مصادیق گناه در قرآن

سؤال

گناه در قرآن چیست؟

گناه، به معنای معصیت و نافرمانی خداوند است. هر عملی که خلاف امر و نهی در شریعت باشد گناه محسوب می‌شود. بزرگترین گناهان در قرآن شرک و افترا به خداوند است. افترا به خداوند در قرآن، بزرگترین ظلم، و شرک، به گناه بزرگ و گمراهی دور تعبیر شده است. از جمله گناهانی که در قرآن بارها مورد مذمت قرار گرفته است ظلم است و خداوند در چندین آیه به ظالمان وعده جهنم را داده است.

طبق تعریف از گناه که هر معصیتی را شامل می‌شود، گناه مصادیق زیادی دارد و هر عمل خلاف شرع گناه محسوب می‌شود. اما قرآن خود مصادیق زیادی برای گناه برشمرده است. از جمله: کشتن ناحق، ندادن زکات، ریا، دروغ، تهمت، خوردن شراب، قمار، خیانت، خوردن مال یتیم، آزردن پدر و مادر، لواط، زنا و ... از موارد گناه است.

معنای گناه

گناه در زبان فارسی به معنای ویران ساختن و خراب کردن می‌باشد؛ در اصطلاح اخلاق اسلامی هرگونه ارتکاب مناهی و سرپیچی از فرمان خداوند گناه محسوب می‌شود.

بحث گناه که در برخی کتاب‌های اخلاقی تحت عنوان «مهلکات» آمده است، از مهم‌ترین و از مبنایی‌ترین مباحث دینی می‌باشد.

واژه‌هایی که در قرآن در مورد گناه آمده است، عبارتند از:

ذنب، معصیت، اثم، سیئه، جرم، حرام، خطیئه، فسق، فساد، فجور، منکر، فاحشه، حنث، شر، لمم، وزر و ثقل.

شرک

توحید مهم‌ترین اصل دین است و شرک در مقابل آن شناخته می‌شود؛ از این رو شرک از بزرگترین گناهان و انحرافاتی است که در دین وجود دارد. سراسر قرآن از توحید و یکتاپرستی می‌گوید و با شرک مبارزه می‌کند. در قرآن آمده است که شرک تنها گناهی است که بخشیده نمی‌شود. و گناه عظیم (اثم عظیم) و گمراهی دور (ضلال بعیدا) معرفی شده است. به این معنا که اگر کسی توبه نکند و با شرک بمیرد هیچگاه آمرزیده نمی‌شود. خداوند بهشت را بر مشرکان حرام ساخته است و جایگاهشان را جهنم قرار داده است. خداوند در آيه ۱۳ سوره لقمان‌ شرك را «ظلم عظيم» مى‌شمرد. مفسران گفته‌اند شرك هم ظلم به خويشتن است، و هم ظلم به خداوند.

قرآن برای شرک درجات دیگری قائل است که ممکن است انسان، مسلمان و مؤمن و موحد باشد در عین حال یک درجاتی از شرک (شرک خفی) را دارا باشد که آنها انسان را از اسلام خارج نمی‌کند ولی درجه ایمان انسان در آن حد پایین است.

افترا به خداوند

افتراء و ظلم به خداوند عظيم‌‏ترين ظلم است. افترا به خداوند هر بدعتی چه در اصول دین و چه در فروع دین را شامل می‌شود. در چندین آیه قرآن گفته شده چه کسی ظالمتر از آن کسی است که به خدا افترا بندد:﴿وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَىٰ عَلَى اللَّهِ كَذِبًا ۚ...؛ و چه كسى ستمكارتر از آن كس است كه بر خدا دروغ بندد؟﴾(هود:۱۸) از افترا به خداوند به گناه آشکار (اثم مبین) و به افترا زنندگان به ظالم و مجرم تعبیر شده است. در میان دروغها، دروغ بستن به خدا و رسول، شنیع‌ترین‌ دروغ‌هاست.

هيچ كس عاصی‌تر و كافرتر از آن كس نيست كه بر خدا دروغ بندد و آنچه خود گويد كلام حق شمرد. (تفسیر كشف الاسرار و عدة الابرار)

دروغ بستن بر خداوند مصداق‏‌هايى دارد كه برخى از آنها عبارتند از: آفريدن شريكان و شفيعان، حلال و حرام كردن، بدون آن‏كه دليلى از كتاب و سنّت وجود داشته باشد. و همچنین از نظر علامه طباطبایی افترا به خداوند عبارت است از اثبات شريك براى او، و همچنين ادعاى نبوت و نسبت دادن حكمى به وى از راه دروغ و بدعت. و تكذيب آيات داله بر او و تكذيب پيغمبر صادق الوعدى كه دعوتش توأم با آيات و معجزات الهى است، و يا انكار دين حق كه از آن جمله است انكار كردن صانع بطور كلى.

قتل و ظلم

ظلم يكى از شنيع‏‌ترين گناهان است. ظلم را خروج از عدالت‏ معنا کرده‌اند. در آيات بسيارى از قرآن ظالمان و بيدادگران به آتش جهنم تهديد شده‌اند و تعبيراتى كه درباره آنها وارد شده درباره كمتر گروهى ديده مى‌شود. مانند اینکه ستمکاران هیزم جهنم هستند. اين نشان مى‌دهد كه تا چه حد، اسلام براى ترك ظلم و ستم اهميت قائل است. به گفته قرآن كسانى كه بر آنها تكيه كنند و يا جزء اعوان و انصار آنان باشند نيز مشمول همين حكم خواهند بود.

یکی از مصادیق و نمادهای ظالمان در قرآن، فرعون است که فردی ستمگر و جبار بوده است و خداوند او و یارانش را در دریا غرق کرد.

قتل

قتل در قرآن حرام است و از گناهان کبیره شناخته می‌شود. در قرآن گفته شده قتل یک نفر برابر است با قتل همه انسان‌ها و حیات بخشیدن به یک نفر برابر است با حیات بخشیدن به همه انسان‌ها. در این آیه ۹۳ سوره نساء چهار مجازات شدید براى قاتل ذکر شده که عبارت است از: ۱. خلود و جاودانگى در دوزخ ۲. غضب الهى ۳. لعنت خدا ۴. عذاب بزرگ.

سایر مصادیق

• زنا (سوره فرقان، آیات ۶۹ و ۶۸)

• گناهان زبان، چشم و گوش (سوره نور، آیه ۳۰ و ۱۹)

• غیبت (سوره حجرات، آیه ۱۲)

• سخن‌چینی (سوره قلم، آیات ۱۳–۱۱ و سوره هُمَزه، آیه ۱۵)
• ریا (سوره ماعون، آیه ۷۴ و سوره نساء، آیه ۱۴۲)

• عجب و خودپسندی (سوره توبه، آیه ۲۵ و سوره حشر، آیه ۲ و سوره فاطر، آیه ۸)
• شراب و قمار (سوره بقره آیه ۲۱۹، سوره مائده، آیه ۹۰)
• نپرداختن زکات واجب (سوره توبه، آیه ۳۵)

• گواهی به دروغ و کتمان گواهی به حق (سوره بقره، آیه ۲۸۳)

• خیانت (سوره آل‌عمران، آیه ۱۶۱)
• قطع رحم (سوره رعد، آیه ۲۵)

• عقوق والدین (سوره مریم، آیه ۳۲)

• کشتن انسان مؤمن (سوره نساء، آیه ۹۳)

• نسبت ناروا به زن پاکدامن (سوره نور، آیه ۲۳)
• لواط (سوره عنکبوت، آیه ۲۹)
• خوردن مال یتیم (سوره نساء، آیه ۱۰)
• دزدی (سوره مائده، آیه ۳۸)
• فرار از جهاد (سوره انفال، آیه ۱۶)
• سوء ظن (سوره حجرات آیه ۱۲)
• بهتان (سوره احزاب آیه ۵۸)
• رباخواری (سوره بقره، آیه ۲۷۵ ).

مطالعه بیشتر

• گناه‌شناسی، محسن قرائتی.

• اخلاق در قرآن دوره ۳ جلدی، ناصر مکارم شیرازی.

جستارهای وابسته

• آمرزش گناه در قرآن