مراد از ضعیف بودن بنده در دعای کمیل

سؤال

امام علی ـ (ع) ـ در دعای کمیل می‌فرماید: (انا عبدک الضعیف و برداشت من این است که می‌فرماید که تو میدانی من ضعیفم و مرا از آتش جهنم می‌بخشی) منظور از ضعیف بودن چیست آیا منظور این است که انسان ضعیف النفس است و اگر گناهی انجام دهد خدا چون می‌داند او ضعیف است، او را می‌بخشد؟

دعای کمیل، نیایش و ناله‌های پرخروش امام علی ـ (ع) ـ است که انسان با خواندن آن به مفهوم عالی عشق و عرفان پی می‌برد. به عبارت دیگر دعای کمیل جلوه ای از نیایش عاشقانه امام علی (ع) با معبود خویش است که در سراسر آن، عرفان موج می‌زند.

اما در جمله «انا عبدک الضعیف» امام علی ـ (ع) ـ می‌فرماید: من بنده ضعیف و ناتوان تو هستم. منظور از ضعیف بودن انسان در این جمله شاید بتوان گفت این کلام علی ـ (ع) ـ اشاره به آیه شریفه ﴿و خلق الانسان ضعیفاً﴾؛ «انسان ضعیف خلق شده‌است» دارد. انسان ضعیف است زیرا قوای شهوانی را که خداوند در او قرار داده‌است، همیشه با خواسته‌های او در ستیز و کشمکش است و او را به سوی آنها برمی‌انگیزد و خداوند متعال بر این انسان منت نهاده و با قرار دادن ازدواج از شدت شهوت او کاسته و تحمل سختی آن را، آسان کرده‌است.

اما موضوع جالب توجه در این دعا این است که امام علی ـ (ع) ـ در عین حال که مراتب ضعف و ناتوانی خود را ابراز می‌کند، مقام بندگی ـ «انا عبدک» ـ خود را نیز به پیشگاه پروردگار عرضه می‌دارد و این مقام بندگی، مرتبه ای است بزرگ که کسی به آن مقام نمی‌رسد مگر آن که دارای قلب سلیم باشد و خود را در هر حال در مرتبه رضا و تسلیم قرار دهد. بنابر این علی (ع) است که می‌تواند در پیشگاه خدا بگوید: «انا عبدک الضعیف» نه اینکه ما ادعای بندگی کنیم در حالی که شرایط بندگی را بجای نیاورده ایم.

همانگونه که امام سجاد ـ (ع) ـ در دعای ابو حمزه ثمالی عرض می‌کند: «الیه من یذهب العبد الا الی مولاه؛ یعنی کجا برود بنده غیر از در خانه آقای خود.» سپس امام ـ (ع) ـ بلافاصله متوجه این امر شده که شاید در مقام بندگی قصوری حاصل شده باشد به دنبال گفتارش عرض می‌کند: و الی من یلتجی المخلوق الا الی خالقه؛ و به کجا پناه برد مخلوق، جز به درگاه خالق خود. این اشاره به این است که خدایا اگر شایستگی مقام بندی در من نیست و حق بندگی را بجای نیاوردم و مرا به بندگی خود، نپذیری! پس من از مخلوق و آفریدگان تو خارج نیستم.

بنابر این مراد از ضعیف بودن انسان، این است او در مقابل خواهش‌های نفسانی و شهوات، ضعیف و ناتوان است. و امام ـ (ع) ـ در این فراز از دعای شریف کمیل با اظهار به مقام عبودیت و با اطمینان به مرتبه بندگی خود، ابراز ضعف و ناتوانی کرده و شدت نیازمندی خود به خداوند متعال را در ادامه آن با اشاره به حالت مسکین و… کرده‌است.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر

۱ـ نفحات اللیل در شرح دعای کمیل، محمد رضا کلباسی.

۲ـ علی ـ (ع) ـ و کمیل بشرحی بر دعای کمیل، احمد زمردیان.