سفارش به ماندن زن در خانه و سیره حضرت زهرا(س)

سؤال

روایت «نزدیک‌ترین حالات زن به خدای متعال ماندن او در پستوی خانه است» با سیره حضرت زهرا(س) در بیرون از منزل چگونه قابل جمع است؟

درگاه‌ها

سفارش به ماندن زن در خانه و سیره حضرت زهرا(س) روایتی است که در کتاب بحار الانوار ذکر شده و سند آن مرسله است. با وجود مرسله بودن اما با توجه به روایات دیگر این روایت قابل استناد بوده و می‌توان از آن استفاده نمود. در متن روایت دو واژه عوره و قعر استفاده شده که عوره جزء مشترک لفظی است و معنای گسترده‌ای را شامل می‌شود و حفظ آن با توجه به بحث حیا لازم است و نیز لفظ قعر که با توجه به تاکید بر آن نشان دهنده یکی از مسئولیت‌های زنانه است. با توجه به این دو مفهوم می‌توان چنین برداشت نمود که روایت در مقام بیان یکی از شئون زنانه است و این مسئله دلالت بر واجب بودن این موضوع ندارد و زن می‌تواند با رعایت شان و شخصیت زنانه خود در اجتماع حضور یابد.

متن حدیث

علامه مجلسی در کتاب بحار الانوار، روایتی را نقل کرده است:

« سأل رسول الله أصحابه عن المرأة ماهی، قالوا: عورة، قال: فمتی تکون أدنی من ربها؟ فلم یدروا، فلما سمعت فاطمة(س) ذلک قالت: أدنی ما تکون من ربها أن تلزم قعر بیتها، فقال رسول الله(ص): إن فاطمة بضعة منی.

رسول خدا(ص) از اصحابش پرسيد: زن چيست؟ گفتند: زن «عورت» است. پيامبر: در چه هنگامى زن به خداوند نزديكتر است؟ اصحاب نتوانستند پاسخ دهند. اين سؤال به فاطمه(س) گفته شد، گفت: هنگامى زن به خداوند نزديكتر است كه در كنج خانه‌‏اش قرار داشته باشد. وقتی اين پاسخ به گوش پیامبر رسيد، فرمود: همانا فاطمه پاره‏‌اى از وجود من است.

»

سند و الفاظ حدیث

محققان این روایت را به‌جهت نبودن بخشی از راویان روایت، مرسله دانسته‌اند.

دو لفظ «عوره» و «قعر» در روایت آمده که مطابق توضیح و شرح مجمع البحرین چنین برداشت شده است؛

• عوره مشترک لفظی بین دو مفهوم است، عیب و شیئی پوشاندنی. موارد استعمال آن نیز متفاوت است؛ به عیب عوره گفته می‌شود، به شرم‌گاه عوره می‌گویند و به هرچه نگاه به آن زشت باشد به طورکلی عوره اطلاق می‌شود.

از سوی دیگر به ساعات تنهایی در قرآن عوره گفته شده‌ است، و هر آن‌چه که انسان به دلیل حیاء آن را بپوشاند، عوره اطلاق می‌شود و با توجه به این جنبه از زنانگی بانوان، به زن عوره گفته شده‌ است.

• قعر به معنای پایین چاه و امثال آن است و معنی مصدری آن از ریشه درآوردن درخت و مانند آن است و تعبیر کنایی جلوس در قعر بیت (نشستن در انتهای خانه) کنایه از بودن در خانه است.

دلالت حدیث و سیره حضرت زهرا در خروج از خانه

حضور زن در خانه به نحو مبالغه‌آمیزی در این روایت تأکید شده‌ است. مراد از این حضور با توجه به واژگان مورد کاربرد در متن حدیث، حفظ سنگر خانه و خانواده است. اما اگر ضرورتی برای بیرون رفتن پیش بیاید، حجاب زن ادامه همان حضور است. این نوع حضور بهترین عبادت برای زن است. حضرت زهرا(س) برای حفظ متانت و شخصیت خود در موارد ضروری، که تاریخ آن را نقل کرده‌، روش دیگری را برای مواظبت در دوری از نامحرمان در آن سنگر برمی‌گزیدند. رفتن به مسجد مدینه و آویختن پرده‌ای برای جدا کردن زن و مرد، رفتن به بیابان‌های مدینه و گاهی درون چاردیواری محصور بیت الاحزان شاهدی بر این مدعا است.

نکته‌ای که باید توجه شود این است که مواردی از گفتگوی با راویان حدیث و اصحاب ائمه(ع) و تعدادی خطابه و نطق‌های تاریخی و حضور در جبهه‌های نبرد با کفار و منافقان همه سازگار با سیره مذکور است.

دو عنصر و شرط اساسی در این روایت مورد نظر قرار گرفته است: ۱. وجوب حضور زن در جامعه؛ ۲. حفظ متانت و شخصیت زنان

در توضیح این دو مسئله باید شرایط زمانه و نیازهای عصر را نیز در نظر گرفت و به مجرد بیان ماندن زن در خانه، کفایت نمی‌کند. با توجه به شرایطی که از سیره اهل بیت(ع) بیان شده است می‌توان به این نتیجه رسید که زنان با حفظ شان و کرامت زنانه خود می‌توانند در اجتماع حضور داشته و متن روایت یکی از شئون زنان را یادآوری می‌نماید.