تفاوت غیرت زن و مرد در کلام امام علی(ع)

سؤال

معنای این سخن امام علی(ع) «غَیْرَةُ الْمَرْأَةِ كُفْرٌ وَغْیْرَةُ الرَّجُلِ إیمَانٌ» چیست؟

روایت غیرت زن کفر و غیرت مرد ایمان او است، در نسخه‌های مختلف نهج‌البلاغه بیان شده است. در ابتدا شاید این نوع نگاه تبعیض‌آمیز به حساب آمده و نشانه دو نگاه مختلف به زن و مرد در اسلام باشد؛ اما با تقسیم‌بندی کفر به اعتقادی و عملی تا حدودی می‌توان منظور از کفر را بیان نمود. امام علی(ع) در روایات دیگری غیرت را بیان نموده که با استفاده از آن روایات فهمیده می‌شود امام به غیرت به‌جای زن ایراد نگرفته و در مقابل غیرت بدون دلیل مردان را نیز توبیخ نموده است.

مفهوم غیریت

در نگاه اول، شاید نتوان مراد از کلام امام علی(ع) از بیان این کلمات را دریافت و تصور شود که چنین کلامی، نشانگر دیدگاه تبعیض‌آمیز اسلام و پیشوایان دینی نسبت به زنان است. با بررسی واژه غیرت در میان عرب‌زبانان، این نکته روشن خواهد شد که این واژه در مواردی به کار می‌رود که حساسیت و عکس العمل شدیدی نسبت به موضوعی پدید آید. همچنین باید توجه کرد که ایمان و كفر به دو مرحله اعتقادی و عملی تقسیم می‌شود ، ممكن است فردی به لحاظ اعتقادی، مطلبی را پذیرفته باشد اما به جهت عملی به لوازم آن پایبند نباشد، لذا دچار كفر عملی خواهد شد. این كفر به معنی كفر اعتقادی نیست، اما انسان مومن و مسلمان ملزم است كه میان اعتقاد و عمل، ملازمه ایجاد نماید. منظور از «کفر» در روایاتی مانند این حدیث «غیرت زن کفر است» کفر عملی است.

توضیح روایت در نسخ نهج‌اللاغه

در نهج‌البلاغه ترجمه محمد دشتی چنین آمده: «غیرت زن کفرآور و غیرت مرد نشانه ایمان اوست.» با مراجعه به شرح و توضیح این عبارت در ترجمه نهج‌البلاغه دیگر نویسندگان، معنای آن روشن می‌شود، فیض الاسلام چنین ترجمه کرده‌: «غیرت زن (بر مرد) کفر است، زیرا مستلزم حرام دانستن چند همسری برای یک مرد است که خدا آن را حلال نموده‌ و غیرت مرد (بر زن) ایمان است، چون موجب حرام دانستن اشتراک دو مرد در یک زن است که خدا آن را حرام کرده‌است.»

در ترجمه محمد علی انصاری آمده‌ است که؛ «مرد به دستور خدا و شرع می‌تواند چندین زن عقدی و متعه داشته باشد و اگر زن راضی نباشد خلاف دستور خدا رفتار کرده‌ است، لکن زن در حال واحد نمی‌تواند بیش از یک شوهر اختیار کند، و اگر شوهر، مرد دیگری را در فراش خود دید و فرضاً آن شخص را کشت، عین ایمان رفتار کرده‌است.»

همان‌طور که مرد حاضر نیست مرد دیگری همسرش را ببیند و با او رابطه داشته باشد، زن هم از نظر روحی حاضر نیست شوهرش با زن دیگری همبستر گردد و با او رابطه داشته باشد. به دنبال این ناراحتی‌ها مرد برای حفظ ناموس خود اقدام می‌کند که عملش از روی ایمان سرچشمه گرفته‌ است؛ اما زن هم اقدام می‌کند ولی اقدام او به کفر و بی ایمانی منتهی می‌گردد. هر دو غیرت ناموس دارند، اما عمل زن بر خلاف دستور خداوند و برنامه مرد طبق دستور الهی است.

غیرت در کلام امام علی

امام علی(ع) در روایات دیگری منظور از غیرت را بیشتر توضیح داده و در این‌باره می‌فرماید: «وَإِیَّاكَ وَالتَّغایُرَ فِی غَیْرِ مَوْضِعِ غَیْرَةٍ، فَإِنَّ ذلِكَ یَدْعُو الصَّحِیحَةَ إِلَى السَّقَمِ، وَالْبَرِیئَةَ إِلَى الرِّیَبِ؛ بر حذر باش از اینكه در غیر جائی كه باید غیرت به‏ خرج داد اظهار غیرت كنى،(كه نشانه سوء ظن تو نسبت‏ به او باشد) زیرا اظهار بى‌اعتمادى و سوء‌ظن، زنان را به ناپاكى، و بی‌گناهان را به آلودگى‏ سوق مى‏‌دهد.»

غیرت صفتی است که مردها لازم است تحصیل کنند تا نسل‌ها حفظ شود؛ اما زنان بالفطره به حفظ نسل علاقه دارند و احتیاج به پاسبانی به نام غیرت ندارند. امام علی(ع) نه غیرت صحیح بانوان را مورد انتقاد قرار داده و نه بر غیرت نادرست مردان، مهر تأیید می‌زند. امام در این سخنان، به نکته روان‌شناسی مهمی اشاره کرده و حساسیت‌های بی‌مورد برخی مردان را که به بهانه غیرت‌ورزی، همسران خود را از هرگونه فعالیت اجتماعی باز می‌دارند، مورد انتقاد قرار داده است.

برای مطالعهٔ بیشتر

• شرح و ترجمه نهج البلاغه دکتر محمود رضا افتخارزاده، انتشارات نشر روزگار، تهران ۱۳۷۹ش، ص۱۰۷۲.