حضرت فاطمه(س): تفاوت میان نسخه‌ها
A.rezapour (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
(ابرابزار) |
||
| (۵۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
حضرت فاطمه(س) که بود و چه جایگاهی در اسلام دارد؟ | |||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
{{درگاه|خانواده}}'''فاطمه زهرا''' دختر پیامبر اسلام(ص) و همسر حضرت علی(ع) و مادر امام حسن(ع) و امام حسین(ع)، از زنان بزرگ جهان اسلام است. شیعیان اعتقاد به عصمت حضرت زهرا دارند و روایات زیادی مبنی بر عظمت جایگاه او نقل کردند. پیامبر اسلام بسیار او را دوست داشت و گفته است | {{درگاه|فاطمی|خانواده|واژه‌ها}} | ||
'''فاطمه زهرا''' دختر [[پیامبر اسلام(ص)]] و همسر [[حضرت علی(ع)]] و مادر [[امام حسن(ع)]] و [[امام حسین(ع)]]، از زنان بزرگ جهان اسلام است. شیعیان اعتقاد به عصمت حضرت زهرا(س) دارند و روایات زیادی مبنی بر عظمت جایگاه او و فضائلش از جمله عبادات طولانی نقل کردند. پیامبر اسلام(ص) بسیار او را دوست داشت و گفته است: «فاطمه پاره تن من است و هرکس فاطمه را برنجاند من را رنجانده است.» | |||
فاطمه زهرا در سال پنجم بعثت در مکه متولد شد و در سال دوم هجرت با امام علی ازدواج کرد. یکی از اتفاق‌های مهم زندگی‌اش، پس گرفتن فدک توسط خلیفه وقت از او بود که با اعتراض و خطبه | فاطمه زهرا در سال پنجم [[بعثت]] در مکه متولد شد و در سال دوم هجرت با امام علی(ع) ازدواج کرد. یکی از اتفاق‌های مهم زندگی‌اش، پس گرفتن فدک توسط خلیفه وقت از او بود که با اعتراض و خطبه او روبرو شد. از حضرت زهرا(س) دو خطبه نقل شده است. اولین آن درباره غصب فدک است که در مسجد خطاب به مردان و زنان گفته شد. و دومی در خانه، میان زنان مهاجر و انصار بود که درباره غصب خلافت و مظلومیت علی(ع) و خطرات آینده برای امت اسلامی بود. | ||
از سیره عبادی | از سیره عبادی فاطمه(س)، نماز و عبادت‌های طولانی زیاد، انفاق و صدقه دادن، ایثار و… ذکر شده است. | ||
{{گاهشمار زندگی فاطمه زهرا(س)}} | |||
== ولادت == | == ولادت == | ||
{{نوشتار اصلی|ولادت حضرت زهرا(س)}}مشهور شیعیان ولادت حضرت زهرا(س) را سال پنجم بعثت می‌دانند. طبق این قول، حضرت زهرا(س) هشت سال قبل از هجرت و در مکه و بیستم جمادی الثانی متولد شد.<ref>کلینی در اصول کافی، ج۱، ص۴۵۸ و ابن شهر آشوب در مناقب، ج۳، ص۳۵۷، مجلسی در بحار الانوار، ج۴۳، ص۶ و حیات القلوب، ج۲، ص۱۴۹ و فیض کاشانی در وافی، ج۱، ص۱۷۳</ref> از دیگر اقوال درباره سال تولد ایشان، سال دوم | {{نوشتار اصلی|ولادت حضرت زهرا(س)}}مشهور شیعیان ولادت حضرت زهرا(س) را سال پنجم بعثت می‌دانند. طبق این قول، حضرت زهرا(س) هشت سال قبل از هجرت و در مکه و بیستم ماه جمادی الثانی متولد شد.<ref>کلینی در اصول کافی، ج۱، ص۴۵۸ و ابن شهر آشوب در مناقب، ج۳، ص۳۵۷، مجلسی در بحار الانوار، ج۴۳، ص۶ و حیات القلوب، ج۲، ص۱۴۹ و فیض کاشانی در وافی، ج۱، ص۱۷۳</ref> از دیگر اقوال درباره سال تولد ایشان، سال دوم بعثت،<ref>المصباح، شیخ طوسی، طبع هند، ص۷۹۳، مفید، مسارالشریعه، ۱۴۱۴ق، ص۵۴؛ کفعمی، المصباح، ۱۴۰۳ق، ص۵۱۲</ref> پنج سال قبل از بعثت، دو سال قبل از بعثت است.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۱، ص۱۳۳. ج۸، ص۱۹؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۰۳؛ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۹۹.</ref> | ||
فاطمه آخرین فرزند پیامبر اسلام از حضرت خدیجه است. همه برادران و خواهران حضرت فاطمه در زمان حیات پیامبر از دنیا رفتند. حضرت خدیجه در زمانی که فاطمه پنج سال داشت از دنیا رفت.<ref>دانشنامه فاطمی، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۱، ص۴۹</ref> | فاطمه آخرین فرزند پیامبر اسلام از حضرت خدیجه(س) است. همه برادران و خواهران حضرت فاطمه در زمان حیات پیامبر از دنیا رفتند. [[حضرت خدیجه(س)]] در زمانی که فاطمه پنج سال داشت از دنیا رفت.<ref>دانشنامه فاطمی، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۱، ص۴۹</ref> | ||
== ازدواج و زندگی با حضرت علی(ع) == | == ازدواج و زندگی با حضرت علی(ع) == | ||
حضرت زهرا در سال اول هجرت و در نه سالگی با امام علی ازدواج کرد و در سال دوم مراسم عروسی انجام گرفت.زندگی ساده و نداشتن امکانات رفاهی از | {{نوشتار اصلی|ازدواج و زندگی حضرت فاطمه(س) با حضرت علی(ع)}} | ||
حضرت زهرا(س) در سال اول هجرت و در نه سالگی با امام علی(ع) ازدواج کرد و در سال دوم مراسم عروسی انجام گرفت. زندگی ساده و نداشتن امکانات رفاهی از ویژگی‌های بارز زندگی فاطمه(س) و علی(ع) در آغاز زندگی مشترکشان بود.<ref>دانشنامه فاطمی، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۱، ص ۵۳ ۵۱</ref> از [[امام صادق(ع)]] روایت شده است {{متن عربی|لَو لَمْ يُخْلَقْ عَلِيٌّ لَمْ يَكُنْ لِفاطِمَةَ كُفْوٌ|ترجمه=اگر على آفريده نمى‌شد، كسى كه لايق همسرى فاطمه باشد وجود نداشت.}}<ref>البرهان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۱۴۳</ref> شیعیان اعتقاد دارند ازدواج حضرت فاطمه(س) را پیامبر به خداوند سپرده بود و خواستگاران زیاد او را رد می‌کرد تا امر خداوند بیاید که فاطمه با که ازدواج کند و فرشته‌ای بر پیامبر(ص) وحی کرد که عقد علی و فاطمه در آسمان خوانده شد و تو آنها را در زمین به عقد یکدیگر درآور.<ref>زهرا(ع) برترین بانوی جهان، مکارم شیرازی، ناصر، ج۱، ص۳۷</ref> | |||
حضرت زهرا از تنگدستی امام علی و سختی معاش آگاه بود اما با علم به این مشکلات، به همسری او درآمد.<ref>المُسْتَدرَک علی الصَحیحَین، حاکم نیشابوری، به نقل از دانشنامه فاطمی، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۲، ص۲۴۸</ref> آورده‌اند که علی و فاطمه برای تقسیم کارها نزد پیامبر رفتند و پیامبر کارهای خانه را به فاطمه سپرد و کارهای بیرون را به علی.<ref>مجموعه آثار، مطهری، مرتضی، ج۱۷، ص۴۰۵</ref> گفته شده است مهریه حضرت زهرا(س) زره امام علی(ع) بوده است که در حدود چهارصد درهم قیمت داشته است.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، زهرا برترین بانوی جهان اسلام، قم، سرور، ۱۳۷۶، ص۳۸.</ref> صبغة الله بن محمد غوث از عالمان اهل سنت در رساله کوچکی درباره صداق حضرت زهرا(س) روایات را دو دسته کرده، دسته‌ای که صداق را ۴۰۰ درهم و دسته‌ای که ۴۸۰ درهم می‌داند.<ref>جعفریان، رسول، «[https://www.khabaronline.ir/news/516264/مهریه-حضرت-فاطمه-زهرا-س-چه-اندازه-بود مهریه حضرت فاطمه زهرا(س) چه اندازه بود؟]» سایت خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۴، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱.</ref> | |||
امام | امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، [[زینب]] و [[ام کلثوم]] چهار فرزند او بودند. | ||
== خصوصیات و فضائل | == خصوصیات و فضائل == | ||
خداپرستی، زهد، ایثار، گذشت، راستگویی از صفات حضرت زهرا بوده است.<ref> | خداپرستی، زهد، ایثار، گذشت، راستگویی از صفات حضرت زهرا(س) بوده است.<ref>زندگانی صدیقه کبری حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها، مدرسی، سید محمد تقی، ج۱، ص۵۵</ref> نمازها و شب‌زنده‌داری‌های طولانی از ویژگی‌های سیره عبادی حضرت فاطمه(س) است.<ref>دانشنامه فاطمی، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۱، ص۵۵</ref> درباره حضرت فاطمه گفته شده است که مورد علاقه شدید پیامبر بوده است. روایت آمده است: {{متن عربی|فاطِمة بَضعَة منّى، فَمَن اغضَبَها اغضَبَنى|ترجمه=فاطمه پاره تن من است، هركس كه فاطمه را به غضب بياورد مرا به غضب مى آورد.}}<ref>زهرا (سلام الله علیها) گل همیشه بهار نبوت، محسنی، شیخ محمد آصف، ج۱، ص۲۵</ref> از دیگر ویژگی‌های او که در کتب علمای شیعه آمده، این است: برترین بانوی جهان، بانوی بهشتی، مقرب درگاه خداوند، نخستین کسی که وارد بهشت می‌شود و …<ref>زهرا(ع) برترین بانوی جهان، مکارم شیرازی، ناصر، ج۱، ص۶۱</ref> | ||
=== تقوا و عبادت === | === تقوا و عبادت === | ||
رسول خدا (ص) درباره دخترشان حضرت فاطمه زهرا (س) می‌فرمایند: «ایمان به خدا در اعماق دل و باطن زهرا چنان نفوذ کرده که برای عبادت خدا، خودش را از همه چیز فارغ می‌سازد.<ref>«إِنَّ ابْنَتِی فَاطِمَه مَلَأَ اللَّهُ قَلْبَهَا وَ جَوَارِحَهَا إِیمَاناً إِلَی مُشَاشِهَا تَفَرَّغَتْ لِطَاعَه اللَّهِ»؛ مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحارالأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۴۶.</ref> حسن بصری می‌گفت: | رسول خدا(ص) درباره دخترشان حضرت فاطمه زهرا(س) می‌فرمایند: «ایمان به خدا در اعماق دل و باطن زهرا چنان نفوذ کرده که برای عبادت خدا، خودش را از همه چیز فارغ می‌سازد.<ref>«إِنَّ ابْنَتِی فَاطِمَه مَلَأَ اللَّهُ قَلْبَهَا وَ جَوَارِحَهَا إِیمَاناً إِلَی مُشَاشِهَا تَفَرَّغَتْ لِطَاعَه اللَّهِ»؛ مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحارالأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۴۶.</ref> حسن بصری می‌گفت: فاطمه زهرا(س) عابدترین مردم بود، در عبادت حق تعالی آنقدر بر پا ایستاد تا پاهای مبارکش ورم نمود.<ref>«مَا کَانَ فِی الدُّنْیَا أَعْبَدَ مِنْ فَاطِمَه ع کَانَتْ تَقُومُ حَتَّی تَتَوَرَّمَ قَدَمَاهَا»؛ مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحارالأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۷۶.</ref> و درباره صفات اخلاقی ایشان از [[عایشه]] نقل شده که می‌گوید: بعد از رسول خدا(ص) کسی را راستگوتر از فاطمه ندیدم.<ref>مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحارالأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۸۴.</ref> | ||
=== حجاب و عفاف === | === حجاب و عفاف === | ||
{{نوشتار اصلی|حجاب حضرت فاطمه(س)}} | {{نوشتار اصلی|حجاب حضرت فاطمه(س)}} | ||
حضرت | پوشش حضرت زهرا(س)، همان چیزی است که در قرآن برای یک زن مسلمان ترسیم شده است و آن [[جلباب]] (چادر) و [[خمار]] (روسری) است تا بدن و سر پوشانده شود. از روایات تاریخی استفاده می‌شود که ایشان صورت خود را نمی‌پوشاند و چهره او دیده می‌شد.<ref>مسئلهٔ حجاب، مطهری مرتضی، ج۱، ص۱۸۴</ref> | ||
روایت است که حضرت زهرا نزد مرد نابینایی حجاب گرفت. پیامبر از او سؤال کرد که وقتی او تو را نمی‌بیند چرا حجاب می‌کنی. فاطمه پاسخ داد او مرا نمی‌بیند اما من که او را می‌بینم و او بوی مرا استشمام می‌کند. این پاسخِ او تحسین پیامبر(ص) را واداشت. این حکایت نشان‌دهنده عفت و حیای حضرت زهرا است که به عنوان الگوی جهان تشیع شناخته شده است.<ref>مسئله حجاب در سیره حضرت زهرا(س)، محمد محمدی اشتهاردی، نشریه پاسدار اسلام ۱۳۷۶، شماره ۱۹۰.</ref> | |||
== عصمت | == عصمت == | ||
{{نوشتار اصلی|عصمت حضرت فاطمه(س)}} | {{نوشتار اصلی|عصمت حضرت فاطمه(س)}} | ||
تشیع اعتقاد راسخ دارد که حضرت زهرا (س) معصوم است و برای این عصمت دلایل قرآنی و روایی آورده‌اند. از آن جمله آیه تطهیر است که شیعه | [[پرونده:رساله خطی درباره مهریه حضرت زهرا.jpg|بندانگشتی| رساله خطی درباره مهریه فاطمه زهرا(س) از صبغة الله بن محمد غوث مورخ ۱۲۷۹ق.|250x250px|راست]]{{جعبه نقل قول | ||
| نقل قول = <small>علی شریعتی:</small> | |||
خواستم بگویم فاطمه دختر خدیجه بزرگ است دیدم که فاطمه نیست. | |||
خواستم بگویم که فاطمه دختر محمد است دیدم که فاطمه نیست. | |||
خواستم بگویم که فاطمه همسر علی است دیدم که فاطمه نیست. | |||
خواستم بگویم که فاطمه مادر حسنین است. دیدم که فاطمه نیست. | |||
خواستم بگویم که فاطمه مادر زینب است. باز دیدم که فاطمه نیست. | |||
نه، اینها همه هست و این همه فاطمه نیست. | |||
فاطمه، فاطمه است. | |||
| اندازه قلم = کوچک | |||
}}تشیع اعتقاد راسخ دارد که حضرت زهرا(س) همانند امامان دوازده‌گانه معصوم است و برای این [[عصمت]] دلایل قرآنی و روایی آورده‌اند. از آن جمله [[آیه تطهیر]]<ref>سوره احزاب آیه ۳۳</ref> است که شیعه اعتقاد دارد خداوند رجس و پلیدی را از [[پنج تن آل عبا]] دور ساخته است و تصریح در عصمت ایشان دارد.<ref>پرتو ولایت، معرفت، محمد هادی، ج۱، ص۱۴۷،</ref> و نیز [[آیه مباهله]] را دلالت بر عصمت حضرت زهرا(س) می‌دانند.<ref>دانشنامه فاطمی، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۲، ص۷۱</ref> | |||
[[علمای شیعه]] روایاتی نقل کرده‌اند که صراحت در عصمت حضرت زهرا دارد. از جمله [[حدیث ثقلین]] و روایات زیادی که درباره عصمت اهل بیت(ع) و فاطمه(س) است. بحث عصمت فاطمه(س) از آن جهت اهمیت دارد که به سبب اثبات آن، برخوردار از شئون انبیا و امامان می‌شود و مرجعیت دینی و صلاحیت تفسیر و تبیین دین پیدا می‌کند.<ref>دانشنامه فاطمی، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۲، ص۸۰</ref> | |||
== ماجرای فدک == | == ماجرای فدک == | ||
فدک دهکده‌ای بوده که پیامبر به دخترش فاطمه زهرا(س) بخشیده بود اما ابوبکر در زمان خلافتش آن را به نفع حکومت مصادره کرد. | {{همچنین ببینید|جریان سیلی خوردن حضرت فاطمه(س)}} | ||
فدک دهکده‌ای بوده که پیامبر(ص) به دخترش فاطمه زهرا(س) بخشیده بود اما ابوبکر در زمان خلافتش آن را به نفع حکومت مصادره کرد. [[پرونده:حضرت زهرا و ضریح امام رضا.jpg|بندانگشتی|نام حضرت زهرا(س) روی ضریح امام رضا(ع)|راست|188x188پیکسل]]فدک، نام دهکده‌ای بود در شمال شرق مدینه که ساکنان آن یهودی بودند که پس از [[جنگ خیبر]] آن را به پیامبر هدیه دادند، چون فدک بدون جنگ تصرف شد مشمول حکم خداوند در آیه ۷ سوره حشر گردید و اموال پیامبر شد و ایشان آن را به فاطمه بخشید.<ref>دانشنامه فاطمی، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۱، ص۲۹۳</ref> | |||
پس از رحلت پیامبر، ابوبکر با استناد بر روایتی که می‌گفت انبیا از خود ارثی به جای نمی‌گذارند آن را از حضرت زهرا بازپس گرفت و به نفع حکومت مصادره کرد. پس از آن حضرت زهرا در مسجد خطبه‌ای ایراد کرد که به [[خطبه فدکیه]] معروف است و به این غصب اعتراض کرد و فدک را هبه و ارث پیامبر دانست.<ref>خطبه حضرت زهراء سلام الله علیها، مکارم شیرازی، ناصر، ج۱، ص۴</ref> حضرت زهرا با جمعی از زنان [[بنی‌هاشم]] به مسجد رفت تا در برابر توده‌های مسلمان، و سران مهاجر و انصار و به بهانه «غصب فدک» خطبه بسیار غرایی در مسجد پیامبر(ص) ایراد کرد تا برخی حقایق روشن شود. | |||
'''محورهای خطبه فدک''' | |||
یک: مباحثی پیرامون مسئله توحید و صفات پروردگار و اسمای حسنی و هدف آفرینش. دو: توصیف مقام پیامبر(ص) و ویژگی‌ها و اهداف او. سه: اهمیت قرآن مجید و تعلیمات اسلام، چهار: حوادث و رویدادهای بعد از رحلت پیامبر، پنج: غصب فدک و بهانه‌های واهی که در این زمینه داشتند.<ref>زهرا(ع) برترین بانوی جهان، مکارم شیرازی، ناصر، ج۱، ص۱۴۰ تا ۱۵۰</ref>[[پرونده:کتبیه حضرت زهرا.jpg|بندانگشتی|300x300پیکسل|نام حضرت زهرا(س) در کتیبه مقبره و مسجد شاه یوسف گردیزدی در پاکستان]]در باب منابع خطبه فدک، کتاب [[بلاغات النساء]] (قدیمی‌ترین سند و مدرک خطبه)، احتجاج طبرسی، بحار الانوار مجلسی، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید و… ذکر شده است.<ref>خطبه حضرت فاطمه زهرا(س) و ماجرای فدک، منتظری، حسینعلی، ج۱، ص۴۰ ۴۱</ref> | |||
اختلاف بر سر مالکیت فدک پس از رحلت رسول خدا باعث شد این ماجرا در جوامع حدیثی و تاریخی بازتاب گسترده‌ای یابد و مباحث کلامی و فقهی در خصوص آن مطرح شود.<ref>دانشنامه فاطمی، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۱، ص۲۹۳</ref> | |||
== خطبه میان زنان در خانه == | |||
دومین خطبه‌ای که از حضرت زهرا(س) نقل شده است، خطبه‌ای است که میان زنان در خانه و در حالت بیماری ایراد شد و درباره غصب خلافت امام علی(ع) است. این خطبه در منابع تاریخی از جمله [[احتجاج]] طبرسی، [[بحارالانوار]] مجلسی، [[معانی الاخبار]] صدوق، [[آمالی شیخ طوسی]]، [[شرح نهج‌البلاغه ابن ابی الحدید]] نقل شده است.<ref>زهرا(ع) برترین بانوی جهان، مکارم شیرازی، ناصر، ج۱، ص۳۷</ref> راوی این خطبه فردی به نام «سوید بن غفلة» بوده است که در زمان پیامبر(ص) اسلام آورده اما پیامبر را ندیده است. اما او را موثق دانسته‌اند.<ref>خطبه حضرت فاطمه زهرا(س) و ماجرای فدک، منتظری، حسینعلی، ج۱، ص۳۳۵</ref> | |||
هنگامی که حضرت زهرا در بستر بیماری قرار داشتند و همان بیماری موجب درگذشت ایشان شد، عده‌ای از زنان مهاجر و انصار به عیادت ایشان رفتند و او درباره جانشینی پیامبر و ولایت علی(ع) صحبت کرد و از آینده تاریک و استبداد ظالمان به آنها هشدار داد. | |||
== تسبیحات حضرت زهرا(س) == | |||
{{نوشتار اصلی|داستان تسبیحات حضرت زهرا(س)}}[[پرونده:نقاشی تشییع حضرت فاطمه.jpg|بندانگشتی|نقاشی «لاهوت در تابوت» با تکنیک رنگ روغن، اثر حسن روح‌الامینی|200x200پیکسل]] | |||
روایت است که پیامبر(ص) به فاطمه(س) اذکاری آموخت که به تسبیحات حضرت زهرا(س) مشهور شده است و آن عبارت است از سی و سه مرتبه «سبحان الله»، سی و سه مرتبه «الحمدالله» و سی و چهار مرتبه «الله اکبر».<ref>ابن بابویه، محمد، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ هـ. ق، ج۱، ص۳۲۰؛ ابن بابویه، محمد؛ علل الشرائع، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، ۱۳۸۵هـ. ش، ج۲، ص۳۶۶، باب ۸۸، حدیث۱؛ ابن بابویه، محمد؛ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دارالشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، ۱۴۰۶ هـ. ق، ص۱۶۳.</ref> بنا به آنچه در احادیث شیعه و سنی فراوان نقل شده است، پیامبر(ص) به حضرت زهرا(س) توصیه کردند که هنگام خواب یا پس از هر نماز این اذکار را بخوانند. [[امام صادق(ع)]] آن را از مصادیق ذکر کثیر ــ که در آیه ۴۱ [[سوره احزاب]] سفارش شده ــ دانسته است. | |||
== شهادت و محل دفن == | |||
مورخان شهادت حضرت زهرا(س) را در سال یازدهم هجرت و ۷۵ یا ۹۵ روز پس از رحلت پیامبر(ص) می‌دانند. پس از رحلت پیامبر(ص) حوادث ناگواری برای حضرت زهرا رخ داد که سبب آزردگی روحی و جسمی ایشان شد به طوری که بر اثر آن حوادث بیمار شد و از دنیا رفت.<ref>دانشنامه فاطمی، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۱، ص۳۳۵</ref> | |||
برخی حضرت زهرا(س) را اولین شهیده در راه ولایت امام علی(ع) می‌دانند.<ref>فاطمه و فاطمیه، فاضل لنکرانی، محمد، ج۱، ص۶۸</ref>[[پرونده:زندگانی حضرت زهرا شهیدی.jpg|بندانگشتی| کتاب زندگانی فاطمه زهرا(س) اثر سیدجعفر شهیدی |222x222پیکسل]] | |||
حضرت فاطمه(س) وصیت کرد تا دور از چشم دیگران و شب هنگام دفن شود. درباره محل دقیق قبر حضرت زهرا(س) و اینکه آیا در خانه خود مدفون شد یا در بقیع، نمی‌توان با قاطعیت اظهارنظر کرد. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد، آن حضرت در [[بقیع]] مدفون گردید، همان گونه که شواهدی حکایت از آن می‌کند که در خانه خود که اکنون در حجره شریفه قرار دارد، دفن شد. علمای برجسته شیعه نظیر [[شیخ صدوق]]، [[شیخ مفید]]، [[شیخ طوسی]]، [[ابن طاووس]] و [[علامه مجلسی]] مدفن حضرت را خانه خودش می‌دانند.<ref>آثار اسلامی مکّه و مدینه، جعفریان، رسول، ج۱، ص۳۳۹</ref> | |||
== مطالعه بیشتر == | |||
* [[کتاب زندگانی فاطمه زهرا(س)|زندگانی فاطمه زهرا(س)]]، شهیدی، سیدجعفر، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۸. | |||
* [[دانشنامه فاطمی]]، زیر نظر علی اکبر رشاد، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳. | |||
* زن در آیینهٔ جلال و جمال، جوادی آملی، عبدالله، تهران، نشر فرهنگی رجا، ۱۳۷۱. | |||
* فاطمه زهرا(س) بانوی نمونه اسلام، امینی، ابراهیم، قم، شفق، ۱۳۸۹. | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی = | | شاخه اصلی = تاریخ | ||
| شاخه فرعی۱ = | | شاخه فرعی۱ = زنان اسوه | ||
| شاخه فرعی۲ = | | شاخه فرعی۲ =حضرت فاطمه | ||
| شاخه فرعی۳ = | | شاخه فرعی۳ = | ||
}} | }} | ||
{{تکمیل مقاله | {{تکمیل مقاله | ||
| شناسه = | | شناسه =شد | ||
| تیترها = | | تیترها =شد | ||
| ویرایش = | | ویرایش =شد | ||
| لینک‌دهی = | | لینک‌دهی =شد | ||
| ناوبری = | | ناوبری = | ||
| نمایه = | | نمایه = | ||
| تغییر مسیر = | | تغییر مسیر =شد | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = | ||
| | | ارزیابی کمی = | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت = | | اولویت =ج | ||
| کیفیت = | | کیفیت =ب | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۶ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۲:۴۱
حضرت فاطمه(س) که بود و چه جایگاهی در اسلام دارد؟
فاطمه زهرا دختر پیامبر اسلام(ص) و همسر حضرت علی(ع) و مادر امام حسن(ع) و امام حسین(ع)، از زنان بزرگ جهان اسلام است. شیعیان اعتقاد به عصمت حضرت زهرا(س) دارند و روایات زیادی مبنی بر عظمت جایگاه او و فضائلش از جمله عبادات طولانی نقل کردند. پیامبر اسلام(ص) بسیار او را دوست داشت و گفته است: «فاطمه پاره تن من است و هرکس فاطمه را برنجاند من را رنجانده است.»
فاطمه زهرا در سال پنجم بعثت در مکه متولد شد و در سال دوم هجرت با امام علی(ع) ازدواج کرد. یکی از اتفاق‌های مهم زندگی‌اش، پس گرفتن فدک توسط خلیفه وقت از او بود که با اعتراض و خطبه او روبرو شد. از حضرت زهرا(س) دو خطبه نقل شده است. اولین آن درباره غصب فدک است که در مسجد خطاب به مردان و زنان گفته شد. و دومی در خانه، میان زنان مهاجر و انصار بود که درباره غصب خلافت و مظلومیت علی(ع) و خطرات آینده برای امت اسلامی بود.
از سیره عبادی فاطمه(س)، نماز و عبادت‌های طولانی زیاد، انفاق و صدقه دادن، ایثار و… ذکر شده است.
| گاهشمار زندگی حضرت فاطمه(س) | |
|---|---|
 | |
| ۲۰ جمادی‌الثانی ۵ بعثت | تاریخ ولادت حضرت زهرا(س) |
| ۱۰ رمضان ۱۰ بعثت | وفات مادرش خدیجه (حضرت خدیجه الگوی زنان) |
| ذی‌الحجه سال ۲هجری | ازدواج با علی(ع) |
| ۱۵ رمضان ۳هجری | تولد امام حسن(ع) |
| ۷ شوال ۳هجری | درمان جراحت‌های پیامبر(ص) پس از غزوه احد |
| ۳ شعبان ۴هجری | تولد امام حسین(ع) (سختی در بارداری امام حسین(ع)) |
| ۵ جمادی‌الاول ۵ یا ۶هجری | تولد زینب(س) (الگو بودن حضرت زینب(س)، حضرت زینب در روایات) |
| ۶هجری | تولد ام‌کلثوم(س) |
| ۷هجری | بخشیدن فدک به فاطمه(س) از سوی پیامبر(ص) (جریان سیلی خوردن حضرت فاطمه(س)) |
| ۲۴ ذی‌الحجه ۹هجری | حضور در مباهله |
| ۲۸ صفر یا ۱۲ ربیع‌الاول ۱۱هجری | رحلت پدرش، رسول خدا(ص) |
| ربیع الاول ۱۱هجری | مصادره فدک به دستور ابوبکر |
| ربیع الاول ۱۱هجری | خواندن خطبه فدکیه در مسجدالنبی |
| ربیع الاول ۱۱هجری | ساختن بیت الاحزان برای عزاداری فاطمه |
| ربیع الثانی ۱۱هجری | هجوم به خانه فاطمه، سقط شدن محسن بن علی |
| ۱۳ جمادی‌الاول یا ۳ جمادی‌الثانی ۱۱هجری | شهادت حضرت فاطمه(س) |
ولادت
مشهور شیعیان ولادت حضرت زهرا(س) را سال پنجم بعثت می‌دانند. طبق این قول، حضرت زهرا(س) هشت سال قبل از هجرت و در مکه و بیستم ماه جمادی الثانی متولد شد.[۱] از دیگر اقوال درباره سال تولد ایشان، سال دوم بعثت،[۲] پنج سال قبل از بعثت، دو سال قبل از بعثت است.[۳]
فاطمه آخرین فرزند پیامبر اسلام از حضرت خدیجه(س) است. همه برادران و خواهران حضرت فاطمه در زمان حیات پیامبر از دنیا رفتند. حضرت خدیجه(س) در زمانی که فاطمه پنج سال داشت از دنیا رفت.[۴]
ازدواج و زندگی با حضرت علی(ع)
حضرت زهرا(س) در سال اول هجرت و در نه سالگی با امام علی(ع) ازدواج کرد و در سال دوم مراسم عروسی انجام گرفت. زندگی ساده و نداشتن امکانات رفاهی از ویژگی‌های بارز زندگی فاطمه(س) و علی(ع) در آغاز زندگی مشترکشان بود.[۵] از امام صادق(ع) روایت شده است «لَو لَمْ يُخْلَقْ عَلِيٌّ لَمْ يَكُنْ لِفاطِمَةَ كُفْوٌ؛ اگر على آفريده نمى‌شد، كسى كه لايق همسرى فاطمه باشد وجود نداشت.»[۶] شیعیان اعتقاد دارند ازدواج حضرت فاطمه(س) را پیامبر به خداوند سپرده بود و خواستگاران زیاد او را رد می‌کرد تا امر خداوند بیاید که فاطمه با که ازدواج کند و فرشته‌ای بر پیامبر(ص) وحی کرد که عقد علی و فاطمه در آسمان خوانده شد و تو آنها را در زمین به عقد یکدیگر درآور.[۷]
حضرت زهرا از تنگدستی امام علی و سختی معاش آگاه بود اما با علم به این مشکلات، به همسری او درآمد.[۸] آورده‌اند که علی و فاطمه برای تقسیم کارها نزد پیامبر رفتند و پیامبر کارهای خانه را به فاطمه سپرد و کارهای بیرون را به علی.[۹] گفته شده است مهریه حضرت زهرا(س) زره امام علی(ع) بوده است که در حدود چهارصد درهم قیمت داشته است.[۱۰] صبغة الله بن محمد غوث از عالمان اهل سنت در رساله کوچکی درباره صداق حضرت زهرا(س) روایات را دو دسته کرده، دسته‌ای که صداق را ۴۰۰ درهم و دسته‌ای که ۴۸۰ درهم می‌داند.[۱۱]
امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، زینب و ام کلثوم چهار فرزند او بودند.
خصوصیات و فضائل
خداپرستی، زهد، ایثار، گذشت، راستگویی از صفات حضرت زهرا(س) بوده است.[۱۲] نمازها و شب‌زنده‌داری‌های طولانی از ویژگی‌های سیره عبادی حضرت فاطمه(س) است.[۱۳] درباره حضرت فاطمه گفته شده است که مورد علاقه شدید پیامبر بوده است. روایت آمده است: «فاطِمة بَضعَة منّى، فَمَن اغضَبَها اغضَبَنى؛ فاطمه پاره تن من است، هركس كه فاطمه را به غضب بياورد مرا به غضب مى آورد.»[۱۴] از دیگر ویژگی‌های او که در کتب علمای شیعه آمده، این است: برترین بانوی جهان، بانوی بهشتی، مقرب درگاه خداوند، نخستین کسی که وارد بهشت می‌شود و …[۱۵]
تقوا و عبادت
رسول خدا(ص) درباره دخترشان حضرت فاطمه زهرا(س) می‌فرمایند: «ایمان به خدا در اعماق دل و باطن زهرا چنان نفوذ کرده که برای عبادت خدا، خودش را از همه چیز فارغ می‌سازد.[۱۶] حسن بصری می‌گفت: فاطمه زهرا(س) عابدترین مردم بود، در عبادت حق تعالی آنقدر بر پا ایستاد تا پاهای مبارکش ورم نمود.[۱۷] و درباره صفات اخلاقی ایشان از عایشه نقل شده که می‌گوید: بعد از رسول خدا(ص) کسی را راستگوتر از فاطمه ندیدم.[۱۸]
حجاب و عفاف
پوشش حضرت زهرا(س)، همان چیزی است که در قرآن برای یک زن مسلمان ترسیم شده است و آن جلباب (چادر) و خمار (روسری) است تا بدن و سر پوشانده شود. از روایات تاریخی استفاده می‌شود که ایشان صورت خود را نمی‌پوشاند و چهره او دیده می‌شد.[۱۹]
روایت است که حضرت زهرا نزد مرد نابینایی حجاب گرفت. پیامبر از او سؤال کرد که وقتی او تو را نمی‌بیند چرا حجاب می‌کنی. فاطمه پاسخ داد او مرا نمی‌بیند اما من که او را می‌بینم و او بوی مرا استشمام می‌کند. این پاسخِ او تحسین پیامبر(ص) را واداشت. این حکایت نشان‌دهنده عفت و حیای حضرت زهرا است که به عنوان الگوی جهان تشیع شناخته شده است.[۲۰]
عصمت
علی شریعتی:
خواستم بگویم فاطمه دختر خدیجه بزرگ است دیدم که فاطمه نیست.
خواستم بگویم که فاطمه دختر محمد است دیدم که فاطمه نیست.
خواستم بگویم که فاطمه همسر علی است دیدم که فاطمه نیست.
خواستم بگویم که فاطمه مادر حسنین است. دیدم که فاطمه نیست.
خواستم بگویم که فاطمه مادر زینب است. باز دیدم که فاطمه نیست.
نه، اینها همه هست و این همه فاطمه نیست.
فاطمه، فاطمه است.
تشیع اعتقاد راسخ دارد که حضرت زهرا(س) همانند امامان دوازده‌گانه معصوم است و برای این عصمت دلایل قرآنی و روایی آورده‌اند. از آن جمله آیه تطهیر[۲۱] است که شیعه اعتقاد دارد خداوند رجس و پلیدی را از پنج تن آل عبا دور ساخته است و تصریح در عصمت ایشان دارد.[۲۲] و نیز آیه مباهله را دلالت بر عصمت حضرت زهرا(س) می‌دانند.[۲۳]
علمای شیعه روایاتی نقل کرده‌اند که صراحت در عصمت حضرت زهرا دارد. از جمله حدیث ثقلین و روایات زیادی که درباره عصمت اهل بیت(ع) و فاطمه(س) است. بحث عصمت فاطمه(س) از آن جهت اهمیت دارد که به سبب اثبات آن، برخوردار از شئون انبیا و امامان می‌شود و مرجعیت دینی و صلاحیت تفسیر و تبیین دین پیدا می‌کند.[۲۴]
ماجرای فدک
فدک دهکده‌ای بوده که پیامبر(ص) به دخترش فاطمه زهرا(س) بخشیده بود اما ابوبکر در زمان خلافتش آن را به نفع حکومت مصادره کرد.
فدک، نام دهکده‌ای بود در شمال شرق مدینه که ساکنان آن یهودی بودند که پس از جنگ خیبر آن را به پیامبر هدیه دادند، چون فدک بدون جنگ تصرف شد مشمول حکم خداوند در آیه ۷ سوره حشر گردید و اموال پیامبر شد و ایشان آن را به فاطمه بخشید.[۲۵]
پس از رحلت پیامبر، ابوبکر با استناد بر روایتی که می‌گفت انبیا از خود ارثی به جای نمی‌گذارند آن را از حضرت زهرا بازپس گرفت و به نفع حکومت مصادره کرد. پس از آن حضرت زهرا در مسجد خطبه‌ای ایراد کرد که به خطبه فدکیه معروف است و به این غصب اعتراض کرد و فدک را هبه و ارث پیامبر دانست.[۲۶] حضرت زهرا با جمعی از زنان بنی‌هاشم به مسجد رفت تا در برابر توده‌های مسلمان، و سران مهاجر و انصار و به بهانه «غصب فدک» خطبه بسیار غرایی در مسجد پیامبر(ص) ایراد کرد تا برخی حقایق روشن شود.
محورهای خطبه فدک
یک: مباحثی پیرامون مسئله توحید و صفات پروردگار و اسمای حسنی و هدف آفرینش. دو: توصیف مقام پیامبر(ص) و ویژگی‌ها و اهداف او. سه: اهمیت قرآن مجید و تعلیمات اسلام، چهار: حوادث و رویدادهای بعد از رحلت پیامبر، پنج: غصب فدک و بهانه‌های واهی که در این زمینه داشتند.[۲۷]
در باب منابع خطبه فدک، کتاب بلاغات النساء (قدیمی‌ترین سند و مدرک خطبه)، احتجاج طبرسی، بحار الانوار مجلسی، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید و… ذکر شده است.[۲۸]
اختلاف بر سر مالکیت فدک پس از رحلت رسول خدا باعث شد این ماجرا در جوامع حدیثی و تاریخی بازتاب گسترده‌ای یابد و مباحث کلامی و فقهی در خصوص آن مطرح شود.[۲۹]
خطبه میان زنان در خانه
دومین خطبه‌ای که از حضرت زهرا(س) نقل شده است، خطبه‌ای است که میان زنان در خانه و در حالت بیماری ایراد شد و درباره غصب خلافت امام علی(ع) است. این خطبه در منابع تاریخی از جمله احتجاج طبرسی، بحارالانوار مجلسی، معانی الاخبار صدوق، آمالی شیخ طوسی، شرح نهج‌البلاغه ابن ابی الحدید نقل شده است.[۳۰] راوی این خطبه فردی به نام «سوید بن غفلة» بوده است که در زمان پیامبر(ص) اسلام آورده اما پیامبر را ندیده است. اما او را موثق دانسته‌اند.[۳۱]
هنگامی که حضرت زهرا در بستر بیماری قرار داشتند و همان بیماری موجب درگذشت ایشان شد، عده‌ای از زنان مهاجر و انصار به عیادت ایشان رفتند و او درباره جانشینی پیامبر و ولایت علی(ع) صحبت کرد و از آینده تاریک و استبداد ظالمان به آنها هشدار داد.
تسبیحات حضرت زهرا(س)
روایت است که پیامبر(ص) به فاطمه(س) اذکاری آموخت که به تسبیحات حضرت زهرا(س) مشهور شده است و آن عبارت است از سی و سه مرتبه «سبحان الله»، سی و سه مرتبه «الحمدالله» و سی و چهار مرتبه «الله اکبر».[۳۲] بنا به آنچه در احادیث شیعه و سنی فراوان نقل شده است، پیامبر(ص) به حضرت زهرا(س) توصیه کردند که هنگام خواب یا پس از هر نماز این اذکار را بخوانند. امام صادق(ع) آن را از مصادیق ذکر کثیر ــ که در آیه ۴۱ سوره احزاب سفارش شده ــ دانسته است.
شهادت و محل دفن
مورخان شهادت حضرت زهرا(س) را در سال یازدهم هجرت و ۷۵ یا ۹۵ روز پس از رحلت پیامبر(ص) می‌دانند. پس از رحلت پیامبر(ص) حوادث ناگواری برای حضرت زهرا رخ داد که سبب آزردگی روحی و جسمی ایشان شد به طوری که بر اثر آن حوادث بیمار شد و از دنیا رفت.[۳۳]
برخی حضرت زهرا(س) را اولین شهیده در راه ولایت امام علی(ع) می‌دانند.[۳۴]
حضرت فاطمه(س) وصیت کرد تا دور از چشم دیگران و شب هنگام دفن شود. درباره محل دقیق قبر حضرت زهرا(س) و اینکه آیا در خانه خود مدفون شد یا در بقیع، نمی‌توان با قاطعیت اظهارنظر کرد. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد، آن حضرت در بقیع مدفون گردید، همان گونه که شواهدی حکایت از آن می‌کند که در خانه خود که اکنون در حجره شریفه قرار دارد، دفن شد. علمای برجسته شیعه نظیر شیخ صدوق، شیخ مفید، شیخ طوسی، ابن طاووس و علامه مجلسی مدفن حضرت را خانه خودش می‌دانند.[۳۵]
مطالعه بیشتر
- زندگانی فاطمه زهرا(س)، شهیدی، سیدجعفر، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۸.
- دانشنامه فاطمی، زیر نظر علی اکبر رشاد، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳.
- زن در آیینهٔ جلال و جمال، جوادی آملی، عبدالله، تهران، نشر فرهنگی رجا، ۱۳۷۱.
- فاطمه زهرا(س) بانوی نمونه اسلام، امینی، ابراهیم، قم، شفق، ۱۳۸۹.
منابع
- ↑ کلینی در اصول کافی، ج۱، ص۴۵۸ و ابن شهر آشوب در مناقب، ج۳، ص۳۵۷، مجلسی در بحار الانوار، ج۴۳، ص۶ و حیات القلوب، ج۲، ص۱۴۹ و فیض کاشانی در وافی، ج۱، ص۱۷۳
- ↑ المصباح، شیخ طوسی، طبع هند، ص۷۹۳، مفید، مسارالشریعه، ۱۴۱۴ق، ص۵۴؛ کفعمی، المصباح، ۱۴۰۳ق، ص۵۱۲
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۱، ص۱۳۳. ج۸، ص۱۹؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۰۳؛ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۹۹.
- ↑ دانشنامه فاطمی، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۱، ص۴۹
- ↑ دانشنامه فاطمی، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۱، ص ۵۳ ۵۱
- ↑ البرهان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۱۴۳
- ↑ زهرا(ع) برترین بانوی جهان، مکارم شیرازی، ناصر، ج۱، ص۳۷
- ↑ المُسْتَدرَک علی الصَحیحَین، حاکم نیشابوری، به نقل از دانشنامه فاطمی، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۲، ص۲۴۸
- ↑ مجموعه آثار، مطهری، مرتضی، ج۱۷، ص۴۰۵
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، زهرا برترین بانوی جهان اسلام، قم، سرور، ۱۳۷۶، ص۳۸.
- ↑ جعفریان، رسول، «مهریه حضرت فاطمه زهرا(س) چه اندازه بود؟» سایت خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۴، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱.
- ↑ زندگانی صدیقه کبری حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها، مدرسی، سید محمد تقی، ج۱، ص۵۵
- ↑ دانشنامه فاطمی، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۱، ص۵۵
- ↑ زهرا (سلام الله علیها) گل همیشه بهار نبوت، محسنی، شیخ محمد آصف، ج۱، ص۲۵
- ↑ زهرا(ع) برترین بانوی جهان، مکارم شیرازی، ناصر، ج۱، ص۶۱
- ↑ «إِنَّ ابْنَتِی فَاطِمَه مَلَأَ اللَّهُ قَلْبَهَا وَ جَوَارِحَهَا إِیمَاناً إِلَی مُشَاشِهَا تَفَرَّغَتْ لِطَاعَه اللَّهِ»؛ مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحارالأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۴۶.
- ↑ «مَا کَانَ فِی الدُّنْیَا أَعْبَدَ مِنْ فَاطِمَه ع کَانَتْ تَقُومُ حَتَّی تَتَوَرَّمَ قَدَمَاهَا»؛ مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحارالأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۷۶.
- ↑ مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحارالأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۸۴.
- ↑ مسئلهٔ حجاب، مطهری مرتضی، ج۱، ص۱۸۴
- ↑ مسئله حجاب در سیره حضرت زهرا(س)، محمد محمدی اشتهاردی، نشریه پاسدار اسلام ۱۳۷۶، شماره ۱۹۰.
- ↑ سوره احزاب آیه ۳۳
- ↑ پرتو ولایت، معرفت، محمد هادی، ج۱، ص۱۴۷،
- ↑ دانشنامه فاطمی، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۲، ص۷۱
- ↑ دانشنامه فاطمی، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۲، ص۸۰
- ↑ دانشنامه فاطمی، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۱، ص۲۹۳
- ↑ خطبه حضرت زهراء سلام الله علیها، مکارم شیرازی، ناصر، ج۱، ص۴
- ↑ زهرا(ع) برترین بانوی جهان، مکارم شیرازی، ناصر، ج۱، ص۱۴۰ تا ۱۵۰
- ↑ خطبه حضرت فاطمه زهرا(س) و ماجرای فدک، منتظری، حسینعلی، ج۱، ص۴۰ ۴۱
- ↑ دانشنامه فاطمی، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۱، ص۲۹۳
- ↑ زهرا(ع) برترین بانوی جهان، مکارم شیرازی، ناصر، ج۱، ص۳۷
- ↑ خطبه حضرت فاطمه زهرا(س) و ماجرای فدک، منتظری، حسینعلی، ج۱، ص۳۳۵
- ↑ ابن بابویه، محمد، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ هـ. ق، ج۱، ص۳۲۰؛ ابن بابویه، محمد؛ علل الشرائع، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، ۱۳۸۵هـ. ش، ج۲، ص۳۶۶، باب ۸۸، حدیث۱؛ ابن بابویه، محمد؛ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دارالشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، ۱۴۰۶ هـ. ق، ص۱۶۳.
- ↑ دانشنامه فاطمی، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۱، ص۳۳۵
- ↑ فاطمه و فاطمیه، فاضل لنکرانی، محمد، ج۱، ص۶۸
- ↑ آثار اسلامی مکّه و مدینه، جعفریان، رسول، ج۱، ص۳۳۹