پرش به محتوا

حدیث «یک چهارم قرآن در مورد اهل‌بیت»: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی پاسخ
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
Rezapour (بحث | مشارکت‌ها)
automoderated، moderator، مدیران، trustworthy
۱۱٬۹۱۳ ویرایش‌ها
 
(۵۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{ویرایش}}
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
آیا روایاتی وجود دارد که ثلث و ربع قرآن در مورد اهل‌بیت است؟
آیا روایاتی وجود دارد که ثلث یا ربع قرآن در مورد اهل‌بیت است؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
{{درگاه|قرآن}}
روایاتی وجود دارد که یک چهارم (رُبع) یا یک سوم (ثُلث) یا حجم‌های دیگری از آیات [[قرآن]] درباره [[اهل‌بیت(ع)]] نازل شده و یا تطبیق بر ایشان دارد. از میان روایات، سند یک [[روایت]] قابل استناد است. برخی محققان این روایات را قابل استناد ندانسته‌اند؛ با این استدلال که در این روایات از نظر محتوا آشفتگی و اضطراب وجود دارد و سهم اهل‌بیت از آیات قرآن از همه آیات تا بخش اندکی از آن متغیر است. البته این افراد، اصل [[ارزیابی روایات تطبیق آیات بر اهل‌بیت(ع)|انطباق برخی آیات بر اهل‌بیت(ع)]] یا افراد دیگر را پذیرفته و آن را یک امر عقلانی دانسته‌اند.


اما اینکه اشاره فرمودید روایاتی وجود دارد که گویای این است که بخشی از قرآن در مورد اهل بیت و بخشی دیگر در مورد دشمنانشان است، باید بگوییم این روایات ـ که ممکن است افرادی به عنوان پشتوانه برای روایات تطبیق تلقی کنند ـ هم از نظر سند و هم از نظر متن، دارای اشکال هستند. از نظر سند بیش ترِ این روایات یا بدون سند هستند، یا به صورت مرسل نقل شده‌اند یا افراد ضعیف و غالی در سند آنها هستند؛ جز یک روایت که استاد محترم جناب آقای بابایی در بحث‌هایشان اشاره کرده‌اند که از طریق ابوبصیر رسیده است و سند آن موثّق است.
برخی عالمان [[شیعه]] با توجه به روایت صحیحی که در این زمینه داریم آنرا قابل استناد می‌دانند، هرچند مابقی روایات را رد می‌کنند. موافقان راه جمعی را نیز برای جمع میان روایات، پیشنهاد کرده‌اند. [[علامه مجلسی]] احتمال داده درصدهای مختلفی که در این روایات ذکر شده، برای تخمین گفته شده و نه برای تقسیم واقعی، یا اینکه تقسیم در این روایات، بر اساس معیارهای جداگانه‌ای گفته شده است.


از نظر من، اختلاف فاحشی بین این روایات وجود دارد؛ روایتی می‌گوید: همهٔ آیات قرآن در بارهٔ اهل بیت است. روایت دیگری می‌گوید: دو سوم قرآن در بارهٔ اهل بیت و شیعیان است. روایت دیگری می‌گوید: یک سوم قرآن در بارهٔ اهل بیت و شیعیان است. روایت چهارم می‌گوید: یک چهارم قرآن در بارهٔ اهل بیت است. روایت پنجم می‌گوید: یک ششم قرآن در بارهٔ اهل بیت است و بالاخره روایتی می‌گوید: یک چهارم قرآن در حلال، یک چهارم در حرام، یک چهارم در احکام و سنن و یک چهارم در اخبار گذشتگان و آیندگان و آیات مربوط به حلّ و فصل دعاوی است.
== مقدمه ==
روایاتی وجود دارد که براساس آن‌ها بخشی از [[قرآن]]؛ یک سوم، یا یک چهارم در مورد [[اهل‌بیت(ع)]] نازل شده و یا بر ایشان تطبیق دارد. در [[کتاب کافی]] که یکی از [[کتب اربعه|کتاب‌های چهارگانه شیعه]] است، دو روایت از این روایات نقل شده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کافی|سال=1407|نام=محمد بن یعقوب|نام خانوادگی=کلینی|ناشر=تهران، دار الکتب الإسلامیه|جلد=2|صفحه=627}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=كتاب التفسير|سال=1380|نام=محمد بن مسعود|نام خانوادگی=عیاشی|ناشر=تهران، چاپخانه علميه|جلد=1|صفحه=9}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تفسیر فرات کوفی|سال=1410|نام=ابوالقاسم|نام خانوادگی=فرات کوفی|ناشر=تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی|صفحه=46}}</ref> [[علامه مجلسی]] نیز تعدادی از این روایات را در [[کتاب بحارالانوار]] جمع‌آوری کرده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بحار الانوار|سال=1403|نام=محمد باقر|نام خانوادگی=مجلسی|ناشر=بیروت، دار إحياء التراث العربی|جلد=24|صفحه=305}}</ref> از نظر تعداد، هشت روایت از [[شیعه]] و دو روایت از [[اهل‌سنت]] نقل شده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مناقب الامام علی بن أبی طالب(ع)|نام=علی بن محمد|نام خانوادگی=ابن مغازلی|ناشر=بیروت، دار الأضواء|صفحه=270 ـ 271}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ حبیب السیر|سال=1380|نام=غیاث الدین بن همام الدین|نام خانوادگی=خواند میر|ناشر=تهران، خیام|جلد=2|صفحه=13}}</ref>


ملاحظه می‌کنید که در مجموع این روایات، سهم اهل بیت از آیات قرآن، از همه تا هیچ بیان شده است! برخی ممکن است بگویند که روایات در مقام تقسیم دقیق آیات از نظر محتوا نیستند. در جواب می‌گوییم: در تقسیم غیر دقیق هم این همه اضطراب پذیرفته نیست؛ اختلافی که از همه تا هیچ است! هم چنین، اگر گفته شود که تقسیم از جهات مختلف انجام گرفته است، در جواب می‌گوییم: ممکن است یک موضوع را با لحاظ حیثیّات مختلف تقسیم کنیم که در این صورت تقسیم‌های متفاوت به وجود می‌آیند؛ به‌طور مثال، دانش آموزان یک مجتمع آموزشی می‌توانند موضوع تقسیمات مختلف باشند؛ گاهی گفته شود: هشتاد درصد دانش آموزان، پسر و بیست درصد، دختر هستند. در تقسیم دیگر گفته شود: شصت درصد دانش آموزان ما، بومی و چهل درصد، غیر بومی هستند. در تقسیم دیگر گفته شود: معدل سی درصد دانش آموزان، بالای هجده و شصت درصد، پایین‌تر از هجده است. بدیهی است که این تقسیم‌ها با یکدیگر مخالف نیستند. امّا در روایات پیش گفته، حیثیّت تقسیم یکی است و آن، تعیین بخشی از قرآن است که در مورد اهل بیت نازل شده است و جالب این جاست که مواردی که در این تقسیم‌ها، به عنوان قسیم اهل بیت مطرح شده‌اند، نوعاً یکسان است مانند دشمنان اهل بیت، احکام حلال و حرام، فرایض و سنن، اخبار گذشتگان و…
از روایات موجود، یک روایت از [[ابوبصیر]] نقل شده که دارای سند بوده و محققان سند آن را [[حدیث موثق|موثق]] دانسته‌اند. در این روایت، [[امام باقر(ع)]] قرآن را بر چهار بخش دانسته: {{عربی|نَزَلَ الْقُرْآنُ أَرْبَعَةَ أَرْبَاعٍ رُبُعٌ فِينَا وَ رُبُعٌ فِي عَدُوِّنَا وَ رُبُعٌ سُنَنٌ وَ أَمْثَالٌ وَ رُبُعٌ فَرَائِضُ وَ أَحْكَام‏|ترجمه=یک مورد درباره اهل‌بیت، دیگری در مورد دشمنان آن‌ها، بخش سوم درباره سنت‌ها و امثال و آخرین بخش درباره واجبات و احکام}}.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کافی|سال=1407|نام=محمد بن یعقوب|نام خانوادگی=کلینی|ناشر=تهران، دار الکتب الإسلامیه|جلد=2|صفحه=628}}</ref> علامه مجلسی این روایت را [[حدیث مرسل|مرسل]] دانسته است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مرآة العقول|سال=1404|نام=محمد باقر|نام خانوادگی=مجلسی|ناشر=تهران، دار الكتب الإسلاميه|جلد=12|صفحه=517}}</ref>


البته ردّ این روایات به منزلهٔ ردّ اصل قضیهٔ انطباِ برخی از آیات بر اهل بیت(ع) نیست. قبلاً هم گفتیم که این یک امر طبیعی بوده است و قطعاً اهل بیت مصداِ اَتَمَ و اَکْمَلَ بسیاری از آیاتی هستند که در بارهٔ ابرار و صالحان و نیکان آمده است.
محققان مابقی این روایات را از نظر سند و متن، دارای اشکال دانسته و معتقدند بیشترِ این روایات بدون سند یا دارای راویان ضعیف و [[غالی]] است.


¡ جناب آقای بابایی! نظر شما در مورد سند روایات ثلث و ربع چیست؟
== مخالفان ==
برخی محققان با این نوع روایات مخالفت کرده و معتقدند اختلاف زیادی بین محتوای این روایات وجود دارد. در روایتی همه آیات قرآن درباره اهل‌بیت(ع) دانسته شده و در روایتی دیگر دو سوم قرآن درباره اهل‌بیت(ع) و شیعیان دانسته شده است. در روایت دیگری آمده یک سوم قرآن درباره اهل‌بیت(ع) و شیعیان است و روایت چهارمی می‌گوید یک چهارم قرآن درباره اهل‌بیت(ع) است. روایت پنجم می‌گوید یک ششم قرآن درباره اهل‌بیت(ع) است و بالاخره در روایتی یک چهارم قرآن درباره حلال، یک چهارم درباره حرام، یک چهارم درباره احکام و سنت و یک چهارم درباره اخبار گذشتگان، آیندگان و آیات مربوط به حل اختلافات شمرده شده است. مخالفان این روایات، معتقدند آشفتگی و اضطراب زیادی در این روایات وجود و سهم اهل‌بیت(ع) از آیات قرآن، از همه آیات تا بخش اندکی از آن در حال تغییر است؛ بنابراین این روایات قابل پذیرش نیست.


l بابایی: از نظر مصادر روایات ثلث و ربع آنچه بنده از کتاب‌های اهل تسنن یافتم، شواهد التنزیل<ref>. حاکم حسکانی، جلد ۱، صفحهٔ ۴۳ و ۴۴، حدیث ۵۷ و ۵۸.</ref> دو حدیث آورده است، در مناقب ابن مغازلی نیز برخی از این روایات آمده است،<ref>. ر.ک. مناقب ابن مغازلی، ص۳۲۸، حدیث ۳۷۵.</ref> از کتاب ما نَزَل من القُرآن فی عَلی (علیه السلام) ـ که مؤلف آن حافظ ابونعیم است ـ نیز بعضی از این روایات نقل شده است. البته کتاب اخیر (ما نزل من القرآن فی علی (علیه السلام)) در دست رس ما نیست؛ ولی بحار الانوار روایت را از آن نقل کرده است.<ref>. ر.ک. بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۹.</ref> پس سه کتاب از اهل تسنن حاوی این روایات است. از کتاب‌های شیعه، در اصول کافی، که معتبرترین کتاب روایی شیعه است، دو روایت از این روایات آمده است.<ref>. ر.ک. اصول کافی، کتاب فضل القرآن باب النوادر، حدیث ۲ و ۴.</ref> در بصائر الدرجات، تفسیر عیّاشی، تفسیر فرات و کنزالفوائد نیز برخی از این روایات مشاهده می‌شود، بحارالانوار نیز تعدادی از این روایات را جمع‌آوری کرده است.<ref>. ر.ک. بحارالانوار، ج۲۴، ص۳۰۵; ج۳۵، ص۳۵۶; ج۹۲، ص۱۱۴، ۱۱۵.</ref>
البته گروه‌های مخالف این روایات، اصل [[ارزیابی روایات تطبیق آیات بر اهل‌بیت(ع)|انطباِق برخی آیات بر اهل‌بیت(ع)]] را پذیرفته و آن را یک امر طبیعی و عقلانی دانسته‌اند و معتقدند اهل‌بیت(ع)، مصداق تمام و کامل آیات بسیاری هستند که درباره صالحان و نیکان آمده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=قرآن در اسلام|سال=1388|نام=سید محمد حسین|نام خانوادگی=طباطبایی|ناشر=قم، بوستان کتاب}}</ref>


از نظر تعداد این روایات، ما به هشت روایت از شیعه و دو روایت از اهل تسنن دست یافته‌ایم و از نظر سند از این ده روایت فقط یک روایت سند تام و تمام دارد و آن حدیث چهارِ باب النوادرِ کتاب القرآن اصول کافی است. در سند آن روایت، ابوعلی اشعری است که وی، احمدبن ادریس اشعری است که شیخ و نجاشی و علامه، هر سه او را توثیق کرده‌اند. محمد بن عبدالجبار، اسحاِ بن عمّار ساباطی، ابوبصیر و صفوان نیز هستند که همهٔ این‌ها توثیق شده‌اند. فقط اسحاِ بن عمار را شیخ فرموده‌اند: «فطحیّ الا انّهُ ثقه». به لحاظ این شخص این روایت را موثّقه می‌نامند. امّا سایر روایات سند معتبری ندارد.
== موافقان و جمع بین روایات ==
برخی عالمان و محققان با این دسته از روایات موافق هستند. این افراد معتقدند نیاز به جمع میان روایات نیست؛ زیرا یک روایت که معتبر است را می‌پذیریم و سایر آنها که سند معتبری ندارند را رد می‌کنیم.


البته ضعیف بودن سند، مساوی با صادر نشدن نیست. چه بسا سند ضعیف باشد و افراد مجهول‌الحالی در سند باشند، امّا روایت از معصوم صادر شده باشد. معنای ضعیف السند یا مجهول السند بودن، دروغ و جعلی بودن آن نیست. از نظر دلالت، وقتی مجموعه روایاتی داشته باشیم که یکی از آنها سند معتبری داشته باشد و سایر آنها سند معتبری نداشته باشند، اگر دلالت آنها مخالف باشد، نیازی به جمع نیست؛ به خاطر این که، تنها، روایت معتبر قابل اعتماد است و سایر روایات که ضعیف اند کنار گذاشته می‌شوند.
البته موافقان راه جمعی را برای جمع میان روایات، پیشنهاد کرده‌اند: [[علامه مجلسی]] در [[کتاب مرآة العقول]] این احتمال را مطرح کرده که درصدهای ذکر شده در روایات تنها برای تخمین گفته شده است؛<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مرآة العقول|سال=1404|نام=محمد باقر|نام خانوادگی=مجلسی|ناشر=تهران، دار الكتب الإسلامیه|جلد=12|صفحه=517}}</ref> همانگونه که در گفتارهای محاوره‌ای، به صورت تخمینی ثُلث و رُبع گفته شود. این جمع میان روایات را [[فیض کاشانی]] از عالمان شیعه نیز پذیرفته است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تفسیر صافی|سال=1415|نام=ملامحسن|نام خانوادگی=فیض کاشانی|ناشر=تهران، انتشارات الصدر|جلد=1|صفحه=24}}</ref>


متن روایت معتبر چنین است:
در مجموع به نظر می‌رسد مراد [[معصوم(ع)]] از اینکه می‌فرماید: «یک چهارم قرآن درباره ماست»، بیان نشانه‌های ویژه و صفات روشن اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در قرآن است؛ به گونه‌ای که هر صاحب درک و قرآن‌شناس به دور از هوی‏ و هوس با تدبر در آیات، بدون تردید، ولایت اهل بیت و فضایل و مناقب آنها را با توجه به روایات می‌یابد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تحریف ناپذیری قرآن|سال=1379|نام=محمد هادی|نام خانوادگی=معرفت|ناشر=تهران، سازمان مطالعه و تدوين کتب علوم انسانی دانشگاه ها|صفحه=81 ـ 82}}</ref> کافی است روایات شیعه و اهل سنت را در این زمینه ملاحظه کنیم. طبق این روایات، شأن نزول و تأویل بسیاری از آیات قرآن درباره عترت رسول اکرم(ص) بویژه امام علی(ع) است. برای نمونه: ابن عساکر از قول ابن عباس می‌نویسد: «در کتاب خدا درباره احدی به اندازه حضرت علی آیه نازل نشده است».<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ مدینة دمشق|سال=1415|نام=ابو القاسم علی بن حسن|نام خانوادگی=ابن عساکر|ناشر=بیروت، دار الفکر|جلد=42|صفحه=363 ـ 364}}</ref>


(ربعٌ فینا و ربعٌ فی عدوّنا و ربعٌ سُنَنٌ و امثال و ربعٌ فرایضٌ و احکام).
طبرانی به نقل از ابن عباس می‌گوید: {{عربی|مَا أَنْزَلَ اللهُ: {{قرآن|یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا}} إِلَّا عَلِیٌّ أَمِیرُهَا و شَریفُهَا، وَ لَقَدْ عَاتَبَ اللهُ أَصْحَابَ مُحَمَّدٍ(ص) فِی غَیْرِ مَکَانٍ، وَ مَا ذَکَرَ عَلِیًّا إِلَّا بِخَیْرٍ|ترجمه=خداوند هیچ آیه‌ای را خطاب به مؤمنان نازل نکرد، جز آن‌که حضرت علی سرآمد آنهاست. خداوند اصحاب محمد(ص) را در موارد متعددی سرزنش کرده، لیکن درباره علی(ع) جز خیر و خوبی یاد نکرده است}}.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المعجم الکبیر|سال=1415|نام=سلیمان بن أحمد|نام خانوادگی=طبرانی|ناشر=قاهرة، مکتبة ابن تیمیة|جلد=11|صفحه=264}}</ref>


حال با قطع نظر از این جهت که روایت معتبر اخذ، و روایات ضعیف ترک می‌شود، ببینیم آیا راه جمعی برای این روایات هست یا خیر؟ این اشکال مورد توجه دیگران هم بوده است، علاّمه مجلسی (رحمه الله) در کتاب مرآه العقول فرموده است:
آیت الله خویی(ره) ذیل حدیث مورد بحث می‌گوید: مقصود این است که نام ائمه اطهار(ع) در قرآن با صفات و ویژگی‌هایشان و نه با ذکر نام متعارف آنها، آمده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=البیان فی تفسیر القرآن|نام=سید ابوالقاسم|نام خانوادگی=خویی|ناشر=قم، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی|صفحه=231}}</ref>


(یمکن ان یکونَ الثلث والربع علی سبیل التخمین).
{{پایان پاسخ}}
 
گاهی به صورت حقیقی، ثلث آن در بارهٔ اهل بیت و ثلث آن در بارهٔ دشمنان آنهاست؛ گاهی به صورت تخمین. گر چه ظاهر این است که تقسیم حقیقی باشد؛ ولی چون در محاوره معمول است که به صورت تخمینی ثلث و ربع گفته می‌شود، وقتی می‌بینیم در روایات گاهی ربع و گاهی ثلث گفته شده، راه جمع آن این است که بگوییم به نحو تخمین است. به‌طور تخمینی می‌توان گفت ثلث و ربع و منظور ثلث و ربع حقیقی نباشد. این راه جمع را فیض کاشانی نیز پذیرفته و فرموده است:
 
(لا تنافی بین هذه الاخبار لانّ بناء هذا التقسیم لیس علی التسویه الحقیقیه و لا علی التفریق فی جمیع الوجوه).


وجه دیگر جمع این است که گفته شود این اختلاف ممکن است به لحاظ اختلاف معانی و بطون باشد؛ چون بطون اقسامی دارد بعضی از آنها عنوان جری و انطباِ بر آن صدِ می‌کند و برخی جری و انطباِ بر آن صادِ نیست. در روایتی که ثلث قرآن گفته شده، مجموعهٔ معانی بطنی در نظر بوده و در روایتی که ربع گفته شده، قسم خاصی از آن معانی بطنی مورد نظر بوده است.
== جستارهای وابسته ==
 
* [[ارزیابی روایات تطبیق آیات بر اهل‌بیت(ع)]]
بنا بر این، این اختلاف در حدی نیست که غیرقابل جمع باشد و ناچار باشیم که بگوییم این روایات با هم معارضه دارند و هیچ‌یک قابل اعتماد نیستند، پس باید تمام روایات را کنار گذاشت و با توجه به این که در روایات، آیاتی که در مورد صالحان و مؤمنین آمده است، بر ائمه تطبیق شده و آیاتی که در مورد ظالمین و مفسدین است بر دشمنان آنها تطبیق شده است، هیچ گونه استبعاد و استیحاشی وجود ندارد که ربع یا ثلث قرآن در بارهٔ ائمه(ع) و ثلث یا ربع آن در بارهٔ دشمنان آنها باشد.
 
صحبت‌های آقای شاکر در مورد غلو قابل نقد است؛ زیرا غلوّ خیلی از افرادی که متهم به غلو شدند، ثابت نیست؛ چون آن در زمان، مبانی تنقیح نشده بود و به کم‌ترین چیز افراد را متهم به غلو می‌کردند؛ مثلاً سهل بن زیاد را به غلو متهم کرده‌اند؛ در حالی که شخصی مثل وحید بهبهانی مایل به وثاقت او است و از رجال کامل الزیارات و تفسیر قمی است و مورد توثیق عام ابن قولویه و علی بن ابراهیم است، شیخ طوسی نیز او را در یک جا توثیق کرده است.
 
نکتهٔ دیگری که فرمودند: حتّی اگر روایت صحیح باشد، ولی معنایی را که برای آیه بیان می‌کند، از ظاهر آیه فهمیده نشود، نمی‌توان پذیرفت، اصلاً بنای تأویل، بر این است؛ معانی ای که از ظاهر آیات فهمیده نمی‌شود. (وَ ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَ الرّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ) یعنی معانی ای از قرآن اراده شده است که جز راسخان در علم نمی‌فهمند و اگر ما از زبان راسخ در علم شنیدیم و اگر پیامبر (صلی الله علیه وآله) آمد و برای ما بیان کرد که از این کلمه این معنا اراده شده است، هرچند ما آن را از آیه نفهمیم، باید قبول کنیم و جای چون و چرایی باقی نمی‌ماند.
 
n شاکر: بحث در حجیّت است؛ ما که به صورت شفاهی نشنیده‌ایم. در تفسیر، شنیدن راوی به صورت شفاهی از امام حجّت است؛ تواتراً به دست ما رسیده باشد، حجت است؛ ولی این که از طریق ثقه رسیده باشد حجت است یا نه، مبنایی است؛ یعنی خبر واحد ثقه در غیر احکام فقهی حجت است یا نه، مبنایی است؛ بیش تر علما می‌گویند حجت نیست.
 
lبابایی: آری، همان گونه که آقای شاکر فرمودند، برخی از این مباحث مبنایی است. یکی این که آیا شرط قبولی معانی باطنی این است که از ظاهر آیات قابل استفاده باشد یا خیر؟ نظر بنده این است که اگر معنای باطنی از ظاهر آیات قابل دریافت باشد، خلف است و این معنای باطنی نیست؛ بلکه معنای ظاهر قرآن کریم است.
 
== پیوند به بیرون ==
* این مدخل برگرفته شده از کتاب «باطن و تأویل قرآن» گفتگو با علی‌اکبر بابایی و دکتر محمد کاظم شاکری، کارشناس و مجری: مصطفی کریمی، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزهٔ علمیه، ۱۳۸۱ش.


== منابع ==
== منابع ==
{{پانویس}}
:<small>''این مدخل برگرفته شده از کتاب «'''باطن و تأویل قرآن'''» گفتگو با علی‌اکبر بابایی و دکتر محمد کاظم شاکری، کارشناس و مجری: مصطفی کریمی، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، ۱۳۸۱ش.''</small>
{{پانویس|۲}}
{{پایان پاسخ}}
{{پایان پاسخ}}
{{شاخه
{{شاخه
| شاخه اصلی =
| شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن
  | شاخه فرعی۱ =
  | شاخه فرعی۱ =امام‌شناسی در قرآن
  | شاخه فرعی۲ =
  | شاخه فرعی۲ =
  | شاخه فرعی۳ =
  | شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{ارزیابی
  | شناسه =
  | شناسه = شد
  | تیترها =
  | عکس = <!--خالی | شد-->
  | ویرایش =
  | درگاه = شد
  | لینک‌دهی =
  | ادبیات = شد
  | ناوبری =
  | پیوند = شد
  | نمایه =
  | ناوبری = شد
  | تغییر مسیر =
  | تغییرمسیر = شد
  | ارجاعات =
  | ارجاعات = شد
  | بازبینی =
  | ارزیابی کمی = شد
  | تکمیل =
  | ارزیابی کیفی = <!--خالی | شد-->
  | اولویت =
  | اولویت = ج
  | کیفیت =
  | کیفیت = متوسط
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}
[[رده:امامان شیعه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ ژانویهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۵:۳۷

سؤال

آیا روایاتی وجود دارد که ثلث یا ربع قرآن در مورد اهل‌بیت است؟


درگاه‌ها


روایاتی وجود دارد که یک چهارم (رُبع) یا یک سوم (ثُلث) یا حجم‌های دیگری از آیات قرآن درباره اهل‌بیت(ع) نازل شده و یا تطبیق بر ایشان دارد. از میان روایات، سند یک روایت قابل استناد است. برخی محققان این روایات را قابل استناد ندانسته‌اند؛ با این استدلال که در این روایات از نظر محتوا آشفتگی و اضطراب وجود دارد و سهم اهل‌بیت از آیات قرآن از همه آیات تا بخش اندکی از آن متغیر است. البته این افراد، اصل انطباق برخی آیات بر اهل‌بیت(ع) یا افراد دیگر را پذیرفته و آن را یک امر عقلانی دانسته‌اند.

برخی عالمان شیعه با توجه به روایت صحیحی که در این زمینه داریم آنرا قابل استناد می‌دانند، هرچند مابقی روایات را رد می‌کنند. موافقان راه جمعی را نیز برای جمع میان روایات، پیشنهاد کرده‌اند. علامه مجلسی احتمال داده درصدهای مختلفی که در این روایات ذکر شده، برای تخمین گفته شده و نه برای تقسیم واقعی، یا اینکه تقسیم در این روایات، بر اساس معیارهای جداگانه‌ای گفته شده است.

مقدمه

روایاتی وجود دارد که براساس آن‌ها بخشی از قرآن؛ یک سوم، یا یک چهارم در مورد اهل‌بیت(ع) نازل شده و یا بر ایشان تطبیق دارد. در کتاب کافی که یکی از کتاب‌های چهارگانه شیعه است، دو روایت از این روایات نقل شده است.[۱][۲][۳] علامه مجلسی نیز تعدادی از این روایات را در کتاب بحارالانوار جمع‌آوری کرده است.[۴] از نظر تعداد، هشت روایت از شیعه و دو روایت از اهل‌سنت نقل شده است.[۵][۶]

از روایات موجود، یک روایت از ابوبصیر نقل شده که دارای سند بوده و محققان سند آن را موثق دانسته‌اند. در این روایت، امام باقر(ع) قرآن را بر چهار بخش دانسته: «نَزَلَ الْقُرْآنُ أَرْبَعَةَ أَرْبَاعٍ رُبُعٌ فِينَا وَ رُبُعٌ فِي عَدُوِّنَا وَ رُبُعٌ سُنَنٌ وَ أَمْثَالٌ وَ رُبُعٌ فَرَائِضُ وَ أَحْكَام‏؛ یک مورد درباره اهل‌بیت، دیگری در مورد دشمنان آن‌ها، بخش سوم درباره سنت‌ها و امثال و آخرین بخش درباره واجبات و احکام».[۷] علامه مجلسی این روایت را مرسل دانسته است.[۸]

محققان مابقی این روایات را از نظر سند و متن، دارای اشکال دانسته و معتقدند بیشترِ این روایات بدون سند یا دارای راویان ضعیف و غالی است.

مخالفان

برخی محققان با این نوع روایات مخالفت کرده و معتقدند اختلاف زیادی بین محتوای این روایات وجود دارد. در روایتی همه آیات قرآن درباره اهل‌بیت(ع) دانسته شده و در روایتی دیگر دو سوم قرآن درباره اهل‌بیت(ع) و شیعیان دانسته شده است. در روایت دیگری آمده یک سوم قرآن درباره اهل‌بیت(ع) و شیعیان است و روایت چهارمی می‌گوید یک چهارم قرآن درباره اهل‌بیت(ع) است. روایت پنجم می‌گوید یک ششم قرآن درباره اهل‌بیت(ع) است و بالاخره در روایتی یک چهارم قرآن درباره حلال، یک چهارم درباره حرام، یک چهارم درباره احکام و سنت و یک چهارم درباره اخبار گذشتگان، آیندگان و آیات مربوط به حل اختلافات شمرده شده است. مخالفان این روایات، معتقدند آشفتگی و اضطراب زیادی در این روایات وجود و سهم اهل‌بیت(ع) از آیات قرآن، از همه آیات تا بخش اندکی از آن در حال تغییر است؛ بنابراین این روایات قابل پذیرش نیست.

البته گروه‌های مخالف این روایات، اصل انطباِق برخی آیات بر اهل‌بیت(ع) را پذیرفته و آن را یک امر طبیعی و عقلانی دانسته‌اند و معتقدند اهل‌بیت(ع)، مصداق تمام و کامل آیات بسیاری هستند که درباره صالحان و نیکان آمده است.[۹]

موافقان و جمع بین روایات

برخی عالمان و محققان با این دسته از روایات موافق هستند. این افراد معتقدند نیاز به جمع میان روایات نیست؛ زیرا یک روایت که معتبر است را می‌پذیریم و سایر آنها که سند معتبری ندارند را رد می‌کنیم.

البته موافقان راه جمعی را برای جمع میان روایات، پیشنهاد کرده‌اند: علامه مجلسی در کتاب مرآة العقول این احتمال را مطرح کرده که درصدهای ذکر شده در روایات تنها برای تخمین گفته شده است؛[۱۰] همانگونه که در گفتارهای محاوره‌ای، به صورت تخمینی ثُلث و رُبع گفته شود. این جمع میان روایات را فیض کاشانی از عالمان شیعه نیز پذیرفته است.[۱۱]

در مجموع به نظر می‌رسد مراد معصوم(ع) از اینکه می‌فرماید: «یک چهارم قرآن درباره ماست»، بیان نشانه‌های ویژه و صفات روشن اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در قرآن است؛ به گونه‌ای که هر صاحب درک و قرآن‌شناس به دور از هوی‏ و هوس با تدبر در آیات، بدون تردید، ولایت اهل بیت و فضایل و مناقب آنها را با توجه به روایات می‌یابد.[۱۲] کافی است روایات شیعه و اهل سنت را در این زمینه ملاحظه کنیم. طبق این روایات، شأن نزول و تأویل بسیاری از آیات قرآن درباره عترت رسول اکرم(ص) بویژه امام علی(ع) است. برای نمونه: ابن عساکر از قول ابن عباس می‌نویسد: «در کتاب خدا درباره احدی به اندازه حضرت علی آیه نازل نشده است».[۱۳]

طبرانی به نقل از ابن عباس می‌گوید: «مَا أَنْزَلَ اللهُ: ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا﴾ إِلَّا عَلِیٌّ أَمِیرُهَا و شَریفُهَا، وَ لَقَدْ عَاتَبَ اللهُ أَصْحَابَ مُحَمَّدٍ(ص) فِی غَیْرِ مَکَانٍ، وَ مَا ذَکَرَ عَلِیًّا إِلَّا بِخَیْرٍ؛ خداوند هیچ آیه‌ای را خطاب به مؤمنان نازل نکرد، جز آن‌که حضرت علی سرآمد آنهاست. خداوند اصحاب محمد(ص) را در موارد متعددی سرزنش کرده، لیکن درباره علی(ع) جز خیر و خوبی یاد نکرده است».[۱۴]

آیت الله خویی(ره) ذیل حدیث مورد بحث می‌گوید: مقصود این است که نام ائمه اطهار(ع) در قرآن با صفات و ویژگی‌هایشان و نه با ذکر نام متعارف آنها، آمده است.[۱۵]


جستارهای وابسته

منابع

این مدخل برگرفته شده از کتاب «باطن و تأویل قرآن» گفتگو با علی‌اکبر بابایی و دکتر محمد کاظم شاکری، کارشناس و مجری: مصطفی کریمی، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، ۱۳۸۱ش.
  1. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷). کافی. ج۲. تهران، دار الکتب الإسلامیه. ص۶۲۷.
  2. ↑ عیاشی، محمد بن مسعود (۱۳۸۰). كتاب التفسير. ج۱. تهران، چاپخانه علميه. ص۹.
  3. ↑ فرات کوفی، ابوالقاسم (۱۴۱۰). تفسیر فرات کوفی. تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی. ص۴۶.
  4. ↑ مجلسی، محمد باقر (۱۴۰۳). بحار الانوار. ج۲۴. بیروت، دار إحياء التراث العربی. ص۳۰۵.
  5. ↑ ابن مغازلی، علی بن محمد. مناقب الامام علی بن أبی طالب(ع). بیروت، دار الأضواء. ص۲۷۰ ـ ۲۷۱.
  6. ↑ خواند میر، غیاث الدین بن همام الدین (۱۳۸۰). تاریخ حبیب السیر. ج۲. تهران، خیام. ص۱۳.
  7. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷). کافی. ج۲. تهران، دار الکتب الإسلامیه. ص۶۲۸.
  8. ↑ مجلسی، محمد باقر (۱۴۰۴). مرآة العقول. ج۱۲. تهران، دار الكتب الإسلاميه. ص۵۱۷.
  9. ↑ طباطبایی، سید محمد حسین (۱۳۸۸). قرآن در اسلام. قم، بوستان کتاب.
  10. ↑ مجلسی، محمد باقر (۱۴۰۴). مرآة العقول. ج۱۲. تهران، دار الكتب الإسلامیه. ص۵۱۷.
  11. ↑ فیض کاشانی، ملامحسن (۱۴۱۵). تفسیر صافی. ج۱. تهران، انتشارات الصدر. ص۲۴.
  12. ↑ معرفت، محمد هادی (۱۳۷۹). تحریف ناپذیری قرآن. تهران، سازمان مطالعه و تدوين کتب علوم انسانی دانشگاه ها. ص۸۱ ـ ۸۲.
  13. ↑ ابن عساکر، ابو القاسم علی بن حسن (۱۴۱۵). تاریخ مدینة دمشق. ج۴۲. بیروت، دار الفکر. ص۳۶۳ ـ ۳۶۴.
  14. ↑ طبرانی، سلیمان بن أحمد (۱۴۱۵). المعجم الکبیر. ج۱۱. قاهرة، مکتبة ابن تیمیة. ص۲۶۴.
  15. ↑ خویی، سید ابوالقاسم. البیان فی تفسیر القرآن. قم، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی. ص۲۳۱.
مقاله‌های مرتبط
برگرفته از «https://fa.wikipasokh.com/index.php?title=حدیث_«یک_چهارم_قرآن_در_مورد_اهل‌بیت»&oldid=80105»