نظر اهل‌سنت پیرامون برتری عثمان بر امام علی(ع)

سؤال

اهل سنت چگونه عثمان را که خود معترف به انحراف او هستند، قبول دارند و حتی از علی(ع) هم بالاتر می‌دانند؟

مقدمه:

از نظر شیعه صحابی بودن یک امتیاز و فضیلت می‌باشد، ولی صرف صحابی بودن سبب عدالت نمی‌باشد چون ممکن است فردی صحابی باشد وعادل نباشد مثل ولید که درشان او آیه نباء که دلالت برفسق او می‌کرد نازل شد؛ لذا تأثیری در جرح و تعدیل اشخاص ندارد. این مسأله در جای خود با نصوص آیات و روایات بررسی و اثبات شده است.

ولی از نظر اهل تسنن، صحابی بودن نه تنها امتیاز و فضیلت می‌باشد، بلکه مصحّح عدالت نیز می‌باشد. به سبب همین عقیده در میان کلمات بزرگان اهل تسنن، افراط در مدح صحابه و مذمّت در حق منتقدان آنان بسیار است که برای نمونه به بعضی اشاره می‌شود:

==۱ – انتقاد بر صحابه یعنی ارتداد و کفر :== کسانی که یکی از صحابه رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم را مورد انتقاد قرار ‌دهند، زندیق و کافر هستند و جرح و تنقیص به خود آنان سزاوارتر است.

==۲- طردانتقاد کننده صحابه از جامعه :== هر کسی از صحابه عیب‌جویی کند یا نقصی بر آنان بگیرد، با او چیزی نخورید و نیاشامید و بر جنازه‌اش نماز نخوانید.

بنابراین نظر، همه صحابه عادل بوده، سخن شان صحیح و عمل شان درست است، اگر چه سخن و عمل شان با کتاب و سنت منافات داشته باشد، چون آنان مجتهد هستند و خود بهتر به سنت آگاه می‌باشند.

ابن حجر می‌نویسد: اهل سنت بر این نظر که تمامی صحابه عادلند، اتفاق نظردارند و به جز اندکی بدعت‌گزار (منظور شیعه امامیه) کسی با آن مخالفت نکرده است و باید به پاکی و درستی اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله معتقد باشیم. چون ثابت است که تمامی صحابه اهل بهشت بوده و هیچ یک از آنان وارد آتش نمی‌شود.

آنان احادیثی مثل «اصحابی کالنجوم بأیهم اقتدیتم اهتدیتم» تمسک کرده عدالت صحابه، را ثابت می‌کنند در حالی که خود این حدیث مورد طعن عده‌ای مانند ابن تیمیه می‌باشد.

با این مقدمه باید گفت که غارت بیت المال ازناحیه عثمان و بنی‌امیه و دیگر اعمال خلاف شرع آنها برکسی از شیعه و اهل تسنن پوشیده نیست، ولی هر یک از مذاهب عکس العمل خاصی در مقابل آن دارد:

==۱ دیدگاه شیعه : == شیعه از آنجا که بین صحابی و غیرصحابی فرقی قائل نیست، تمام آن اعمال را خلاف مقررات و قوانین مقدس اسلام می‌داند و آنان را غیرمشروع می‌داند.

==۲ دیدگاه اهل سنت :== ولی اهل تسنن به خاطر اعتقاد به عدالت تمام صحابه، همه آن عملکردها را حمل بر صحت و غیرقابل خدشه و از روی اجتهاد آن صحابه می‌دانند و ساحت او را از گناه و معصیت دور می‌دارند و او را سلطان و حاکم عادل می‌دانند و هر چند سایر صحابه حتی همسر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله یعنی عایشه هم با او درگیر شوند و به اعمال او اعتراض نمایند، او مصون از خطا است.

اما افضل بودن عثمان از امام امیر المؤمنین علی علیه‌السلام نزد اهل تسنن، امری اتفاقی و قابل قبول تمامی آنها نیست. بلکه بسیاری از آنان امیر المؤمنین علی علیه‌السلام را افضل از عثمان بلکه از خلیفه اوّل و دوّم هم بالاتر و افضل می‌دانند.

اشخاصی مثل ابن ابی‌الحدید شارح نهج البلاغه، امیر المؤمنین علی علیه‌السلام را افضل از خلیفه اوّل و دیگران می‌داند. همچنین او نقل می‌کند که اهل سنت خود در مورد افضلیت علی علیه‌السلام بر ابی‌بکر اختلاف دارند.

بصریون معتقد به ترتیب فضیلت مناسب با رتبه عددی خلافت آنها هستند.

ولی بغدادیون عقیده به افضلیت مطلق علی علیه‌السلام بر سایرین دارند.

شیخ معتزله، واصل بن عطاء قائل به افضلیت علی علیه‌السلام بر عثمان می‌باشد.

درنتیجه روشن می‌شودکه آنچه مانع جرح و تنقیص صحابه بالخصوص خلفای ثلاث می‌شود، نظریه عدالت صحابه است و هیچ چیز حتی افضل بودن علی علیه‌السلام بر سایرین، مانع مشروعیت خلافت و صحت اعمال آنان در نزد اهل تسنن نمی‌باشد.

مطالعه بیشتر

۱. پژوهشی در عدالت صحابه ؛احمد حسین یعقوب، ترجمه قاضی‌زاده.