندانسته‌اند؛ با این استدلال که در این روایات از نظر محتوا آشفتگی و اضطراب وجود دارد و سهم اهل‌بیت از آیات قرآن از همه آیات تا بخش اندکی از آن متغیر است. البته این افراد، اصل [[ارزیابی روایات تطبیق آیات بر اهل‌بیت(ع)|انطباق برخی آیات بر اهل‌بیت(ع)]] یا افراد دیگر را پذیرفته و آن را یک امر عقلانی دانسته‌اند. | ||
در میان | برخی عالمان [[شیعه]] با توجه به روایت صحیحی که در این زمینه داریم آنرا قابل استناد می‌دانند، هرچند مابقی روایات را رد می‌کنند. موافقان راه جمعی را نیز برای جمع میان روایات، پیشنهاد کرده‌اند. [[علامه مجلسی]] احتمال داده درصدهای مختلفی که در این روایات ذکر شده، برای تخمین گفته شده و نه برای تقسیم واقعی، یا اینکه تقسیم در این روایات، بر اساس معیارهای جداگانه‌ای گفته شده است. | ||
== مقدمه == | |||
روایاتی وجود دارد که براساس آنها بخشی از [[قرآن]]؛ یک سوم، یا یک چهارم در مورد [[اهل‌بیت(ع)]] نازل شده و یا بر ایشان تطبیق دارد. در [[کتاب کافی]] که یکی از [[کتب اربعه|کتاب‌های چهارگانه شیعه]] است، دو روایت از این روایات نقل شده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کافی|سال=1407|نام=محمد بن یعقوب|نام خانوادگی=کلینی|ناشر=تهران، دار الکتب الإسلامیه|جلد=2|صفحه=627}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=كتاب التفسير|سال=1380|نام=محمد بن مسعود|نام خانوادگی=عیاشی|ناشر=تهران، چاپخانه علميه|جلد=1|صفحه=9}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تفسیر فرات کوفی|سال=1410|نام=ابوالقاسم|نام خانوادگی=فرات کوفی|ناشر=تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی|صفحه=46}}</ref> [[علامه مجلسی]] نیز تعدادی از این روایات را در [[کتاب بحارالانوار]] جمع‌آوری کرده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بحار الانوار|سال=1403|نام=محمد باقر|نام خانوادگی=مجلسی|ناشر=بیروت، دار إحياء التراث العربی|جلد=24|صفحه=305}}</ref> از نظر تعداد، هشت روایت از [[شیعه]] و دو روایت از [[اهل‌سنت]] نقل شده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مناقب الامام علی بن أبی طالب(ع)|نام=علی بن محمد|نام خانوادگی=ابن مغازلی|ناشر=بیروت، دار الأضواء|صفحه=270 ـ 271}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ حبیب السیر|سال=1380|نام=غیاث الدین بن همام الدین|نام خانوادگی=خواند میر|ناشر=تهران، خیام|جلد=2|صفحه=13}}</ref> | |||
از روایات موجود، یک روایت از [[ابوبصیر]] نقل شده که دارای سند بوده و محققان سند آن را [[حدیث موثق|موثق]] دانسته‌اند. در این روایت، [[امام باقر(ع)]] قرآن را بر چهار بخش دانسته: {{عربی|نَزَلَ الْقُرْآنُ أَرْبَعَةَ أَرْبَاعٍ رُبُعٌ فِينَا وَ رُبُعٌ فِي عَدُوِّنَا وَ رُبُعٌ سُنَنٌ وَ أَمْثَالٌ وَ رُبُعٌ فَرَائِضُ وَ أَحْكَام|ترجمه=یک مورد درباره اهل‌بیت، دیگری در مورد دشمنان آنها، بخش سوم درباره سنت‌ها و امثال و آخرین بخش درباره واجبات و احکام}}.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کافی|سال=1407|نام=محمد بن یعقوب|نام خانوادگی=کلینی|ناشر=تهران، دار الکتب الإسلامیه|جلد=2|صفحه=628}}</ref> علامه مجلسی این روایت را [[حدیث مرسل|مرسل]] دانسته است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مرآة العقول|سال=1404|نام=محمد باقر|نام خانوادگی=مجلسی|ناشر=تهران، دار الكتب الإسلاميه|جلد=12|صفحه=517}}</ref> | |||
از | محققان مابقی این روایات را از نظر سند و متن، دارای اشکال دانسته و معتقدند بیشترِ این روایات بدون سند یا دارای راویان ضعیف و [[غالی]] است. | ||
== مخالفان == | |||
برخی محققان با این نوع روایات مخالفت کرده و معتقدند اختلاف زیادی بین محتوای این روایات وجود دارد. در روایتی همه آیات قرآن درباره اهل‌بیت(ع) دانسته شده و در روایتی دیگر دو سوم قرآن درباره اهل‌بیت(ع) و شیعیان دانسته شده است. در روایت دیگری آمده یک سوم قرآن درباره اهل‌بیت(ع) و شیعیان است و روایت چهارمی می‌گوید یک چهارم قرآن درباره اهل‌بیت(ع) است. روایت پنجم می‌گوید یک ششم قرآن درباره اهل‌بیت(ع) است و بالاخره در روایتی یک چهارم قرآن درباره حلال، یک چهارم درباره حرام، یک چهارم درباره احکام و سنت و یک چهارم درباره اخبار گذشتگان، آیندگان و آیات مربوط به حل اختلافات شمرده شده است. مخالفان این روایات، معتقدند آشفتگی و اضطراب زیادی در این روایات وجود و سهم اهل‌بیت(ع) از آیات قرآن، از همه آیات تا بخش اندکی از آن در حال تغییر است؛ بنابراین این روایات قابل پذیرش نیست. | |||
البته گروه‌های مخالف این روایات، اصل [[ارزیابی روایات تطبیق آیات بر اهل‌بیت(ع)|انطباِق برخی آیات بر اهل‌بیت(ع)]] را پذیرفته و آن را یک امر طبیعی و عقلانی دانسته‌اند و معتقدند اهل‌بیت(ع)، مصداق تمام و کامل آیات بسیاری هستند که درباره صالحان و نیکان آمده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=قرآن در اسلام|سال=1388|نام=سید محمد حسین|نام خانوادگی=طباطبایی|ناشر=قم، بوستان کتاب}}</ref> | |||
== موافقان و جمع بین روایات == | == موافقان و جمع بین روایات == | ||
برخی عالمان و محققان با این | برخی عالمان و محققان با این دسته از روایات موافق هستند. این افراد معتقدند نیاز به جمع میان روایات نیست؛ زیرا یک روایت که معتبر است را می‌پذیریم و سایر آنها که سند معتبری ندارند را رد می‌کنیم. | ||
البته موافقان راه جمعی را برای جمع میان روایات، پیشنهاد کرده‌اند: [[علامه مجلسی]] در [[کتاب مرآة العقول]] این احتمال را مطرح کرده که درصدهای ذکر شده در روایات تنها برای تخمین گفته شده است؛<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مرآة العقول|سال=1404|نام=محمد باقر|نام خانوادگی=مجلسی|ناشر=تهران، دار الكتب الإسلامیه|جلد=12|صفحه=517}}</ref> همانگونه که در گفتارهای محاوره‌ای، به صورت تخمینی ثُلث و رُبع گفته شود. این جمع میان روایات را [[فیض کاشانی]] از عالمان شیعه نیز پذیرفته است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تفسیر صافی|سال=1415|نام=ملامحسن|نام خانوادگی=فیض کاشانی|ناشر=تهران، انتشارات الصدر|جلد=1|صفحه=24}}</ref> | |||
در مجموع به نظر می‌رسد مراد [[معصوم(ع)]] از اینکه می‌فرماید: «یک چهارم قرآن درباره ماست»، بیان نشانه‌های ویژه و صفات روشن اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در قرآن است؛ به گونه‌ای که هر صاحب درک و قرآن‌شناس به دور از هوی و هوس با تدبر در آیات، بدون تردید، ولایت اهل بیت و فضایل و مناقب آنها را با توجه به روایات می‌یابد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تحریف ناپذیری قرآن|سال=1379|نام=محمد هادی|نام خانوادگی=معرفت|ناشر=تهران، سازمان مطالعه و تدوين کتب علوم انسانی دانشگاه ها|صفحه=81 ـ 82}}</ref> کافی است روایات شیعه و اهل سنت را در این زمینه ملاحظه کنیم. طبق این روایات، شأن نزول و تأویل بسیاری از آیات قرآن درباره عترت رسول اکرم(ص) بویژه امام علی(ع) است. برای نمونه: ابن عساکر از قول ابن عباس می‌نویسد: «در کتاب خدا درباره احدی به اندازه حضرت علی آیه نازل نشده است».<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ مدینة دمشق|سال=1415|نام=ابو القاسم علی بن حسن|نام خانوادگی=ابن عساکر|ناشر=بیروت، دار الفکر|جلد=42|صفحه=363 ـ 364}}</ref> | |||
طبرانی به نقل از ابن عباس می‌گوید: {{عربی|مَا أَنْزَلَ اللهُ: {{قرآن|یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا}} إِلَّا عَلِیٌّ أَمِیرُهَا و شَریفُهَا، وَ لَقَدْ عَاتَبَ اللهُ أَصْحَابَ مُحَمَّدٍ(ص) فِی غَیْرِ مَکَانٍ، وَ مَا ذَکَرَ عَلِیًّا إِلَّا بِخَیْرٍ|ترجمه=خداوند هیچ آیه‌ای را خطاب به مؤمنان نازل نکرد، جز آن‌که حضرت علی سرآمد آنهاست. خداوند اصحاب محمد(ص) را در موارد متعددی سرزنش کرده، لیکن درباره علی(ع) جز خیر و خوبی یاد نکرده است}}.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المعجم الکبیر|سال=1415|نام=سلیمان بن أحمد|نام خانوادگی=طبرانی|ناشر=قاهرة، مکتبة ابن تیمیة|جلد=11|صفحه=264}}</ref> | |||
آیت الله خویی(ره) ذیل حدیث مورد بحث می‌گوید: مقصود این است که نام ائمه اطهار(ع) در قرآن با صفات و ویژگی‌هایشان و نه با ذکر نام متعارف آنها، آمده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=البیان فی تفسیر القرآن|نام=سید ابوالقاسم|نام خانوادگی=خویی|ناشر=قم، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی|صفحه=231}}</ref> | |||
== | {{پایان پاسخ}} | ||
* | |||
== جستارهای وابسته == | |||
* [[ارزیابی روایات تطبیق آیات بر اهل‌بیت(ع)]] | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس}} | :<small>''این مدخل برگرفته شده از کتاب «'''باطن و تأویل قرآن'''» گفتگو با علی‌اکبر بابایی و دکتر محمد کاظم شاکری، کارشناس و مجری: مصطفی کریمی، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، ۱۳۸۱ش.''</small> | ||
{{پانویس|۲}} | |||
{{پایان پاسخ}} | {{پایان پاسخ}} | ||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن | | شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن | ||
| شاخه فرعی۱ = | | شاخه فرعی۱ =امام‌شناسی در قرآن | ||
| شاخه فرعی۲ = | | شاخه فرعی۲ = | ||
| شاخه فرعی۳ = | | شاخه فرعی۳ = | ||
}} | }} | ||
{{ | {{ارزیابی | ||
| شناسه = | | شناسه = شد | ||
| | | عکس = <!--خالی | شد--> | ||
| | | درگاه = شد | ||
| | | ادبیات = شد | ||
| | | پیوند = شد | ||
| | | ناوبری = شد | ||
| | | تغییرمسیر = شد | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = شد | ||
| | | ارزیابی کمی = شد | ||
| | | ارزیابی کیفی = <!--خالی | شد--> | ||
| اولویت = | | اولویت = ج | ||
| کیفیت = | | کیفیت = متوسط | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
[[رده:امامان شیعه]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۴ ژانویهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۵:۳۷
آیا روایاتی وجود دارد که ثلث یا ربع قرآن در مورد اهل‌بیت است؟
روایاتی وجود دارد که یک چهارم (رُبع) یا یک سوم (ثُلث) یا حجم‌های دیگری از آیات قرآن درباره اهل‌بیت(ع) نازل شده و یا تطبیق بر ایشان دارد. از میان روایات، سند یک روایت قابل استناد است. برخی محققان این روایات را قابل استناد ندانسته‌اند؛ با این استدلال که در این روایات از نظر محتوا آشفتگی و اضطراب وجود دارد و سهم اهل‌بیت از آیات قرآن از همه آیات تا بخش اندکی از آن متغیر است. البته این افراد، اصل انطباق برخی آیات بر اهل‌بیت(ع) یا افراد دیگر را پذیرفته و آن را یک امر عقلانی دانسته‌اند.
برخی عالمان شیعه با توجه به روایت صحیحی که در این زمینه داریم آنرا قابل استناد می‌دانند، هرچند مابقی روایات را رد می‌کنند. موافقان راه جمعی را نیز برای جمع میان روایات، پیشنهاد کرده‌اند. علامه مجلسی احتمال داده درصدهای مختلفی که در این روایات ذکر شده، برای تخمین گفته شده و نه برای تقسیم واقعی، یا اینکه تقسیم در این روایات، بر اساس معیارهای جداگانه‌ای گفته شده است.
مقدمه
روایاتی وجود دارد که براساس آنها بخشی از قرآن؛ یک سوم، یا یک چهارم در مورد اهل‌بیت(ع) نازل شده و یا بر ایشان تطبیق دارد. در کتاب کافی که یکی از کتاب‌های چهارگانه شیعه است، دو روایت از این روایات نقل شده است.[۱][۲][۳] علامه مجلسی نیز تعدادی از این روایات را در کتاب بحارالانوار جمع‌آوری کرده است.[۴] از نظر تعداد، هشت روایت از شیعه و دو روایت از اهل‌سنت نقل شده است.[۵][۶]
از روایات موجود، یک روایت از ابوبصیر نقل شده که دارای سند بوده و محققان سند آن را موثق دانسته‌اند. در این روایت، امام باقر(ع) قرآن را بر چهار بخش دانسته: «نَزَلَ الْقُرْآنُ أَرْبَعَةَ أَرْبَاعٍ رُبُعٌ فِينَا وَ رُبُعٌ فِي عَدُوِّنَا وَ رُبُعٌ سُنَنٌ وَ أَمْثَالٌ وَ رُبُعٌ فَرَائِضُ وَ أَحْكَام؛ یک مورد درباره اهل‌بیت، دیگری در مورد دشمنان آنها، بخش سوم درباره سنت‌ها و امثال و آخرین بخش درباره واجبات و احکام».[۷] علامه مجلسی این روایت را مرسل دانسته است.[۸]
محققان مابقی این روایات را از نظر سند و متن، دارای اشکال دانسته و معتقدند بیشترِ این روایات بدون سند یا دارای راویان ضعیف و غالی است.
مخالفان
برخی محققان با این نوع روایات مخالفت کرده و معتقدند اختلاف زیادی بین محتوای این روایات وجود دارد. در روایتی همه آیات قرآن درباره اهل‌بیت(ع) دانسته شده و در روایتی دیگر دو سوم قرآن درباره اهل‌بیت(ع) و شیعیان دانسته شده است. در روایت دیگری آمده یک سوم قرآن درباره اهل‌بیت(ع) و شیعیان است و روایت چهارمی می‌گوید یک چهارم قرآن درباره اهل‌بیت(ع) است. روایت پنجم می‌گوید یک ششم قرآن درباره اهل‌بیت(ع) است و بالاخره در روایتی یک چهارم قرآن درباره حلال، یک چهارم درباره حرام، یک چهارم درباره احکام و سنت و یک چهارم درباره اخبار گذشتگان، آیندگان و آیات مربوط به حل اختلافات شمرده شده است. مخالفان این روایات، معتقدند آشفتگی و اضطراب زیادی در این روایات وجود و سهم اهل‌بیت(ع) از آیات قرآن، از همه آیات تا بخش اندکی از آن در حال تغییر است؛ بنابراین این روایات قابل پذیرش نیست.
البته گروه‌های مخالف این روایات، اصل انطباِق برخی آیات بر اهل‌بیت(ع) را پذیرفته و آن را یک امر طبیعی و عقلانی دانسته‌اند و معتقدند اهل‌بیت(ع)، مصداق تمام و کامل آیات بسیاری هستند که درباره صالحان و نیکان آمده است.[۹]
موافقان و جمع بین روایات
برخی عالمان و محققان با این دسته از روایات موافق هستند. این افراد معتقدند نیاز به جمع میان روایات نیست؛ زیرا یک روایت که معتبر است را می‌پذیریم و سایر آنها که سند معتبری ندارند را رد می‌کنیم.
البته موافقان راه جمعی را برای جمع میان روایات، پیشنهاد کرده‌اند: علامه مجلسی در کتاب مرآة العقول این احتمال را مطرح کرده که درصدهای ذکر شده در روایات تنها برای تخمین گفته شده است؛[۱۰] همانگونه که در گفتارهای محاوره‌ای، به صورت تخمینی ثُلث و رُبع گفته شود. این جمع میان روایات را فیض کاشانی از عالمان شیعه نیز پذیرفته است.[۱۱]
در مجموع به نظر می‌رسد مراد معصوم(ع) از اینکه می‌فرماید: «یک چهارم قرآن درباره ماست»، بیان نشانه‌های ویژه و صفات روشن اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در قرآن است؛ به گونه‌ای که هر صاحب درک و قرآن‌شناس به دور از هوی و هوس با تدبر در آیات، بدون تردید، ولایت اهل بیت و فضایل و مناقب آنها را با توجه به روایات می‌یابد.[۱۲] کافی است روایات شیعه و اهل سنت را در این زمینه ملاحظه کنیم. طبق این روایات، شأن نزول و تأویل بسیاری از آیات قرآن درباره عترت رسول اکرم(ص) بویژه امام علی(ع) است. برای نمونه: ابن عساکر از قول ابن عباس می‌نویسد: «در کتاب خدا درباره احدی به اندازه حضرت علی آیه نازل نشده است».[۱۳]
طبرانی به نقل از ابن عباس می‌گوید: «مَا أَنْزَلَ اللهُ: ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا﴾ إِلَّا عَلِیٌّ أَمِیرُهَا و شَریفُهَا، وَ لَقَدْ عَاتَبَ اللهُ أَصْحَابَ مُحَمَّدٍ(ص) فِی غَیْرِ مَکَانٍ، وَ مَا ذَکَرَ عَلِیًّا إِلَّا بِخَیْرٍ؛ خداوند هیچ آیه‌ای را خطاب به مؤمنان نازل نکرد، جز آن‌که حضرت علی سرآمد آنهاست. خداوند اصحاب محمد(ص) را در موارد متعددی سرزنش کرده، لیکن درباره علی(ع) جز خیر و خوبی یاد نکرده است».[۱۴]
آیت الله خویی(ره) ذیل حدیث مورد بحث می‌گوید: مقصود این است که نام ائمه اطهار(ع) در قرآن با صفات و ویژگی‌هایشان و نه با ذکر نام متعارف آنها، آمده است.[۱۵]
جستارهای وابسته
منابع
- این مدخل برگرفته شده از کتاب «باطن و تأویل قرآن» گفتگو با علی‌اکبر بابایی و دکتر محمد کاظم شاکری، کارشناس و مجری: مصطفی کریمی، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، ۱۳۸۱ش.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷). کافی. ج۲. تهران، دار الکتب الإسلامیه. ص۶۲۷.
- ↑ عیاشی، محمد بن مسعود (۱۳۸۰). كتاب التفسير. ج۱. تهران، چاپخانه علميه. ص۹.
- ↑ فرات کوفی، ابوالقاسم (۱۴۱۰). تفسیر فرات کوفی. تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی. ص۴۶.
- ↑ مجلسی، محمد باقر (۱۴۰۳). بحار الانوار. ج۲۴. بیروت، دار إحياء التراث العربی. ص۳۰۵.
- ↑ ابن مغازلی، علی بن محمد. مناقب الامام علی بن أبی طالب(ع). بیروت، دار الأضواء. ص۲۷۰ ـ ۲۷۱.
- ↑ خواند میر، غیاث الدین بن همام الدین (۱۳۸۰). تاریخ حبیب السیر. ج۲. تهران، خیام. ص۱۳.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷). کافی. ج۲. تهران، دار الکتب الإسلامیه. ص۶۲۸.
- ↑ مجلسی، محمد باقر (۱۴۰۴). مرآة العقول. ج۱۲. تهران، دار الكتب الإسلاميه. ص۵۱۷.
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین (۱۳۸۸). قرآن در اسلام. قم، بوستان کتاب.
- ↑ مجلسی، محمد باقر (۱۴۰۴). مرآة العقول. ج۱۲. تهران، دار الكتب الإسلامیه. ص۵۱۷.
- ↑ فیض کاشانی، ملامحسن (۱۴۱۵). تفسیر صافی. ج۱. تهران، انتشارات الصدر. ص۲۴.
- ↑ معرفت، محمد هادی (۱۳۷۹). تحریف ناپذیری قرآن. تهران، سازمان مطالعه و تدوين کتب علوم انسانی دانشگاه ها. ص۸۱ ـ ۸۲.
- ↑ ابن عساکر، ابو القاسم علی بن حسن (۱۴۱۵). تاریخ مدینة دمشق. ج۴۲. بیروت، دار الفکر. ص۳۶۳ ـ ۳۶۴.
- ↑ طبرانی، سلیمان بن أحمد (۱۴۱۵). المعجم الکبیر. ج۱۱. قاهرة، مکتبة ابن تیمیة. ص۲۶۴.
- ↑ خویی، سید ابوالقاسم. البیان فی تفسیر القرآن. قم، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی. ص۲۳۱.