دلیل عصمت اهل‌بیت(ع) در آیه تطهیر: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی پاسخ
جزبدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۷ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{یادکرد کتاب|عنوان=تاج العروس|سال=1421|نام=السيد روح الله|نام خانوادگی=الخميني|ناشر=موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى|جلد=17|صفحه=482|مکان=تهران}}
{{تکمیل}}
 
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
خط ۶: خط ۵:
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}


111
[[آیه تطهیر]] با استعمال ادات حصر، مصداق [[تعداد اهل‌بیت(ع)|اهل بیت]] را منحصر در پنج فرد کرده‌است. و با توجه به اینکه اراده خداوند [[اراده تکوینی]] بوده، با سه تعبیر «لیذهب عنکم الرجس، یطهرکم، تطهیرا» بر [[عصمت]] اهل بیت تصریح و تأکید می‌کند.


{{پاسخ}}
{{پاسخ}}


== معنای عصمت ==
== معنای عصمت ==
=== معنای لغوی ===
=== معنای لغوی ===
واژه عصم در لغت در دو معنا به كار برده شده‌است. نخست معناى «منع» است<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=لسان العرب|سال=1405|نام=محمد بن مكرم|نام خانوادگی=ابن منظور الأنصاري|ناشر=نشر ادب الحوزة|جلد=12|صفحه=403}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاج العروس من جواهر القاموس|سال=1414|نام=محب الدين محمد مرتضى|نام خانوادگی=زبيدى حنفى|ناشر=دار الفكر|جلد=17|صفحه=482|مکان=بیروت}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الصحاح تاج اللغة وصحاح العربية|سال=1407|نام=اسامعيل بن حماد|نام خانوادگی=جوهرى|ناشر=دار العلم للملايین|جلد=5|صفحه=1986|مکان=بیروت}}</ref> و معناى ديگر«مسك» است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المفردات فى غريب القرآن|سال=1421|نام=السيد روح الله|نام خانوادگی=الخميني|ناشر=موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى|صفحه=٥٦٩ ـ ٥٧٠|مکان=تهران}}</ref> لکن اين واژه در «مسک» و «تمسک» ظهور دارد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=عصمت از منظر فریقین|سال=1394|نام=سید علی|نام خانوادگی=حسینی میلانی|ناشر=نشر حقایق|صفحه=11|مکان=قم}}</ref>
واژه عصم در لغت در دو معنا به کار برده شده‌است. نخست معنای «منع» است<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=لسان العرب|سال=1405|نام=محمد بن مکرم|نام خانوادگی=ابن منظور الأنصاری|ناشر=نشر ادب الحوزة|جلد=12|صفحه=403}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاج العروس من جواهر القاموس|سال=1414|نام=محب الدین محمد مرتضی|نام خانوادگی=زبیدی حنفی|ناشر=دار الفکر|جلد=17|صفحه=482|مکان=بیروت}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة|سال=1407|نام=اسامعیل بن حماد|نام خانوادگی=جوهری|ناشر=دار العلم للملایین|جلد=5|صفحه=1986|مکان=بیروت}}</ref> و معنای دیگر «مسک-حفظ کردن و نگهداری» است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المفردات فی غریب القرآن|سال=1404|نام=حسین بن محمد|نام خانوادگی=راغب اصفهانی|ناشر=دفتر نشر الکتاب|صفحه=٥٦٩ ـ ٥٧٠}}</ref> لکن این واژه در «مسک» و «تمسک» ظهور دارد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=عصمت از منظر فریقین|سال=1394|نام=سید علی|نام خانوادگی=حسینی میلانی|ناشر=نشر حقایق|صفحه=11|مکان=قم}}</ref>
 


=== معنای اصطلاحی ===
=== معنای اصطلاحی ===
فاضل مقداد در تعریف عصمت می‌گوید: «عصمت، لطفی است که خداوند در حق مکلف به جای می‌آورد، به گونه‌ای که انگیزه‌ای برای ترک اطاعت و یا انجام معصیت در او باقی نمی‌ماند، هر چند این لطف، توان انجام گناه را از وی نمی‌ستاند»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=إرشاد الطالبين إلى نهج المسترشدين|سال=1405|نام=المقداد بن عبد اللّه|نام خانوادگی=الحلي السِّيوَري|ناشر=انتشارات كتابخانه آيت الله مرعشى|صفحه=301|مکان=قم}}</ref>
علاّمه طباطبائی می‌نویسد: امری که [[عصمت]] بواسطه آن تحقق می‌یابد، نوعی علم است که مانع از ارتکاب معصیت و خطا توسط صاحب علم می‌شود. به‌عبارت دیگر علمی است که مانع از گمراهی می‌گردد، چنان‌که سایر خُلق‌ها همچون شجاعت، عفت، بخشندگی و همه امور این چنینی، صورت علمی پایدار است که موجب تحقق این آثار می‌شود و از ضد این امور مانع می‌گردد. همانا این موهبت الاهی که آن را «قوه عصمت» می‌نامیم، نوعی از علم و شعور است که با سایر انواع علم مغایرت دارد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المیزان فی تفسیر القرآن|نام=السید محمد حسین|نام خانوادگی=الطباطبائی|ناشر=مطبوعات اسماعیلیان|جلد=5|صفحه=78-80|مکان=قم}}</ref>
 
 
علاّمه طباطبائی مى‌نويسد:<blockquote>امرى كه عصمت بواسطه آن تحقق مى‌يابد، نوعى علم است كه مانع از ارتكاب معصيت و خطا توسط صاحب علم می‌شود. به‌عبارت ديگر علمى است كه مانع از گمراهى مى‌گردد، چنانكه ساير خلق‌ها همچون شجاعت، عفت، بخشندگى و همه امور اين چنينى، صورت علمى پايدار است كه موجب تحقق اين آثار مى شود و از ضد اين امور مانع مى گردد. همانا اين موهبت الاهى كه آن را «قوه عصمت» مى ناميم، نوعى از علم و شعور است كه با ساير انواع علم مغايرت دارد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الميزان في تفسير القرآن|نام=السيد محمد حسين|نام خانوادگی=الطباطبائي|ناشر=مطبوعات اسماعيليان|جلد=5|صفحه=78-80|مکان=قم}}</ref></blockquote>


== مصداق اهل بیت ==
== مصداق اهل بیت ==
در منابع شیعه و سنی روایات فراوانی در باره وجود دارد: مانند روایت امام صادق(ع) که به اقرارگیری امیرالمومنین(ع) از ابوبکر درباره اختصاص آیه تطهیر به خاندان امیرالمومنین(ع)، اشاره می کنند. لکن در اینجا از باب اتمام حجت، دو روایت از اهل سنت را ذکر می کنیم:
در منابع شیعه و سنی روایات فراوانی، در تعیین مصداق [[تعداد اهل‌بیت(ع)|اهل بیت(ع)]] وجود دارد: مانند روایت [[امام صادق(ع)]] که به اقرارگیری امیرالمومنین(ع) از ابوبکر درباره اختصاص آیه تطهیر به خاندان [[امیرالمومنین(ع)]]، اشاره می‌کند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=علل الشرایع|نام=محمد بن علی|نام خانوادگی=بن بابویه قمی|ناشر=منشورات المکتبة الحیدریة|جلد=1|صفحه=191|مکان=نجف|پی‌نوشت=باب ۱۵۱ حدیث اول}}</ref> لکن در اینجا از باب اتمام حجت، دو روایت از اهل سنت ذکر می‌کنیم:
* مسلم در صحیح خود نقل می‌کند:عایشه گفت: صبحگاهان [[حضرت محمد|رسول خدا(ص)]] در حالی که رواندازی پشمی و سیاه رنگ بر خود قرار داده بود، حرکت کرد. چیزی نگذشت که [[امام حسن|حسن بن علی]] آمد حضرت او را داخل آن روانداز نمود. و سپس [[حسین بن علی(ع)|حسین]] آمد و او نیز داخل شد. و سپس [[حضرت فاطمه(س)|فاطمه]] آمد و او را نیز داخل کرد. سپس علی آمد و او را داخل کرد، آن گاه فرمود: انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=صحیح مسلم (الجامع الصحیح)|نام=مسلم بن حجاج|نام خانوادگی=قشیری نیشابوری|ناشر=دار الفکر|جلد=7|صفحه=130|مکان=بیروت}}</ref>
* حاکم نیشابوری در مستدرک به سندش از [[ام سلمه]] چنین روایت می‌کند: پیامبر پس از نزول آیه تطهیر، به دنبال علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) فرستادند و آنان را جمع کرده و فرمودند: أللهم هؤلاء أهل بیتی؛ خدایا، اینان اهل بیت من هستند. در آن هنگام ام سلمه می‌گوید: یا رسول‌الله، ما أنا من أهل البیت؟ ای رسول خدا، آیا من [در عنوان] اهل بیت داخل هستم؟ پیامبر فرمود: إنّک أهلی خیر، وهؤلاء أهل بیتی: شما از خوبان اهل من هستی، و اینان نیز اهل بیت من هستند. از این حدیث نیز معلوم می‌شود عنوان «اهل بیت» با عنوان «اهل پیامبر» تفاوت دارد. حاکم پس از نقل این روایت در تأیید آن می‌گوید: این حدیث بنابر مبنای بخاری صحیح است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المستدرک علی الصحیحین|نام=محمد بن عبدالله|نام خانوادگی=حاکم نیشابوری|ناشر=دار المعرفة|جلد=2|صفحه=416|مکان=بیروت}}</ref>


* مسلم در صحيح خود، به روايت دو تن از مشايخ خود چنین نقل مى كند:عايشه گفت: صبحگاهان رسول خدا صلى الله عليه وآله در حالى كه رواندازى پشمى و سياه رنگ بر خود قرار داده بود، حركت كرد. چيزى نگذشت كه حسن بن على آمد حضرت او را داخل آن رو انداز منود. و سپس حسني آمد و او نيز داخل شد. و سپس فاطمه آمد و او را نيز داخل كرد. سپس على آمد و او را داخل كرد، آن گاه فرمود: انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا.
== معنای انما ==
با توجه به موارد استعمال «إنما»، روشن است که این واژه از [[ادات حصر]] است و به جهت دلالت بر حصر وضع شده است؛ بنابراین اگر در موردی افاده حصر نکند یا افاده حصر اضافی کند، به حکم قرینه خواهد بود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=عصمت از منظر فریقین|سال=1394|نام=سید علی|نام خانوادگی=حسینی میلانی|ناشر=نشر حقایق|صفحه=83|مکان=قم}}</ref>


* حاكم نيشابورى در مستدرك به سندش از اُ ّم سلمه چنني روايت مى كند: پيامبر پس از نزول آيه تطهري، به دنبال على، فاطمه، حسن و حسین عليهم السلام فرستادند و آنان را جمع كرده و فرمودند: أللهم هؤلاء أهل بيتي؛ خدايا، اينان اهل بيت من هستند. سلمه مى گويد:  در آن هنگام أم يا رسول الله، ما أنا من أهل البيت؟ اى رسول خدا، آيا من [در عنوان] اهل بيت داخل هستم؟ پيامبر فرمود: إنّك أهلي خیر، وهؤلاء أهل بيتي: شما از خوبان اهل من هستى، و اينان نيز اهل بيت من هستند. از اين حديث نيز معلوم مى شود عنوان «اهل بيت» با عنوان «اهل پيامبر» تفاوت دارد. حاكم پس از نقل اين روايت در تأييد آن مى گويد: اين حديث بنابر مبنای بخارى صحيح است.
در اثر این حصر، می‌توان دو نتیجه گرفت:
 
# اینکه در این آیه، اراده و خواست خداوند متعال را، فقط به دور کردن پلیدی و ایجاد طهارت اختصاص می‌دهد.
== معنای انما ==
# دوم آنکه در زمان نزول آیه، دور نمودن پلیدی و ایجاد طهارت را تنها مخصوص اهل بیت می‌کند و هیچ فرد دیگری را در این قاعده شریک نمی‌گرداند.
با توجه به موارد استعامل « ّإمنا»، روشن است كه اين واژه از ادات حصر است و به جهت دلالت بر حصر وضع شده است; بنابراين اگر در موردى افاده حصر نكند و يا افاده حصر اضافى كند، به حكم قرينه خواهد بود.


== اراده تکوینی یا تشریعی ==
== اراده تکوینی یا تشریعی ==
می توان دو قرینه بر تکوینی بودن اراده ارائه کرد:
مراد از «یرید الله» نیز یا [[اراده تشریعی]] خداوند است یا [[اراده تکوینی]]. می‌دانیم که خواست تشریعی خداوند آن است که همه بندگان به اختیار از پلیدی‌ها اجتناب کنند و پاکیزه گردند. پس اراده تشریعی بر پاک بودن بندگان به افراد خاصی اختصاص ندارد و افراد خاصی اراده نشده‌اند و مخاطب اراده تشریعی عموم مکلفان اند، در حالی که خداوند سبحان در آیه تطهیر، از اراده خویش بر پاک ساختن اشخاص معین و محدودی خبر می‌دهد؛ از این رو نمی‌توان گفت در این آیه اراده تشریعی مورد نظر است، بلکه یقیناً مراد آیه، خبر دادن از اراده تکوینی خدای متعال بر پاک گردانیدن [[اهل بیت(ع)]] است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=عصمت از منظر فریقین|سال=1394|نام=سید علی|نام خانوادگی=حسینی میلانی|ناشر=نشر حقایق|صفحه=82-83|مکان=قم}}</ref>


# مراد از «يريد الله» نيز يا اراده تشريعى خداوند است و يا اراده تكوينى. مى دانيم كه خواست تشريعى خداوند آن است كه همه بندگان به اختيار از پليدى ها اجتناب كنند و پاكيزه گردند. پس اراده تشريعى بر پاك بودن بندگان به افراد خاصى اختصاص ندارد و افراد خاصى اراده نشده اند و مخاطب اراده تشريعى عموم مكلفان اند، در حالى كه خداوند سبحان در آيه تطهري، از اراده خويش بر پاك ساخنت اشخاص معني و محدودى خبر مى دهد; از اين رو منى توان گفت در اين آيه اراده تشريعى مورد نظر است; بلكه يقيناً مراد آيه، خبر دادن از اراده تكوينى خداى متعال بر پاك گردانيدن اهل بيت عليهم السلام است.
== معنای «لیذهب عنکم» ==
 
لیذهب به معنای دفع است نه رفع: رفع رجس هنگامی معنا دارد که شخص از پیش رجسی داشته باشد تا آن رجس رفع شده و برطرف گردد در حالی که این معنا در این‌جا مراد نیست. اما دفع رجس همان مانع شدن از آلودگی شخص به رجس است. استعمال «إذهاب» در معنای «دفع» در استعمالات فصیح فراوان است و در احادیث نیز به همین معنا به کار رفته است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=جواهر الکلام فی معرفة الإمامة و الإمام|نام=سید علی|نام خانوادگی=حسینی میلانی|ناشر=نشر حقایق|صفحه=132|مکان=قم|جلد=3}}</ref>
# دليل ديگر اراده تكوينى آيه، دلالت آيه بر عصمت اهل بيت عليهم السلام مى باشد; چرا كه عصمت اكتسابی نيست، زيرا خداوند مى فرمايد:  {{قرآن|وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكَ وَرَحْمَتُهُ لَهَمَّتْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ أَنْ يُضِلُّوكَ|ترجمه=اگر فضل و رحمت خدا شامل حال تو نبود، گروهی از آنان تصمیم داشتند تو را گمراه کنند|سوره=نساء|آیه=113}} و در جای دیگر می فرماید: {{قرآن|وَلَوْلَا أَنْ ثَبَّتْنَاكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئًا قَلِيلًا|ترجمه=و اگر ما تو را ثابت قدم نمی‌ساختیم، نزدیک بود به آنان تمایل کنی.|سوره=اسراء|آیه=74}} پس وقتى حقيقت عصمت به لطف و فضل پروردگار عنايتى باشد نه اكتسابی، احتمال اينكه اراده در اينجا اراده تشريعى باشد از ميان مى رود.
 
== معنای لیذهب عنکم ==


== معنای «الرجس» ==
== معنای «الرجس» ==
معنای رجس(پلیدی) در قرآن به صورت عام و گسترده است که شامل همه حالات خبیثه نفس، قذارت و آلودگی‌های آن می‌باشد. تطهیر از این حالت و دوری از این وضعیت به معنای دوری از هرگونه آلودگی ظاهری و معنوی است. این حالت از پاکی را به عصمت اهل بیت تفسیر کرده‌اند:
به معنای پلیدی است و این واژه هرگونه پلیدی را در برمی گیرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المفردات فی غریب القرآن|سال=1404|نام=حسین بن محمد |نام خانوادگی=راغب اصفهانی|ناشر=دفتر نشر الکتاب|صفحه=188}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=جواهر الکلام فی معرفة الإمامة و الإمام|نام=سید علی|نام خانوادگی=حسینی میلانی|ناشر=نشر حقایق|صفحه=133|مکان=قم|جلد=3}}</ref> و طبق نظر علمای اهل سنت، خدا اراده کرده است که بدی، فحشاء، پلیدی و گناه را از اهل بیت(ع) زائل و دور کند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تفسیر الطبری (جامع البیان فی تفسیر القرآن)|سال=1415|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=دارالفکر|جلد=22|صفحه=8|مکان=بیروت|پی‌نوشت=. ش ۲۱۴۲۴}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تفسیر البیضاوی (أنوار التنزیل وأسرار التأویل)|سال=1421|نام=عبداالله بن عمر|نام خانوادگی=بیضاوی|ناشر=دار الفکر|جلد=4|صفحه=374}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تفسیر الرازی (مفاتیح الغیب)|سال=1420|نام=محمد بن عمر|نام خانوادگی=فخر رازی|ناشر=دار احیاء التراث العربی|جلد=25|صفحه=209|مکان=بیروت}}</ref>
 
* [[علامه طبرسی]] در تفسیر [[مجمع البیان]] درباره این موضوع که آیا می‌توان عصمت ائمه(ع) را از این آیه برداشت کرد نوشته است؛ کلمه إنما در ابتدای این آیه، برای نشان دادن این موضوع مهم است که مفاد جمله بعد از إنما، در واقع محقق شده است و شکی در تحقق آن نیست، و همچنین مفهوم مخالف با آن را هم نفی می‌کند.


*خداوند یک اراده خاص و ویژه‌ای نسبت به [[اهل‌بیت(ع)]] دارد. به این دلیل که اگر یک اراده مطلق و همگانی بود، این نیاز به این همه تأکید نداشت! چرا که خداوند از هر مکلفی، ترک گناه و انجام اوامر الهی را خواسته است، پس خداوند یک اراده خاص نسبت به اهل بیت پیامبر(ص) داشته است، و این‌گونه اراده‌ای مقتضی مدح و تعظیم است، و اگر ما این اراده را یک اراده همگانی و عمومی بدانیم مدحی در برنخواهد داشت، با توجه به این دو نکته می‌توان گفت: با اثبات این دو موضوع، مسئله عصمت ثابت می‌شود، و آن این‌که خداوند تأکیداً و با اراده‌ای خاص، پاکی اهل بیت(ع) از هرگونه زشتی و گناه را اراده کرده است.<ref>طبرسی، ابو علی، مجمع البیان، بیروت، چاپ دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۶، ج۷ و ۸، ص۴۶۳.</ref>
== معنای «یطهرکم» ==
{{همچنین ببینید|مقصود از اهل‌بیت در آیه تطهیر}}{{مطالعه بیشتر}}
به تعبیر فخر رازی :ویطَهرَکُم أی یلبسکم خلع الکرامة؛ یطهرکم یعنی «لباس کرامت بر تن شما بپوشاند».<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تفسیر الرازی (مفاتیح الغیب)|سال=1420|نام=محمد بن عمر |نام خانوادگی=فخر رازی|ناشر=دار احیاء التراث العربی|جلد=25|صفحه=209|مکان=بیروت}}</ref>در واقع خداوند متعال با دور نمودن پلیدی از اهل بیت(ع)، نقطهٔ مقابل آن، یعنی طهارت را، در وجود آنان جایگزین نموده است. اما باز نیز خداوند تنها به ذکر طهارت اهل بیت بسنده نمی‌کند، بلکه بر گفتار خویش پافشاری و تأکید دارد و کلمهٔ «تطهیرا» که در این فراز آیه به کار رفته هم معنای تأکید را می‌رساند؛ یعنی این کلمه به ما می‌فهماند که قطعاً، [[اهل بیت]] پاک و پاکیزه‌اند و در نتیجه دلالت این آیه بر [[عصمت]] واضح می‌گردد.


==منابع==
== منابع ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
{{شاخه
{{شاخه
| شاخه اصلی = کلام
| شاخه اصلی = کلام
| شاخه فرعی۱ = امامت
| شاخه فرعی۱ = امامت
| شاخه فرعی۲ = عصمت
| شاخه فرعی۲ = عصمت
| شاخه فرعی۳ =  
| شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
خط ۶۲: خط ۵۳:
| ویرایش = -
| ویرایش = -
| لینک‌دهی = شد
| لینک‌دهی = شد
| ناوبری =  
| ناوبری =
| نمایه =  
| نمایه =
| تغییر مسیر =  
| تغییر مسیر =
| ارجاعات =  
| ارجاعات =
| ارزیابی کمی =  
| ارزیابی کمی =
| تکمیل =  
| تکمیل =
| اولویت = ج
| اولویت = ج
| کیفیت = د
| کیفیت = د
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۵۰

الگو:تکمیل

سؤال

عصمت اهل‌بیت چگونه از آیه تطهیر استفاده می‌شود؟

آیه تطهیر با استعمال ادات حصر، مصداق اهل بیت را منحصر در پنج فرد کرده‌است. و با توجه به اینکه اراده خداوند اراده تکوینی بوده، با سه تعبیر «لیذهب عنکم الرجس، یطهرکم، تطهیرا» بر عصمت اهل بیت تصریح و تأکید می‌کند.


معنای عصمت

معنای لغوی

واژه عصم در لغت در دو معنا به کار برده شده‌است. نخست معنای «منع» است[۱][۲][۳] و معنای دیگر «مسک-حفظ کردن و نگهداری» است.[۴] لکن این واژه در «مسک» و «تمسک» ظهور دارد.[۵]

معنای اصطلاحی

علاّمه طباطبائی می‌نویسد: امری که عصمت بواسطه آن تحقق می‌یابد، نوعی علم است که مانع از ارتکاب معصیت و خطا توسط صاحب علم می‌شود. به‌عبارت دیگر علمی است که مانع از گمراهی می‌گردد، چنان‌که سایر خُلق‌ها همچون شجاعت، عفت، بخشندگی و همه امور این چنینی، صورت علمی پایدار است که موجب تحقق این آثار می‌شود و از ضد این امور مانع می‌گردد. همانا این موهبت الاهی که آن را «قوه عصمت» می‌نامیم، نوعی از علم و شعور است که با سایر انواع علم مغایرت دارد.[۶]

مصداق اهل بیت

در منابع شیعه و سنی روایات فراوانی، در تعیین مصداق اهل بیت(ع) وجود دارد: مانند روایت امام صادق(ع) که به اقرارگیری امیرالمومنین(ع) از ابوبکر درباره اختصاص آیه تطهیر به خاندان امیرالمومنین(ع)، اشاره می‌کند.[۷] لکن در اینجا از باب اتمام حجت، دو روایت از اهل سنت ذکر می‌کنیم:

  • مسلم در صحیح خود نقل می‌کند:عایشه گفت: صبحگاهان رسول خدا(ص) در حالی که رواندازی پشمی و سیاه رنگ بر خود قرار داده بود، حرکت کرد. چیزی نگذشت که حسن بن علی آمد حضرت او را داخل آن روانداز نمود. و سپس حسین آمد و او نیز داخل شد. و سپس فاطمه آمد و او را نیز داخل کرد. سپس علی آمد و او را داخل کرد، آن گاه فرمود: انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا.[۸]
  • حاکم نیشابوری در مستدرک به سندش از ام سلمه چنین روایت می‌کند: پیامبر پس از نزول آیه تطهیر، به دنبال علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) فرستادند و آنان را جمع کرده و فرمودند: أللهم هؤلاء أهل بیتی؛ خدایا، اینان اهل بیت من هستند. در آن هنگام ام سلمه می‌گوید: یا رسول‌الله، ما أنا من أهل البیت؟ ای رسول خدا، آیا من [در عنوان] اهل بیت داخل هستم؟ پیامبر فرمود: إنّک أهلی خیر، وهؤلاء أهل بیتی: شما از خوبان اهل من هستی، و اینان نیز اهل بیت من هستند. از این حدیث نیز معلوم می‌شود عنوان «اهل بیت» با عنوان «اهل پیامبر» تفاوت دارد. حاکم پس از نقل این روایت در تأیید آن می‌گوید: این حدیث بنابر مبنای بخاری صحیح است.[۹]

معنای انما

با توجه به موارد استعمال «إنما»، روشن است که این واژه از ادات حصر است و به جهت دلالت بر حصر وضع شده است؛ بنابراین اگر در موردی افاده حصر نکند یا افاده حصر اضافی کند، به حکم قرینه خواهد بود.[۱۰]

در اثر این حصر، می‌توان دو نتیجه گرفت:

  1. اینکه در این آیه، اراده و خواست خداوند متعال را، فقط به دور کردن پلیدی و ایجاد طهارت اختصاص می‌دهد.
  2. دوم آنکه در زمان نزول آیه، دور نمودن پلیدی و ایجاد طهارت را تنها مخصوص اهل بیت می‌کند و هیچ فرد دیگری را در این قاعده شریک نمی‌گرداند.

اراده تکوینی یا تشریعی

مراد از «یرید الله» نیز یا اراده تشریعی خداوند است یا اراده تکوینی. می‌دانیم که خواست تشریعی خداوند آن است که همه بندگان به اختیار از پلیدی‌ها اجتناب کنند و پاکیزه گردند. پس اراده تشریعی بر پاک بودن بندگان به افراد خاصی اختصاص ندارد و افراد خاصی اراده نشده‌اند و مخاطب اراده تشریعی عموم مکلفان اند، در حالی که خداوند سبحان در آیه تطهیر، از اراده خویش بر پاک ساختن اشخاص معین و محدودی خبر می‌دهد؛ از این رو نمی‌توان گفت در این آیه اراده تشریعی مورد نظر است، بلکه یقیناً مراد آیه، خبر دادن از اراده تکوینی خدای متعال بر پاک گردانیدن اهل بیت(ع) است.[۱۱]

معنای «لیذهب عنکم»

لیذهب به معنای دفع است نه رفع: رفع رجس هنگامی معنا دارد که شخص از پیش رجسی داشته باشد تا آن رجس رفع شده و برطرف گردد در حالی که این معنا در این‌جا مراد نیست. اما دفع رجس همان مانع شدن از آلودگی شخص به رجس است. استعمال «إذهاب» در معنای «دفع» در استعمالات فصیح فراوان است و در احادیث نیز به همین معنا به کار رفته است.[۱۲]

معنای «الرجس»

به معنای پلیدی است و این واژه هرگونه پلیدی را در برمی گیرد.[۱۳][۱۴] و طبق نظر علمای اهل سنت، خدا اراده کرده است که بدی، فحشاء، پلیدی و گناه را از اهل بیت(ع) زائل و دور کند.[۱۵][۱۶][۱۷]

معنای «یطهرکم»

به تعبیر فخر رازی :ویطَهرَکُم أی یلبسکم خلع الکرامة؛ یطهرکم یعنی «لباس کرامت بر تن شما بپوشاند».[۱۸]در واقع خداوند متعال با دور نمودن پلیدی از اهل بیت(ع)، نقطهٔ مقابل آن، یعنی طهارت را، در وجود آنان جایگزین نموده است. اما باز نیز خداوند تنها به ذکر طهارت اهل بیت بسنده نمی‌کند، بلکه بر گفتار خویش پافشاری و تأکید دارد و کلمهٔ «تطهیرا» که در این فراز آیه به کار رفته هم معنای تأکید را می‌رساند؛ یعنی این کلمه به ما می‌فهماند که قطعاً، اهل بیت پاک و پاکیزه‌اند و در نتیجه دلالت این آیه بر عصمت واضح می‌گردد.

منابع

  1. ابن منظور الأنصاری، محمد بن مکرم (۱۴۰۵). لسان العرب. ج. ۱۲. نشر ادب الحوزة. ص. ۴۰۳.
  2. زبیدی حنفی، محب الدین محمد مرتضی (۱۴۱۴). تاج العروس من جواهر القاموس. ج. ۱۷. بیروت: دار الفکر. ص. ۴۸۲.
  3. جوهری، اسامعیل بن حماد (۱۴۰۷). الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة. ج. ۵. بیروت: دار العلم للملایین. ص. ۱۹۸۶.
  4. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۴۰۴). المفردات فی غریب القرآن. دفتر نشر الکتاب. ص. ۵۶۹ ـ ۵۷۰.
  5. حسینی میلانی، سید علی (۱۳۹۴). عصمت از منظر فریقین. قم: نشر حقایق. ص. ۱۱.
  6. الطباطبائی، السید محمد حسین. المیزان فی تفسیر القرآن. ج. ۵. قم: مطبوعات اسماعیلیان. ص. ۷۸-۸۰.
  7. بن بابویه قمی، محمد بن علی. علل الشرایع. ج. ۱. نجف: منشورات المکتبة الحیدریة. ص. ۱۹۱باب ۱۵۱ حدیث اول
  8. قشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج. صحیح مسلم (الجامع الصحیح). ج. ۷. بیروت: دار الفکر. ص. ۱۳۰.
  9. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله. المستدرک علی الصحیحین. ج. ۲. بیروت: دار المعرفة. ص. ۴۱۶.
  10. حسینی میلانی، سید علی (۱۳۹۴). عصمت از منظر فریقین. قم: نشر حقایق. ص. ۸۳.
  11. حسینی میلانی، سید علی (۱۳۹۴). عصمت از منظر فریقین. قم: نشر حقایق. ص. ۸۲-۸۳.
  12. حسینی میلانی، سید علی. جواهر الکلام فی معرفة الإمامة و الإمام. ج. ۳. قم: نشر حقایق. ص. ۱۳۲.
  13. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۴۰۴). المفردات فی غریب القرآن. دفتر نشر الکتاب. ص. ۱۸۸.
  14. حسینی میلانی، سید علی. جواهر الکلام فی معرفة الإمامة و الإمام. ج. ۳. قم: نشر حقایق. ص. ۱۳۳.
  15. طبری، محمد بن جریر (۱۴۱۵). تفسیر الطبری (جامع البیان فی تفسیر القرآن). ج. ۲۲. بیروت: دارالفکر. ص. ۸. ش ۲۱۴۲۴
  16. بیضاوی، عبداالله بن عمر (۱۴۲۱). تفسیر البیضاوی (أنوار التنزیل وأسرار التأویل). ج. ۴. دار الفکر. ص. ۳۷۴.
  17. فخر رازی، محمد بن عمر (۱۴۲۰). تفسیر الرازی (مفاتیح الغیب). ج. ۲۵. بیروت: دار احیاء التراث العربی. ص. ۲۰۹.
  18. فخر رازی، محمد بن عمر (۱۴۲۰). تفسیر الرازی (مفاتیح الغیب). ج. ۲۵. بیروت: دار احیاء التراث العربی. ص. ۲۰۹.