کتاب الفتن: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
== اعتبار مؤلف == | == اعتبار مؤلف == | ||
در مورد اعتبار | در مورد اعتبار ابن حماد در میان عالمان اهل‌سنت اختلاف نظر وجود دارد: | ||
* احمد بن حنبل او را توثیق کرده است<ref>سیر اعلام النبلاء، ج۱۰، ص۵۹۷</ref> | * احمد بن حنبل (۱۶۴-۲۴۱ق)، از فقهای چهارگانهٔ اهل‌سنت، او را توثیق کرده است<ref>الذهبی، شمس‌الدين محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، تحقیق مجموعة من المحققين بإشراف شعيب الأرناؤوط، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۵ق، م ج۱۰، ص۵۹۷.</ref> | ||
* | * احمد بن شعیب نسائی (درگذشتهٔ ۳۰۳ق)، از ائمهٔ حدیث اهل سنت و صاحب سنن نسائی، او را تضعیف کرده است.<ref>الذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۰، ص۶۰۹.</ref> | ||
* | * ابن عدی (۲۷۷- ۳۶۵ق)، محدث و رجالی اهل‌سنت، ابن حماد را ضعيف دانسته است. او معتقد است ابن حماد براى تقويت سنت جعل حديث مى‌كرده است.<ref>ابن عدی، ابواحمد عبدالله بن عدی جرجانی، الكامل فى ضعفاء الرجال، تحقيق عادل أحمد عبدالموجود و علی محمد معوض، شارک فی تحقيقه عبدالفتاح أبوسنة، بیروت، الكتب العلمية، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۲۵۱.</ref> | ||
* ابن | * شمس‌الدین ذهبی (۶۷۳-۷۴۸ق)، رجالی و محدث اهل‌سنت، ابن حماد را از عالمان بزرگ دانسته، ولى اضافه کرده که اطمينانى به روايات ابن حماد نیست و نبايد به سخنان او استناد كرد؛ چون در كتاب الفتن مطالبى عجيب و غير قابل قبول آورده است.<ref>الذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۰، ص۶۰۹.</ref> | ||
* ابن حجر عسقلانی (۷۷۳-۸۵۲ق)، محدث و مورخ و رجالی اهل‌سنت، ابن حماد را راستگو معرفی کرده، ولی کتاب او را دارای اشتباهات فراوان برشمرده است.<ref>العسقلانی، ابن حجر احمد بن علی، تقریب التهذیب، تحقیق عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، دار المعرفة، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۳۰۵.</ref> | |||
== کتاب‌های فتن و ملاحم == | == کتاب‌های فتن و ملاحم == | ||
نسخهٔ ۲۰ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۴۹
 | این مقاله هماکنون به دست Shamloo در حال ویرایش است. |
کتاب «الفتن» تألیف «نعیم ابن حماد» تا چه حد اعتبار دارد؟
کتاب «الفتن» قدیمی‌ترین منبع در مورد نشانه‌های ظهور است که در دسترس است.[۱] نویسندهٔ این کتاب نُعَیم بن حَمَّاد مَرْوَزی (درگذشتهٔ ۲۲۸ق) از محدثان اهل‌سنت است. موضوع کتاب الفتن نقل روایاتی با محتوای پیش‌گویی در مورد آینده است. در این کتاب روایات آستانهٔ ظهور نیز در آن نقل شده است.
مؤلف
زمان ولادیت ابوعبدالله نعيم بن حماد بن معاويهٔ خزاعى مروزى، معروف به فارض، مشخص نیست. او اهل مرو بود و براى آموختن حديث به عراق و حجاز سفر كرد و سرانجام در مصر ساكن شد. از جزئيات سفرهاى علمى ابن حماد اطلاعى در دست نيست. آنچه مسلم است اين است که او مدتى طولانى در مصر سكونت داشته است و براى اظهار نظر دربارهٔ موضوع جنجالى خلق قرآن به عراق آمده است.[۲]
فتنهٔ خلق قرآن يا عصر محنت[۳] در تاريخ اسلام به دوران سه خليفه عباسى، مأمون، معتصم و واثق گفته مى‌شود كه با درگیری خشونت‌بار معتزله، که معتقد به مخلوق‌بودن قرآن بودند، با كسانى كه قائل به قدیم‌بودن قرآن بودند همراه بود. ابن حماد از قربانيان مخالفت با معتزله و موضوع خلق قرآن بود. او در دوران حکومت معتصم به عراق فراخوانده شد و چون برخلاف اعتقاد حاكم بر دربار نظر داد و به خواستهٔ آنان اعتراف نكرد، در سامرا يا بغداد زندانى شد و پس از چندی در سال ۲۲۸ يا ۲۲۹ از دنيا رفت. در منابع آمده که او را با زنجير اسارت و به قولى بدون كفن و اقامهٔ نماز دفن كردند. همچنين، گفته شده که او در زندان هم به نقل حديث اشتغال داشته است. نعيم بن حماد از افرادى چون سفيان بن عينيه، عبدالرزاق بن همام، عبدالله بن مبارک، رشدين بن سعد، فضيل بن عياض و ابوبكر بن عياش روايت كرده است.همچنین، افرادی چون بخارى، ابوزرعهٔ دمشقى، ابوحاتم رازى، يحيى بن معين از او حدیث نقل کرده‌اند.[۴]
اعتبار مؤلف
در مورد اعتبار ابن حماد در میان عالمان اهل‌سنت اختلاف نظر وجود دارد:
- احمد بن حنبل (۱۶۴-۲۴۱ق)، از فقهای چهارگانهٔ اهل‌سنت، او را توثیق کرده است[۵]
- احمد بن شعیب نسائی (درگذشتهٔ ۳۰۳ق)، از ائمهٔ حدیث اهل سنت و صاحب سنن نسائی، او را تضعیف کرده است.[۶]
- ابن عدی (۲۷۷- ۳۶۵ق)، محدث و رجالی اهل‌سنت، ابن حماد را ضعيف دانسته است. او معتقد است ابن حماد براى تقويت سنت جعل حديث مى‌كرده است.[۷]
- شمس‌الدین ذهبی (۶۷۳-۷۴۸ق)، رجالی و محدث اهل‌سنت، ابن حماد را از عالمان بزرگ دانسته، ولى اضافه کرده که اطمينانى به روايات ابن حماد نیست و نبايد به سخنان او استناد كرد؛ چون در كتاب الفتن مطالبى عجيب و غير قابل قبول آورده است.[۸]
- ابن حجر عسقلانی (۷۷۳-۸۵۲ق)، محدث و مورخ و رجالی اهل‌سنت، ابن حماد را راستگو معرفی کرده، ولی کتاب او را دارای اشتباهات فراوان برشمرده است.[۹]
کتاب‌های فتن و ملاحم
فتن و ملاحم دو عنوانى است كه به حوادث آينده و پيشگويى‌هاى آخرالزمان می‌پردازد. اين دو عنوان از قديم مورد توجه و اهتمام محدثان و مؤلفان مسلمان بوده و چه در ضمن جوامع روايى و چه به‌صورت مستقل به آن پرداخته‌اند. با مراجعه به فهرست‌ها روشن مى‌شود كه عنوان الفتن در ميان اهل‌سنت بيشتر كاربرد داشته است. اما، مؤلفان شيعه غالباً از عنوان ملاحم برای این دست کتاب‌ها استفاده كرده‌اند. الفتن ابن حماد، الفتن ابوعمرو دانى، الفتن حنبل بن اسحاق، الفتن سليلى، الفتن زكريا بن يحيى و الفتن ابو نعيم اصفهانى نمونه‌هايى از تأليفات مستقل اهل‌سنت در اين موضوع است. احمد بن حنبل، بخارى، مسلم، ترمذى و ديگران نيز در کتاب‌های روايى خود بابى با عنوان الفتن گشوده‌اند. شيعيان بر تألیفات خود در این زمینه کمتر از نام فتن استفاده کرده‌اند؛ آنان مطالب مربوط به آينده، حوادث آخرالزمان و علائم ظهور را در كتاب‌هايى با عنوان الملاحم آورده‌اند. در فهرست‌هاى شیعی نجاشى و طوسى بيش از بيست كتاب ملاحم نام برده شده و تنها در دو مورد تعبير الفتن وجود دارد.[۱۰]
محققان احتمال داده‌اند که دلیل استفاده عنوان فتن در ميان مؤلفان اهل‌سنت و عنوان ملاحم در ميان مؤلفان شيعه ریشه در اختلاف ديدگاه شيعه و اهل‌سنت دربارهٔ حکومت باشد؛ زيرا قيام‌هاى مخالف خلفا غالباً از سوى شيعيان صورت گرفته و از ديدگاه اهل‌سنت اين قيام‌ها فتنه به‌شمار مى‌رفته است. اين واژه در عصر پیامبر(ص) بيشتر جنبهٔ دينى داشت و غالباً به معناى گمراه‌كردن استفاده مى‌شد، اما پس از آن فتنه مفهومى سياسى پيدا كرد و حرکت‌های ضد حکومتی اطلاق می‌شد. اما انتخاب نام ملاحم براى كتاب‌های شيعه در مقابل فتن محتمل است به این دلیل باشد که شیعیان ايستادگى مقابل حاكمان غاصب و ظالم را فتنه محسوب نمى‌کردند و آنچه در جریان این قیام‌ها رخ مى‌داد از نظر آنان كشتار انسان‌هاى حق‌طلب و مبارز بود.[۱۱]
ویژگی‌ها
اين كتاب، اثر نعيم بن حمّاد خزاعى مروزى از محدّثان اهل سنّت است كه به طور گسترده به منابع شيعه راه يافته و از طريق آثارى مانند التشريف بالمنن فى تعريف الفتن مشهور به الملاحم والفتن ابن طاووس در كتب اماميه به آن استناد و استدلال مى‌شود. الفتن، قديمى‌ترين منبع در بحث ملاحم و فتن و به عبارتى همان نشانه‌هاى ظهور است. ابن حمّاد در جريان اختلاف معتزله و اشاعره بر سر مخلوق يا حادث بودن قرآن، با عقيده خليفه وقت، معتصم عبّاسى مخالف بود و به زندان افتاد و در همان جا بدرود زندگى گفت.[۱۲]
كتاب الفتن همانند ديگر كتاب‌هايى كه در موضوع ملاحم و فتن نوشته شده است، به مهدى اختصاص ندارد؛ بلكه در باره رويدادهاى آينده جهان اسلام تا قيامت سخن مى‌گويد و بخشى از اين گونه كتب، به مهدى و نشانه‌هاى ظهور او اختصاص دارد. برخى از ابواب كتاب الفتن، عبارت اند از: سفيانى و نام و نسبت و جنگ‌ها و فرو رفتن او در بيداء، پرچم‌هاى سياه، ابواب مربوط به مهدى و نام و نسب و روش او و نشانه‌هاى قيامش، ابواب مربوط به دجّال، فرود آمدن عيسى عليه السلام، فتح قسطنطنيه و جاهاى ديگر، زلزله‌ها و خسف‌ها و ابواب ديگر.[۱۳]
بيشتر متون اين كتاب از صحابه يا تابعيان نقل شده و سند آن به پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نمى‌رسد. مثلًا از حدود ۱۷۰ حديث باب‌هاى ۲۹ تا ۴۴ اين كتاب- كه در باره مهدى و سفيانى است-، حدود ۲۵ حديث به پيامبر صلى الله عليه و آله، اميرمؤمنان عليه السلام و امام باقر عليه السلام مى‌رسد و ديگر اسناد كتاب به افرادى چون كعب الأحبار، زهرى، ارطاة و... ختم مى‌شود. آنچه به اين سه معصوم هم مى‌رسد، با طرق غيرشيعى است.[۱۴]
سید بن طاوس از علمای بزرگ شیعه در قرن هفتم به این کتاب اعتماد کرده و حدود یک سوم از کتاب «الملاحم و الفتن» را از کتاب او نگاشته است.
مشکل اساسی روایات این کتاب این است که اکثر اسناد این کتاب به معصوم ختم نمی‌شود. چرا که دانشمندان اهل تسنن گفته صحابه و تابعان را نیز قابل پذیرش می‌دانند.
از نگاه دانشمندان شیعی برخی احادیث الفتن از باب موید و مکمل احادیث شیعه پذیرفته می‌شود یا اینکه دارای حدیث صحیح باشد اما به صورت مستقل یا بدون مویدی در احادیث شیعی پذیرفته نمی‌شود.
مطالعه بیشتر
...
جالب اينكه نجاشى پس از نام بردن از اين كتاب توضيح مى دهد كه مقصود همان ملاحم است (و هو كتاب الملاحم). اما اينكه سيد ابن طاووس نام كتابش را (التشريف بالمنن فى التعريف بالفتن)4 گذاشته, بدان جهت است كه وى سه كتاب فتن از اهل سنت را در آن خلاصه كرده است: الفتن ابن حماد, الفتن سليلى و الفتن زكريا بن يحيى
منابع
- ↑ صادقی، مصطفی، «الفتن ابن‌حماد قدیمی‌ترین کتاب در مهدویت»، آینهٔ پژوهش، شمارهٔ ۸۴، بهمن و اسفند ۱۳۸۲، ص۵۳.
- ↑ صادقی، «الفتن ابن‌حماد قدیمی‌ترین کتاب در مهدویت»، ص۴۸.
- ↑ برای اطلاع بیشتر راجع به عصر محنت ن.ک: خرم، فاطمه، «عصر محنت»، فرهنگ پژوهش، شمارهٔ ۵، ۱۳۸۸ش.
- ↑ صادقی، «الفتن ابن‌حماد قدیمی‌ترین کتاب در مهدویت»، ص۴۸-۴۹.
- ↑ الذهبی، شمس‌الدين محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، تحقیق مجموعة من المحققين بإشراف شعيب الأرناؤوط، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۵ق، م ج۱۰، ص۵۹۷.
- ↑ الذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۰، ص۶۰۹.
- ↑ ابن عدی، ابواحمد عبدالله بن عدی جرجانی، الكامل فى ضعفاء الرجال، تحقيق عادل أحمد عبدالموجود و علی محمد معوض، شارک فی تحقيقه عبدالفتاح أبوسنة، بیروت، الكتب العلمية، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۲۵۱.
- ↑ الذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۰، ص۶۰۹.
- ↑ العسقلانی، ابن حجر احمد بن علی، تقریب التهذیب، تحقیق عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، دار المعرفة، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۳۰۵.
- ↑ صادقی، «الفتن ابن‌حماد قدیمی‌ترین کتاب در مهدویت»، ص۴۶-۴۷.
- ↑ صادقی، «الفتن ابن‌حماد قدیمی‌ترین کتاب در مهدویت»، ص۴۷.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامهٔ امام مهدى بر پايهٔ قرآن حديث و تاريخ، ترجمهٔ عبدالهادی مسعودى، قم، مؤسسهٔ علمى فرهنگى دارالحديث، ۱۳۹۳، ج۷، ص۴۱۸.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامهٔ امام مهدى بر پايهٔ قرآن حديث و تاريخ، ترجمهٔ عبدالهادی مسعودى، قم، مؤسسهٔ علمى فرهنگى دارالحديث، ۱۳۹۳، ج۷، ص۴۱۹.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامهٔ امام مهدى بر پايهٔ قرآن حديث و تاريخ، ترجمهٔ عبدالهادی مسعودى، قم، مؤسسهٔ علمى فرهنگى دارالحديث، ۱۳۹۳، ج۷، ص۴۱۹.