شاه ولی‌الله دهلوی: تفاوت میان نسخه‌ها
A.rezapour (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
A.rezapour (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
شاه ولی‌الله اولین کسی است که در شبه قاره هند، قرآن را به فارسی ترجمه کرد. در کنار ترجمه قرآن، [[حجةالله البالغة]] از آثار مشهور اوست که یک دوره فقه استدلالی با رویکرد عقلی است. [[الفوز الکبیر فی اصول التفسیر]] نیز کتاب تفسیری شاه ولی‌الله است. | شاه ولی‌الله اولین کسی است که در شبه قاره هند، قرآن را به فارسی ترجمه کرد. در کنار ترجمه قرآن، [[حجةالله البالغة]] از آثار مشهور اوست که یک دوره فقه استدلالی با رویکرد عقلی است. [[الفوز الکبیر فی اصول التفسیر]] نیز کتاب تفسیری شاه ولی‌الله است. | ||
== نهضت فکری سیاسی (اندیشه اصلاح دینی) == | |||
[[پرونده:مزار شاه ولی الله.webp|بندانگشتی| مزار شاه ولی‌الله دهلوی در هندوستان]] | [[پرونده:مزار شاه ولی الله.webp|بندانگشتی| مزار شاه ولی‌الله دهلوی در هندوستان]] | ||
شاه ولی‌الله دهلوی را بزرگترین شخصیت دینی مسلمانان شبه قاره هند در چند سده اخیر می‌دانند.<ref>شیرازی، مهران، «ساختار دیوبندیه در شبه قاره هند»، مطالعات راهبردی جهان اسلام، زمستان ۱۳۹۶، شماره ۷۲، ص۱۵۱.</ref> از مهمترین و تأثیرگذارترین مصلحان شبه‌قاره، شاه ولی‌الله است که او را بنیانگذار جنبش احیاء و اصلاح فکر دینی در هند می‌دانند. او در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی حضور چشمگیری نداشت و نسبت به استبداد و استعمار و در برابر اشغال نظامی هند چندان نقش فعال عملی نداشته است؛ اما از جهت بازسازی اندیشه دینی و حل مشکلات و معضلات فکری مسلمانان، راه‌های تازه‌ای گشود که بسیار مؤثر و کارساز می‌نمود. فرزندان و شاگردان او حضور چشمگیر در تحولات و حوادث آن دوران داشتند به گونه‌ای که فرزند وی [[شاه عبدالعزیز دهلوی]] به عنوان یکی از رهبران جهادی شناخته شده است.<ref>صاحبی، محمدجواد، جنبش‌های فکری و دینی، قم، نشر ادیان، چاپ دوم، ۱۴۰۲۱ش، ص۱۰۲ و ۱۰۳.</ref> | شاه ولی‌الله دهلوی را بزرگترین شخصیت دینی مسلمانان شبه قاره هند در چند سده اخیر می‌دانند.<ref>شیرازی، مهران، «ساختار دیوبندیه در شبه قاره هند»، مطالعات راهبردی جهان اسلام، زمستان ۱۳۹۶، شماره ۷۲، ص۱۵۱.</ref> از مهمترین و تأثیرگذارترین مصلحان شبه‌قاره، شاه ولی‌الله است که او را بنیانگذار جنبش احیاء و اصلاح فکر دینی در هند می‌دانند. او در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی حضور چشمگیری نداشت و نسبت به استبداد و استعمار و در برابر اشغال نظامی هند چندان نقش فعال عملی نداشته است؛ اما از جهت بازسازی اندیشه دینی و حل مشکلات و معضلات فکری مسلمانان، راه‌های تازه‌ای گشود که بسیار مؤثر و کارساز می‌نمود. فرزندان و شاگردان او حضور چشمگیر در تحولات و حوادث آن دوران داشتند به گونه‌ای که فرزند وی [[شاه عبدالعزیز دهلوی]] به عنوان یکی از رهبران جهادی شناخته شده است.<ref>صاحبی، محمدجواد، جنبش‌های فکری و دینی، قم، نشر ادیان، چاپ دوم، ۱۴۰۲۱ش، ص۱۰۲ و ۱۰۳.</ref> | ||
نسخهٔ ۶ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۱۴
شاه ولی‌الله دهلوی چه کسی بود و چه تأثیری در نهضت فکری سیاسی مسلمانان هند داشت؟
شاه ولی‌اللّه دهلوی (درگذشته ۱۱۷۶ق)، فقیه، متکلم و احیاگر بزرگ اندیشه دینی در شبه قاره هند است. او را بنیانگذار جنبش احیاء و اصلاح فکر دینی در هند می‌دانند. برخی او را بزرگترین و تأثیرگذارترین شخصیت دینی مسلمانان شبه قاره در چند سده اخیر می‌دانند. شاه ولی‌الله نخستین کسی است که در آغاز انحطاط مسلمانان هند، در اندیشه اصلاح افتاد. نگرش انتقادی شاه ولی‌الله به تصوف موجب ایجاد نهضتی بزرگ شد و پیروان فراوانی یافت. دیدگاه انتقادی شاه ولی‌الله نسبت به تصوف بر متفکران اسلامی اثر گذاشت. او از رهبران فرقه نقشبندیه بود و فرقه دیوبندیه خود را الهام گرفته از او می‌دانند. برخی شاه ولی‌الله را اولین کسی می‌دانند که افکار سلفی را به هند وارد کرد.
شاه ولی‌الله اولین کسی است که در شبه قاره هند، قرآن را به فارسی ترجمه کرد. در کنار ترجمه قرآن، حجةالله البالغة از آثار مشهور اوست که یک دوره فقه استدلالی با رویکرد عقلی است. الفوز الکبیر فی اصول التفسیر نیز کتاب تفسیری شاه ولی‌الله است.
نهضت فکری سیاسی (اندیشه اصلاح دینی)
شاه ولی‌الله دهلوی را بزرگترین شخصیت دینی مسلمانان شبه قاره هند در چند سده اخیر می‌دانند.[۱] از مهمترین و تأثیرگذارترین مصلحان شبه‌قاره، شاه ولی‌الله است که او را بنیانگذار جنبش احیاء و اصلاح فکر دینی در هند می‌دانند. او در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی حضور چشمگیری نداشت و نسبت به استبداد و استعمار و در برابر اشغال نظامی هند چندان نقش فعال عملی نداشته است؛ اما از جهت بازسازی اندیشه دینی و حل مشکلات و معضلات فکری مسلمانان، راه‌های تازه‌ای گشود که بسیار مؤثر و کارساز می‌نمود. فرزندان و شاگردان او حضور چشمگیر در تحولات و حوادث آن دوران داشتند به گونه‌ای که فرزند وی شاه عبدالعزیز دهلوی به عنوان یکی از رهبران جهادی شناخته شده است.[۲]
شاه ولی‌الله از کسانی شمرده می‌شود که تجدید حیات فکری مسلمانان هند در قرن ده و یازده هجری به وسیله آنها انجام گرفت.[۳] وی را پیش‌قراول همه نهضت‌های اسلامی[۴] و پدر تفکر اسلامی در هند متجدد دانسته‌اند. گفته‌اند او راه را برای متفکران مصلحی نظیر سید احمدخان، محمد اقبال، ابوالاعلی مودودی، خورشید احمد و… هموار نمود.[۵]
او در چارچوب اسلام، اندیشه‌های فلسفی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را منقلب ساخته و ارکان عرفان و فقه اسلامی را مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. به گفته اقبال لاهوری، وی اولین مسلمانی بود که به لزوم بازاندیشی کل نظام اسلامی به طوری که از گذشته خود گسسته نشود پی برد. شاه ولی‌الله در صدد بود تا تفکر اسلامی را مانند هر نظام کلامی فلسفی دیگر به صورت منسجم و منطقی عرضه کند.[۶] شاه ولی‌الله یک جنبش اصلاح گرایانه دینی را در هند آغاز نمود که بعضی از مدارس نو بنیاد هند و برخی از کشورهای مجاور مثل پاکستان، افغانستان به پیروی از او راه او را ادامه دادند.[۷] شاه ولی‌اللّه معتقد بود در تمام مسائل مربوط به اعتقادات یا اعمال عبادی می‌توان از احکام هر یک از چهار مکتب اصلی فقهی (مالکی، حنفی، حنبلی، شافعی) تبعیت کرد و تقلید از یک مذهب لازم نیست.[۸] او در فقه به یک مسلک معتدل به معتقد بود.[۹] او اگرچه تشیع را قاطعانه رد کرده، در ملفوظاتش برای حضرت علی(ع) و اهل‌بیت(ع)، بخصوص امام صادق(ع)، مقام و عظمت بسیار قائل شده است.[۱۰] برخی منابع به ضد شیعه بودن او اشاره کرده‌اند.[۱۱]
پس از مرگ شاه ولی‌الله، بر اساس تغیرات بنیادی جامعه اسلامی که توسط او انجام شد، جنبش نیرومندی آغاز گردید که به پیشوایی شاه اسماعیل شهید و سید احمد شهید، به منظور آزادی مسلمانان از چنگ امپریالیسم غربی صورت گرفت.[۱۲] این نهضت اگرچه شکست خورد اما اثر خود را به تدریج بر تاریخ و فکر مسلمانان باقی گذاشت تا اینکه در قرن بیستم میلادی، به رشد نهضت اسلامی در دل مبارزات استقلال‌طلبانهٔ هند انجامید و در شکل سیاسی خود، به تأسیس کشور پاکستان منجر گردید.[۱۳] پس از تأسیس پاکستان و استقلال آن، شاه ولی‌الله به صورت قهرمان ملی تلقی شد.[۱۴] وی به مفهوم امت اسلامی که فارغ از مرزهای قومی سیاسی جغرافیایی و… است توجه خاصی داشت.[۱۵]
زندگی‌نامه
ابوالفیاض قطب الدین احمد بن عبدالرحیم معروف به شاه ولی‌الله، محدث دهلوی، دانشمند مسلمان، قرآن‌شناس، حدیث پژوه، فقه پژوه و متکلم و اسلام‌شناس و احیاگر بزرگ اندیشه دینی در قرن دوازدهم هجری (هجدهم میلادی) در شبه قاره هند است.[۱۶] او در ۱۱۱۴ق، ۱۷۰۳م متولد شد و در سال ۱۱۷۶ق درگذشت.[۱۷] سلسله نسب وی به عمربن خطاب منتهی می‌شود.[۱۸] او در پنج سالگی به مدرسه رفت. گفته‌اند حافظه و استعداد فوق‌العاده‌ای داشت. در چهارده سالگی ازدواج کرد و در پانزده سالگی به فرقه نقشبندیه پیوست.[۱۹] او بعدها از رهبران این فرقه شد.[۲۰]
وی دارای آثار عدیده در حدود یکصد اثر به دو زبان فارسی و عربی است که از آن میان، سی و پنج اثر چاپ شده است. معروف است که در هفت سالگی قرآن کریم را حفظ کرد.[۲۱] شاه ولی‌الله در همهٔ علوم متداولِ آن‌روز در جهان اسلام تبحر کامل داشت؛ از تفسیر تا حدیث و از تفسیر تا اصول فقه و از مقاصد و مصالح نهفته در شریعت وقوفِ کامل داشت. او پایه‌گذار ترجمهٔ قرآن به فارسی است که از این طریق می‌خواست مفاهیم قرآن را که در آن روزگار کسی از آن اطلاع نداشت، در اذهان مسلمانانِ فارسی‌زبان زنده کند.[۲۲] او را پیشاهنگ نهضت احیای دین در جهان اسلام، طی چند قرن اخیر دانسته‌اند. شاه ولی‌الله را نخستین کسی می‌دانند که در آغاز انحطاط مسلمانان هند، در اندیشه اصلاح افتاد.[۲۳] نگرش انتقادی شاه ولی‌الله به تصوف موجب ایجاد نهضتی بزرگ شد و پیروان فراوانی یافت.[۲۴] تاریخ احیا و اصلاح اندیشهٔ اسلامی در شبه‌قارهٔ هند، با نام شاه ولی‌الله دهلوی گره خورده است. گفته شده است هر حرکتِ دینی‌ای که پس از شاه در هند سر برآورده است، به گونه‌ای از اندیشه‌های وی تأثیر پذیرفته است.[۲۵]
آثار
شاه ولی‌الله آثار متعددی تألیف کرده است.[۲۶] از جمله آن آثار عبارتند از:
- حجةالله البالغة مهمترین کتاب شاه ولی‌الله دهلوی است که یک دوره فقه استدلالی با رویکرد عقلی است. در این کتاب با توجه بسیار به حدیث به شرح مسائل فقهی پرداخته و گاه به مباحثی همچون اذکار و اخلاق نیز می‌پردازد.[۲۷] این کتاب، از احیاگری و بازگشت به خلوص اولیه فرهنگ و علوم اسلامی با تأکید بر قرآن و حدیث و نیز چاره‌اندیشی‌های اجتماعی برای حل معضلات مسلمانان سخن گفته است.[۲۸] این کتاب را باید دائره‌المعارفی خواند که منبع الهام اصلاح و اصلاح‌گران قرار گرفته و جنبش‌های دینی برخاسته از هند در سایهٔ آن شکل گرفته‌اند.[۲۹]
- الانصاف فی بیان سبب الاختلاف رساله‌ای کوچک در بیان اسباب اختلاف فقهای قرون گذشته و صدر نخستین است.[۳۰]
- الفوز الکبیر فی اصول التفسیر از دیگر کتاب‌های اوست که رساله‌ای کم حجم و پرمغز درباره اصول و مبانی تفسیر قرآن است. ترجمه عربی این کتاب در جهان اسلام مشهور است.[۳۱]
ترجمه قرآن
ترجمهٔ دهلوی از قرآن کریم به نام فتح الرحمن فی ترجمه القرآن را دقیق‌ترین و عالمانه‌ترین ترجمه در شبه‌قاره به‌شمار می‌آورند. فتح الرحمٰن چاپ‌های متعددی در هند و پاکستان و عربستان سعودی داشته است. ترجمهٔ غالباً لفظ به لفظ، فارسیِ گاه ناهنجار، ترکیبات بیشتر عربی، واژگان گاه عامیانه که بازتاب زبان فارسی مردم هند و پاکستان در قرن ۱۳ق است، از ارزش فنی کتاب نکاسته است؛ چندان که برخی از محققان ایرانی آن را در شمار بهترین ترجمه‌ها نهاده‌اند.[۳۲]
دیوبندیه
حرکت اصلاحیِ شاه ولی‌الله در شبه‌قارهٔ هند در بخش سیاسی منجر به زنده شدنِ روح استعمارستیزی در میان مسلمانان گردید. حضور استعمار انگلیس در هند از یک طرف سلطهٔ سیاسی مسلمانان را به اضمحلال می‌کشید و از جانب دیگر، تهدیدی بود جدی علیه باورها و اخلاق اسلامی در هند. به همین علت، حضور استعمار در شبه قاره، واکنش تندِ مسلمانان را علیه آنان برانگیخت. در نتیجه مسلمانان در سال ۱۸۵۷ دست به یک انقلاب و عصیان علیه انگلیس‌ها زدند؛ اما این شورش با سرکوب شدید استعمار، ازهم پاشید و جمع کثیری از انقلابیون و علمای دین در آن به شهادت رسیدند. زمانی‌که حرکت نظامی و استفاده از قوا از طرف مسلمانان محتوم به شکست گردید و کارایی چندانی نشان نداد، تعدادی از علما و مسلمانان برای حفظ ارزش‌های اسلامی و ایجاد پایگاهِ محکمِ فکری که روح استعمارستیزی را در میان مسلمانان زنده نگه دارد، دست به تأسیس دارالعلوم دیوبند زدند. این مدرسهٔ مذهبی در سال ۱۸۶۷ یعنی هفت سال بعد از آن انقلاب خونین، به دست مولانا محمد قاسم نانوتوی و به همکاری معنوی مولانا امدادالله مهاجر مکی بنیادگذاری شد.[۳۳]
جریان دیوبندی در دورهٔ پیش از تجزیه شبه‌قاره جریان ریشه‌داری بود و علمای بزرگی را تربیت کرد. بعد از تجزیه شبه‌قاره هند و تمرکز مسلمانان در پاکستان، مرکزیت اصلی این جریان به پاکستان منتقل شد.[۳۴] شالوده و بنیان اندیشه دینی مکتب دیوبندیه، برگرفته از اندیشه‌ها و آرای شاه ولی‌الله دهلوی می‌باشد.[۳۵] امروزه دیوبندیه خود را ملهم از آرا و آثار او می‌دانند.[۳۶] حفاظت و اشاعهٔ مکتب شاه ولی اللّه دهلوی از اهداف مدرسه دیوبندیه است.[۳۷]
تصوف
شاه ولی‌الله دارای رویکردی انتقادی و در عین حال اصلاحی نسبت به تصوف بود. رویکرد وی در اصلاح تصوف دارای مولفه‌های صوفیانه دینی معرفتی یا کلامی فقهی سیاسی و اجتماعی بود.[۳۸] شاه ولی‌الله سبب تحرک فکری نوینی است که در متن سلسله‌های صوفیه روی داد. وی در پی ارائه روح جدیدی به تفکر اسلامی و آشتی دادن تعارض بین شرع و تصوف بود.[۳۹] شاه ولی‌الله سعی کرد که عرفان اسلامی را از تأثیرهای ناسالم بیگانه مانند مذهب نوافلاطونی و مذهب ودایی تصفیه کند. او معتقد بود عرفان اصیل بر خلاف عرفان دروغین، زندگی فعال را تشویق می‌کند که متضمن ترقی و نیکبختی در این جهان دیگر است.[۴۰] یک ویژگی متمایزکننده شاه ولی‌الله از سایر صوفیه، توجه وی به اوضاع سیاسی و کوشش برای اصلاح وضعیت سیاست و حکومت مسلمانان است. این خصلت تا حدودی به تعلق وی به فرقه نقشبندیه مربوط است. فرقه نقشبندیه عموماً دارای رویکرد انتقادی نسبت به حکومت بودند.[۴۱]
تأثیر دیدگاه انتقادی شاه ولی‌الله نسبت به تصوف بر متفکران اسلامی تا عصر حاضر قابل مشاهده است. ابوالاعلی مودودی بنیانگذار جماعت اسلامی هند، سید احمد شهید مؤسس نهضت طریقه محمدیه، سید احمد باریلی، سید اسماعیل شهید از کسانی هستند که تحت تأثیر شاه ولی‌الله هستند.[۴۲] تعالیم شاه ولی‌الله نهضتی نوین در شبه قاره هند پدیدآورد. نهضتی که در آن پیروان تصوف، در عین حال، مجتهدانی بزرگ و جنگ‌آورانی بزرگ بودند. در این خصوص می‌توان به تأثیر اندیشه‌های وی در حرکت‌های جهادی و شرکت فعالانه علما در جنبش آزادی‌خواهان هند اشاره نمود.[۴۳]
شاه ولی‌الله جزء صوفیان عمل‌گرا و فعال قرار است. صوفیانی که هم به تهذیب فردی و هم اجتماعی معتقدند و در فرایند تهذیب و اصلاح نفس، دغدغه اجتماع، حکومت، جهاد، سیاست، اصلاح اندیشه دینی، اصلاح اندیشه سیاسی و اقتصادی را نیز به دست فراموشی نمی‌سپرند. مهمترین جنبه آرا و افکار شاه ولی‌الله، انتقاد او از رواج افکار و اعمال نادرست در تصوف است.[۴۴]
شاه ولی‌الله دهلوی از شخصیت‌های مهم و برجستهٔ نقشبندیه است.[۴۵] وی در صدد بود که میان شریعت و تصوف سازگاری ایجاد کند. او در نامه‌هایش، مقامات حکومتی را به اصلاحات مالی و سیاسی سفارش می‌کرد. مدرسه‌ای که او تأسیس نمود، مرکز نهضت احیای تفکر دینی شناخته می‌شد و محققان از جاهای گوناگون هند به آنجا می‌رفتند. به‌طور کلی نقشبندیه در هند می‌کوشیدند که مسلمانان را از تأثیرات آیین هندو دور نگه دارند.[۴۶]
سلفی‌گری
گفته شده است شاه ولی الله مدتی در مکه و مدینه زندگی کرده است و با افکار ابن تیمیه آشنا گردید. او تحت تأثیر افکار ابن تیمیه قرار گرفت و به همین جهت توجه به مشایخ و اولیاء الهی را مورد نقد قرار داد. وی همچنین اجتهادگرایی را احیا کرد و در مسئله شفاعت و توسل و استغاثه به تفکرات ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب بسیار نزدیک شد و این موارد را شرک دانست. برخی معتقدند شاه ولی‌الله اولین کسی است که افکار سلفی را به هند وارد کرد.[۴۷]
مطالعه بیشتر
- تاریخ تفکر اسلامی در هند، عزیز احمد، ترجمه نقی لطفی و محمدجعفر یاحقی، انتشارات کیهان و علمی فرهنگی.
منابع
- ↑ شیرازی، مهران، «ساختار دیوبندیه در شبه قاره هند»، مطالعات راهبردی جهان اسلام، زمستان ۱۳۹۶، شماره ۷۲، ص۱۵۱.
- ↑ صاحبی، محمدجواد، جنبش‌های فکری و دینی، قم، نشر ادیان، چاپ دوم، ۱۴۰۲۱ش، ص۱۰۲ و ۱۰۳.
- ↑ عزیز، احمد، تاریخ تفکر اسلامی در هند، ترجمه نقی لطفی و محمد جعفر یاحقی، تهران، انتشارات کیهان، چاپ اول، ۱۳۶۷ش، ص۴۴–۴۶.
- ↑ جوانی، حجت‌الله، نقد (بررسی اندیشه‌های انتقادی شاه ولی‌الله دهلوی)، مطالعات عرفانی، ۱۳۸۵، شماره ۴، ص۵۰.
- ↑ جوانی، حجت‌الله، نقد (بررسی اندیشه‌های انتقادی شاه ولی‌الله دهلوی)، مطالعات عرفانی، ۱۳۸۵، شماره ۴، ص۵۰.
- ↑ صدیقی، عبدالحمید، «امام شاه ولی‌الله دهلوی (بخش دوم و پایانی)»، ترجمه حکیم الدین قریشی، ندای اسلام تابستان و پاییز ۱۳۸۵، شماره ۲۸، ص۲۶.
- ↑ فرمانیان، مهدی، فرق تسنن، قم، نشر ادیان، ۱۳۸۶ش، ص۶۷۳–۶۷۴.
- ↑ پی هاردی، مسلمانان هند بریتانیا، ترجمه حسن لاهوتی، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۳۶۹ش، ص۷۶.
- ↑ عارف، عبدالودود، «ماجرای اصلاح اندیشۀ اسلامی در شبه‌قارۀ هند/ از ولی‌الله دهلوی تا ابوالاعلی مودودی»، سایت ماندگار روزنامه صبح افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۶، تاریخ بازدید: ۱۴۰۲.
- ↑ گروه فلسفه و عرفان، «تصوف و آیین هندو»، جوانی، حجت‌اللّه، «تصوف در شبه‌قاره هند»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۷، ذیل مدخل.
- ↑ موثّقی، سید احمد، جنبش اسلامی معاصر، تهران، سازمان سمت، چاپ چهارم، ۱۳۸۰ش.
- ↑ صدیقی، عبدالحمید، «امام شاه ولی‌الله دهلوی (بخش اول)»، ترجمه حکیم الدین قریشی، ندای اسلام تابستان و پاییز ۱۳۸۵، شماره ۲۶ و ۲۷، ص۲۵.
- ↑ ربانی، جعفر، «نگاهی به نقش احیاگرانه شاه ولی‌الله محدث دهلوی»، رشد آموزش معارف اسلامی تابستان ۱۳۸۴، شماره ۵۷. ص۲۹.
- ↑ خرمشاهی، بهاءالدین، «ترجمه شاه ولی‌الله دهلوی»، ترجمان وحی، ۱۳۸۰ش، شماره ۹. ص۶۳.
- ↑ ربانی، جعفر، «نگاهی به نقش احیاگرانه شاه ولی‌الله محدث دهلوی»، رشد آموزش معارف اسلامی تابستان ۱۳۸۴، شماره ۵۷. ص۲۹.
- ↑ خرمشاهی، بهاءالدین، «ترجمه شاه ولی‌الله دهلوی»، ترجمان وحی، ۱۳۸۰ش، شماره ۹. ص۶۲.
- ↑ صاحبی، محمدجواد، جنبش‌های فکری و دینی، قم، نشر ادیان، چاپ دوم، ۱۴۰۲۱ش، ص۱۰۲ و ۱۰۳.
- ↑ صدیقی، عبدالحمید، «امام شاه ولی‌الله دهلوی (بخش اول)»، ترجمه حکیم الدین قریشی، ندای اسلام تابستان و پاییز ۱۳۸۵، شماره ۲۶ و ۲۷، ص۲۵.
- ↑ صاحبی، محمدجواد، جنبش‌های فکری و دینی، قم، نشر ادیان، چاپ دوم، ۱۴۰۲۱ش، ص۱۰۶.
- ↑ جوانی، حجت‌الله، نقد (بررسی اندیشه‌های انتقادی شاه ولی‌الله دهلوی)، مطالعات عرفانی، ۱۳۸۵، شماره ۴، ص۴۱.
- ↑ خرمشاهی، بهاءالدین، «ترجمه شاه ولی‌الله دهلوی»، ترجمان وحی، ۱۳۸۰ش، شماره ۹. ص۶۲.
- ↑ عارف، عبدالودود، «ماجرای اصلاح اندیشۀ اسلامی در شبه‌قارۀ هند/ از ولی‌الله دهلوی تا ابوالاعلی مودودی»، سایت ماندگار روزنامه صبح افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۶، تاریخ بازدید: ۱۴۰۲.
- ↑ ربانی، جعفر، «نگاهی به نقش احیاگرانه شاه ولی‌الله محدث دهلوی»، رشد آموزش معارف اسلامی تابستان ۱۳۸۴، شماره ۵۷. ص۲۵.
- ↑ جوانی، حجت‌الله، نقد (بررسی اندیشه‌های انتقادی شاه ولی‌الله دهلوی)، مطالعات عرفانی، ۱۳۸۵، شماره ۴، ص۴۱.
- ↑ عارف، عبدالودود، «ماجرای اصلاح اندیشۀ اسلامی در شبه‌قارۀ هند/ از ولی‌الله دهلوی تا ابوالاعلی مودودی»، سایت ماندگار روزنامه صبح افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۶، تاریخ بازدید: ۱۴۰۲.
- ↑ صاحبی، محمدجواد، جنبش‌های فکری و دینی، قم، نشر ادیان، چاپ دوم، ۱۴۰۲۱ش، ص۱۰۷.
- ↑ دهلوی، شاه ولی‌الله، حجه الله البالغه، قاهره، مکتبه دارالتراث العربی، چاپ اول، ۱۳۵۵ش و چاپ سوم، ۱۴۰۶ق.
- ↑ خرمشاهی، بهاءالدین، «ترجمه شاه ولی‌الله دهلوی»، ترجمان وحی، ۱۳۸۰ش، شماره ۹. ص۶۲.
- ↑ عارف، عبدالودود، «ماجرای اصلاح اندیشۀ اسلامی در شبه‌قارۀ هند/ از ولی‌الله دهلوی تا ابوالاعلی مودودی»، سایت ماندگار روزنامه صبح افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۶، تاریخ بازدید: ۱۴۰۲.
- ↑ دهلوی، شاه ولی‌الله، الانصاف فی بیان سبب الاختلاف، تحقیق عبدالفتاح ابوغده، دارالنفائس.
- ↑ خرمشاهی، بهاءالدین، «ترجمه شاه ولی‌الله دهلوی»، ترجمان وحی، ۱۳۸۰ش، شماره ۹. ص۶۴.
- ↑ آذرنوش، آذرتاش، «ترجمه قرآن»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۵، ذیل مدخل.
- ↑ عارف، عبدالودود، «ماجرای اصلاح اندیشۀ اسلامی در شبه‌قارۀ هند/ از ولی‌الله دهلوی تا ابوالاعلی مودودی»، سایت ماندگار روزنامه صبح افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۶، تاریخ بازدید: ۱۴۰۲.
- ↑ شیرازی، مهران، «ساختار دیوبندیه در شبه قاره هند»، مطالعات راهبردی جهان اسلام، زمستان ۱۳۹۶، شماره ۷۲، ص۱۴۹.
- ↑ شیرازی، مهران، «ساختار دیوبندیه در شبه قاره هند»، مطالعات راهبردی جهان اسلام، زمستان ۱۳۹۶، شماره ۷۲، ص۱۵۱.
- ↑ خرمشاهی، بهاءالدین، «ترجمه شاه ولی‌الله دهلوی»، ترجمان وحی، ۱۳۸۰ش، شماره ۹. ص۶۳.
- ↑ کاظمی، جمال، «موج سوم بنیادگرایی اسلامی»، پگاه حوزه، شماره ۲۳.
- ↑ جوانی، حجت‌الله، نقد (بررسی اندیشه‌های انتقادی شاه ولی‌الله دهلوی)، مطالعات عرفانی، ۱۳۸۵، شماره ۴، ص۴۱.
- ↑ جوانی، حجت‌الله، نقد (بررسی اندیشه‌های انتقادی شاه ولی‌الله دهلوی)، مطالعات عرفانی، ۱۳۸۵، شماره ۴، ص۵۰.
- ↑ صدیقی، عبدالحمید، «امام شاه ولی‌الله دهلوی (بخش دوم و پایانی)»، ترجمه حکیم الدین قریشی، ندای اسلام تابستان و پاییز ۱۳۸۵، شماره ۲۸، ص۲۶.
- ↑ جوانی، حجت‌الله، نقد (بررسی اندیشه‌های انتقادی شاه ولی‌الله دهلوی)، مطالعات عرفانی، ۱۳۸۵، شماره ۴، ص۵۵.
- ↑ جوانی، حجت‌الله، نقد (بررسی اندیشه‌های انتقادی شاه ولی‌الله دهلوی)، مطالعات عرفانی، ۱۳۸۵، شماره ۴، ص۴۳، ۴۴، ۴۵.
- ↑ جوانی، حجت‌الله، نقد (بررسی اندیشه‌های انتقادی شاه ولی‌الله دهلوی)، مطالعات عرفانی، ۱۳۸۵، شماره ۴، ص۵۸.
- ↑ جوانی، حجت‌الله، نقد (بررسی اندیشه‌های انتقادی شاه ولی‌الله دهلوی)، مطالعات عرفانی، ۱۳۸۵، شماره ۴، ص۵۹.
- ↑ آریا، غلامعلی، «تصوف در هند»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۵، ذیل مدخل.
- ↑ جوانی، حجت‌اللّه، «تصوف در شبه‌قاره هند»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۷، ذیل مدخل.
- ↑ فرمانیان، مهدی، در آمدی بر پراکندگی سلفی گری و وهابیت در جهان، موسسه مطالعات بنیان دینی، انتشارات رهپویان اندیشه، ص۴۰ و ۴۱. به نقل از پایگاه جامع فرق و ادیان و مذاهب. «تأثیر پذیری شاه ولی الله دهلوی از ابن تیمیه»، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۶، تاریخ بازدید: ۲۸ خرداد ۱۴۰۲.