علت سجده نکردن شیطان

سؤال

قرآن کریم سجده نکردن شیطان را به دو علت ذکر می‌کند: تکبر، یا این که شیطان خود را از عالین حساب کرده بود، منظور از عالین چیست؟

قرآن دلیل سجده نکردن شیطان(ابلیس) بر حضرت آدم(ع) را از قول خود او می‌آورد که خداوند از شیطان می‌پرسد چرا بر آدم سجده نکردی. آیا تکبر ورزیدی یا از برتری‌جویانی: ﴿قالَ يا إِبْليسُ ما مَنَعَكَ أَنْ تَسْجُدَ لِما خَلَقْتُ بِيَدَيَّ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْعالينَ﴾(ص:۷۵) شیطان جواب می‌دهد چون من از او بهتر هستم. من از آتش آفریده شدم و او از گِل:﴿قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ ۖ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ﴾(ص:۷۶)

جمله‏: ﴿أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْعالينَ﴾(ص:۷۵) استفهامى است توبيخى، معنايش اين است كه: آيا سجده نكردنت از اين بابت است كه عارت مى‌‏شد و خود را از اين كار بزرگتر مى‏‌دانستى؟ يا اينكه به راستى شان تو اجل از اين عمل بود و تو از كسانى بودى كه قدر و منزلت‌شان بالاتر از آن است كه مامور به سجده بر آدم شوند؟

در سوره حجر هم خداوند از شیطان می‌پرسد چرا از سجده‌کنندگان نیستی؟ و شیطان می‌گوید شایسته من نیست که به بشری که از گِل خشک و بدبو آفریده شده است سجده کنم: ﴿قالَ لَمْ أَكُنْ لِأَسْجُدَ لِبَشَرٍ خَلَقْتَهُ مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ﴾(حجر:۳۳)

عالین در قرآن

يونس : 83 فَما آمَنَ لِمُوسى‏ إِلاَّ ذُرِّيَّةٌ مِنْ قَوْمِهِ عَلى‏ خَوْفٍ مِنْ فِرْعَوْنَ وَ مَلاَئِهِمْ أَنْ يَفْتِنَهُمْ وَ إِنَّ فِرْعَوْنَ لَعالٍ فِي الْأَرْضِ وَ إِنَّهُ لَمِنَ الْمُسْرِفينَ المؤمنون : 46 إِلى‏ فِرْعَوْنَ وَ مَلاَئِهِ فَاسْتَكْبَرُوا وَ كانُوا قَوْماً عالينَ ص : 75 قالَ يا إِبْليسُ ما مَنَعَكَ أَنْ تَسْجُدَ لِما خَلَقْتُ بِيَدَيَّ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْعالينَ الدخان : 31 مِنْ فِرْعَوْنَ إِنَّهُ كانَ عالِياً مِنَ الْمُسْرِفينَ