توصیه امام علی(ع) بر لزوم نصحیت‌پذیری

سؤال

راجع به این حدیث و وضعیت سند آن توضیح دهید؛ «حضرت علی(ع): یا ایها الناس اقبلواالنصیحه ممن نصحکم و تلقوها بالطاعه ممّن حملها الیکم و اعلموا ان الله سبحانه لم یمدح من القلوب الا اوعاها الحکمه و من الناس الا اسرعهم الی الحق اجابه واعلمو ان الجهاد الاکبر…»

یکی از وظایف دینی موعظه و نصیحت کردن از راه صحیح است، تا جائی که امام صادق(ع) می‌فرمایند: «یجبُ للمؤمنِ علی المؤمنِ أنْ یُناصِحَه»یعنی «بر مؤمن واجب و لازم است که مؤمن دیگر را نصیحت کند» پس نصیحت کردن یکی از حقوق واجب و حتمی قرار گرفته و اگر کسی آن را ترک کند عقاب می‌شود.

اما در رابطه با حدیث مذکور:

اصل این حدیث در کتاب «غرر الحکم» تألیف «ناصح الدین عبد الواحد» معروف به «آمِدی»، و همچنین در کتاب «عیون الحکم و المواعظ» تألیف «علی بن محمد اللیثی الواسطی» از بزرگان قرن ششم، چنین آمده: «یا ایّها الناسُ! اقْبَلوا النَصیحه ممّنْ نَصَحَکم وتلقَّوها بالطاعه ممّنْ حمَلَها اِلیکم واعلَموا! اَنّ الله سبْحانَه لم یمدَحْ مِنَ القلوبِ الا اَوْعاها للحکمه و مِنَ الناسِ الّا اسرَعَهم الَی الحقِّ اِجابه واعْلَموا! اَنّ الجهادَ الاکبرَ جهاد النفسِ فاشْتَغِلوا بجهادِ انفسِکم تسْعَدوا وَ ارْفَضوا القیلَ و القالَ تسلَموا، واَکْثِروا ذکرَ الله تغْنَموا، وکونوا عبادَ الله اخوانًا تفوزوا لدَیْهِ بالنَعیمِ المُقیمِ»

در این حدیث به برخی از دستورات اخلاقی اشاره شده است. دستوراتی که اگر کسی بعد از انجام واجبات و ترک محرمات به آنها پایبند باشد یقیناً در دنیا و آخرت مقام‌های والایی برای خود فراهم می‌کند. حضرت می‌فرماید: «ای مردم از کسی که شما را نصیحت می‌کند قبول کنید و آن را بپذیرید از کسی که آن را به سوی شما حمل می‌کند، و بدانید که خدای سبحان قلب‌هایی را ستایش می‌کند که پذیرای حکمت باشند و مردمی را ستایش می‌کند که در اجابت از حق از دیگران سریع ترند، و بدانید که بزرگ‌ترین جهاد، جهاد با نفس است، پس با نفس[خود] جهاد کنید تا سعادت مند شوید، و قیل و قال (منازعه و جدال) را ترک کنید تا سالم بمانید، و خدا را زیاد به یاد بیاورید تا غنیمت و ذخیره ای برای شما باشد، ای بندگان خدا با هم برادر باشید (رفتار برادرانه داشته باشید) تا در نزد خدا به نعمت همیشگی (بهشت) برسید.

همان‌طور که مشاهده می‌شود حضرت علی(ع) در این بیان پربار به اعمال بسیار زیبایی اشاره می‌کنند از جمله این که نصیحت پذیری و مجاهده با نفس امّاره و کنار گذاردن صفات ناپسند در رابطه با اجتماع و این که با هم برادر باشند و ثمره این برادری اتحاد و همدلی است.

در مورد سند این حدیث: لازم است ذکر شود که کتاب‌هایی که فقط کلمات گهربار امیر المؤمنین(ع) در آن‌ها جمع‌آوری شده است سه کتابند: «نهج البلاغه» نوشته ی «سید رضی»، «غرر الحکم» تألیف «ناصح الدین عبد الواحد» است، و «عیون الحکم والمواعظ» تألیف «علی بن محمد اللیثی الواسطی». گرچه سخنان آن حضرت در کتاب‌های دیگر هم آمده است؛ ولی آن کتاب‌ها منحصر به کلمات آن حضرت نیست و بیانات معصومین دیگر هم نقل شده است مانند کتاب «کافی» نوشته ثقه الاسلام «کلینی» و «تهذیب» و «استبصار» تألیف «شیخ طوسی» و «من لا یحضره الفقیه» نوشته ی «شیخ صدوق» و دیگر کتاب‌های حدیثی شیعه.

کتاب‌های ارزشمند «نهج البلاغه» و «غرر الحکم» در طول تاریخ مورد توجه بزرگان دین بوده و هستند، و سخنانی که در آنها وجود دارد از نظر فصاحت و بلاغت و از نظر معنی در حدی هستند که معلوم می‌شود از آن حضرت نقل شدند، همچنین کتاب «عیون الحکم و المواعظ» تألیف «علی بن محمد اللیثی الواسطی»، پس از نظر سند می‌توان گفت که این حدیث معتبر است.