اعتبار کتاب طب الرضا(ع): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۴ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
| خط ۵: | خط ۴: | ||
آیا به دستورات کتاب طب الرضا(ع) می‌توان اعتماد کرد؟ | آیا به دستورات کتاب طب الرضا(ع) می‌توان اعتماد کرد؟ | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}}'''اعتبار کتاب طب الرضا(ع)''' از نظر انتساب آن به [[امام رضا(ع)]] مورد تردید قرار گرفته است. به‌گفته محققان، احتمال صدور رساله‌ای درباره طب از امام رضا(ع) | {{پاسخ}}'''اعتبار کتاب طب الرضا(ع)''' از نظر انتساب آن به [[امام رضا(ع)]] مورد تردید قرار گرفته است. به‌گفته محققان، احتمال صدور رساله‌ای درباره طب از امام رضا(ع) منتفی نیست، ولی انتساب رساله طب الرضا(ع) موجود، به او قابل اثبات نیست و نمی‌توان با آن به‌عنوان سنت معصوم روبه‌رو شد و به آن عمل کرد. | ||
طب الرضاء(ع)، یا رسالهٔ ذَهَبیّه یا مُذَهّبه، نوشته‌ای در دانش پزشکی و منسوب به امام رضا(ع) است. گفته شده که این رساله به درخواست [[مأمون عباسی]] توسط امام رضا(ع) به‌نگارش درآمده است. درباره صحت انتساب این رساله به امام رضا(ع) نظرات متفاوتی ابراز شده است: برخی آن را منسوب به امام رضا(ع) دانسته‌اند و آن را ارزشمند و گران‌بها برشمرده‌اند و برخی دیگر آن را از اساس [[دروغ]] دانسته‌اند. طب الرضا رساله مختصری است که [[جایگاه علامه مجلسی|علامه مجلسی]] آن را در [[اعتبار کتاب بحارالانوار|بحارالانوار]] به‌صورت کامل آورده است. | طب الرضاء(ع)، یا رسالهٔ ذَهَبیّه یا مُذَهّبه، نوشته‌ای در دانش پزشکی و منسوب به امام رضا(ع) است. گفته شده که این رساله به درخواست [[مأمون عباسی]] توسط امام رضا(ع) به‌نگارش درآمده است. درباره صحت انتساب این رساله به امام رضا(ع) نظرات متفاوتی ابراز شده است: برخی آن را منسوب به امام رضا(ع) دانسته‌اند و آن را ارزشمند و گران‌بها برشمرده‌اند و برخی دیگر آن را از اساس [[دروغ]] دانسته‌اند. طب الرضا رساله مختصری است که [[جایگاه علامه مجلسی|علامه مجلسی]] آن را در [[اعتبار کتاب بحارالانوار|بحارالانوار]] به‌صورت کامل آورده است. | ||
محققان، شواهد تاریخی چون اشاره برخی از رجالیان و کتابشناسان شیعه، در فهرست‌های خود به این رساله را قرینه‌ای برای صحت انتساب آن به امام رضا(ع) دانسته‌اند. همچنین، شهرت این رساله و وجود نسخه‌های متعدد خطی از آن از جمله قرائن | محققان، شواهد تاریخی چون اشاره برخی از رجالیان و کتابشناسان شیعه، در فهرست‌های خود به این رساله را قرینه‌ای برای صحت انتساب آن به امام رضا(ع) دانسته‌اند. همچنین، شهرت این رساله و وجود نسخه‌های متعدد خطی از آن از جمله قرائن دیگر برای صحت این انتساب برشمرده شده است. این رساله از نظر [[سلسله حدیث|سندی]] معتبر شناخته نشده است؛ زیرا راوی اول و مشترک در اسناد این رساله تضعیف شده است. از نظر محتوایی هم قراین درون‌متنی و برون‌متنی امکان اعتماد بر این رساله را کاهش می‌دهد؛ از جمله این قرائن به ناآشنایی فقیهان پیشین و حتی طبیبان شیعه با این کتاب اشاره شده است. | ||
== جایگاه و موضوع == | == جایگاه و موضوع == | ||
طب | طب الرضا(ع)، یا رسالهٔ ذَهَبیّه یا مُذَهّبه، نوشته‌ای در دانش پزشکی و منسوب به [[امام رضا(ع)]] است. گفته شده که این رساله به درخواست [[مأمون عباسی]] در نیشابور توسط امام رضا(ع) به‌نگارش درآمده است.<ref>طباطبایی، سید محمدکاظم و هادی نصیری، «پژوهشی در اعتبار رسالهٔ ذهبیّه»، علوم حدیث، شماره ۶۳، خرداد ۱۳۹۱ش، ص۳.</ref> به‌گفته محققان، این رساله مورد توجه عالمان شیعی و اهل‌سنت قرار داشته و شرح‌هایی بر آن نوشته شده و بارها ترجمه گردیده است.<ref>مهریزی، مهدی، حدیث‌پژوهی، قم، انتشارات مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۹۰ش، ج۳، ص۳۰.</ref> | ||
درباره صحت انتساب این رساله به امام رضا(ع) نظرات متفاوتی ابراز شده | درباره صحت انتساب این رساله به امام رضا(ع) نظرات متفاوتی ابراز شده است: برخی آن را منسوب به امام رضا(ع) دانسته‌اند و آن را ارزشمند و گران‌بها برشمرده‌اند<ref>درخشان، مهدی، «رساله ذهبیه در طب منسوب به حضرت رضا(ع)»، در نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال بیست‌وپنجم، شماره ۱، پاییز ۱۳۶۲ش، ص۸۷.</ref> و برخی دیگر آن را از اساس دروغ دانسته‌اند.<ref>فاطمی‌نیا، سید عبدالله، «[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/06/26/2349833/آیت-الله-فاطمی-نیا-رساله-ذهبیه-از-اساس-دروغ-است-دلایل-عدم-اعتبار-کتاب-طب-الرضا آیت‌الله فاطمی‌نیا: رساله ذهبیه از اساس دروغ است/ دلایل عدم‌اعتبار کتاب طب الرضا]»، در تارنمای خبرگزاری تسنیم، درج: ۲۶ شهریور ۱۳۹۹، بازدید: ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۳.</ref> به‌گفته محققان، احتمال صدور رساله‌ای در این موضوع از امام رضا(ع) منتفی نیست؛ ولی انتساب رساله طب الرضا(ع) موجود، به او ثابت نیست و نمی‌توان با آن به‌عنوان سنت معصوم روبه‌رو شد و به آن عمل کرد.<ref>طباطبایی و نصیری، «پژوهشی در اعتبار رسالهٔ ذهبیّه»، ص۱۶.</ref> | ||
گفته شده که عالمان طریقه ذهبیه، از فرق صوفیه، این رساله را نخستین رساله جامعی دانسته‌اند که بعد از اسلام درباره طب و بهداشت نوشته شده است.<ref>درخشان، «رساله ذهبیه در طب منسوب به حضرت رضا(ع)»، ص۸۷.</ref> علامه | گفته شده که عالمان طریقه ذهبیه، از فرق صوفیه، این رساله را نخستین رساله جامعی دانسته‌اند که بعد از اسلام درباره طب و بهداشت نوشته شده است.<ref>درخشان، «رساله ذهبیه در طب منسوب به حضرت رضا(ع)»، ص۸۷.</ref> [[جایگاه علامه مجلسی|علامه مجلسی]]، این رساله را در [[اعتبار کتاب بحارالانوار|بحار الانوار]] به‌صورت کامل آورده است.<ref>مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق، ج۵۹، ص۲۹۰-۳۰۱.</ref> این رساله، از حجمی اندک برخوردار است.<ref>مهریزی، حدیث‌پژوهی، ج۳، ص۳۱.</ref> | ||
== ارزیابی انتساب به امام رضا(ع) == | == ارزیابی انتساب به امام رضا(ع) == | ||
محققان، شواهد تاریخی چون اشاره شیخ طوسی و شیخ منتجب‌الدین رازی، از رجالیان و | محققان، شواهد تاریخی چون اشاره [[شیخ طوسی]] و شیخ منتجب‌الدین رازی، از رجالیان و کتابشناسان شیعه، در فهرست‌های خود به رساله طب الرضا(ع) را قرینه‌ای برای صحت انتساب آن به [[امام رضا(ع)]] دانسته‌اند. همچنین، شهرت این رساله و وجود نسخه‌های متعدد خطی از آن از جمله قرائن دیگر برای صحت این انتساب برشمرده شده است.<ref>طباطبایی و نصیری، «پژوهشی در اعتبار رسالهٔ ذهبیّه»، ص۵–۶.</ref> | ||
از نظر سندی، برخی محققان پس از بررسی سند رساله طب الرضا(ع)، به این نتیجه رسیده‌اند که این رساله از نظر سندی معتبر نیست؛ زیرا راوی | از نظر سندی، برخی محققان پس از بررسی [[سلسله حدیث|سند]] رساله طب الرضا(ع)، به این نتیجه رسیده‌اند که این رساله از نظر سندی معتبر نیست؛ زیرا راوی اول و مشترک در اسناد این رساله (محمد بن جمهور)، تضعیف شده است. افزون بر این، بقیه اجزای سند نیز دارای اشکال است.<ref>طباطبایی و نصیری، «پژوهشی در اعتبار رسالهٔ ذهبیّه»، ص۱۱.</ref> به نظر محققان، از نظر محتوایی هم قراین درون‌متنی و برون‌متنی امکان اعتماد بر این رساله را کاهش می‌دهد: ناآشنایی فقیهان پیشین و حتی طبیبان شیعه با این کتاب، همسان‌بودن آن با دیگر آثار پزشکی نگاشته شده در آن دوره و تنافی برخی از مطالب آن با یافته‌های روایی و پزشکی از جمله قراینی برشمرده شده که اعتماد بر این متن را کاهش می‌دهد.<ref>طباطبایی و نصیری، «پژوهشی در اعتبار رسالهٔ ذهبیّه»، ص۱۶.</ref> | ||
== چگونگی نگارش == | == چگونگی نگارش == | ||
گفته شده که در نیشابور، در نشستی علمی در حضور مأمون و با شرکت پزشکان و فیلسوفان | در باره چگونگی نگارش رساله طب الرضا(ع) گفته شده که در نیشابور، در نشستی علمی در حضور مأمون عباسی و با شرکت پزشکان و فیلسوفان برجسته، نظیر یوحنّا بن ماسِوَیْه و جبرئیل بن بَخْتیشوع سخن از طب، تندرستی و تدبیر خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها به‌میان آمد. پزشکان حاضر درباره این موضوعات به بحث پرداختند و از چگونگی تکوین و ساختار بدن انسان و طبایع چهارگانه متضاد در آن و سود و زیان غذاها سخن گفتند.<ref>طباطبایی و نصیری، «پژوهشی در اعتبار رسالهٔ ذهبیّه»، ص۳–۴.</ref> در این میان، [[امام رضا(ع)]] ساکت نشسته بود. مأمون از امام(ع) خواست که با پزشکان حاضر در مجلس وارد گفت‌وگو شود و درباره موضوع بحث سخن بگوید. امام رضا(ع) گفت که من در این‌باره تجربیاتی دارم که درستی آن را با آزمایش، گذشت زمان و بهره‌مندی از دانش گذشتگان دریافته‌ام. امام(ع) به مأمون قول مکتوب‌کردن این مطالب را داد. گفته شده که مأمون در آن روز به بلخ رفت و امام(ع) در نیشابور ماند. مأمون از بلخ نامه‌ای به امام(ع) نوشت و از او خواست که به وعده‌اش عمل کند. امام رضا(ع) پس از دریافت نامه مأمون، رساله‌ای در این‌باره نگاشت.<ref>طباطبایی و نصیری، «پژوهشی در اعتبار رسالهٔ ذهبیّه»، ص۴–۵.</ref> | ||
در این میان، امام رضا(ع) ساکت نشسته بود. مأمون از | |||
== محتوا == | == محتوا == | ||
در این رساله درباره خوراکی‌ها، نوشیدنی‌ها، داروها، | در این رساله درباره خوراکی‌ها، نوشیدنی‌ها، داروها، فَصْد، حجامت و مسواک‌زدن و فواید آن و اموری از این قبیل مطالبی آمده است. رساله با این مطلب آغاز می‌شود که برای هر دردی که در بدن پدید می‌آید، خداوند داروی آن را قرار داده است. تشبیه بدن به کشوری که قلب فرمانده آن است و زمینی حاصلخیز که باید برای باروری از آن مواظبت کرد، از جمله مضامین اصلی این رساله است. همچنین، توصیه به اینکه با توجه به طبایع چهارگانه، آدمی باید غذاهایی بخورد که با معده او سازگار باشد، از توصیه‌های بهداشتی دیگر این رساله است.<ref>قاسمپور، محسن، «رساله ذهبیه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۹، ذیل واژه.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۴۰: | خط ۳۷: | ||
}} | }} | ||
{{تکمیل مقاله | {{تکمیل مقاله | ||
| شناسه = | | شناسه =شد | ||
| تیترها = | | تیترها =شد | ||
| ویرایش = | | ویرایش =شد | ||
| لینک‌دهی = | | لینک‌دهی =شد | ||
| ناوبری = | | ناوبری = | ||
| نمایه = | | نمایه = | ||
| تغییر مسیر = | | تغییر مسیر =شد | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = | ||
| بازبینی نویسنده = | | بازبینی نویسنده = | ||
| بازبینی = | | بازبینی =شد | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت = | | اولویت =ج | ||
| کیفیت = | | کیفیت =ب | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۶ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۸:۳۴
آیا به دستورات کتاب طب الرضا(ع) می‌توان اعتماد کرد؟
اعتبار کتاب طب الرضا(ع) از نظر انتساب آن به امام رضا(ع) مورد تردید قرار گرفته است. به‌گفته محققان، احتمال صدور رساله‌ای درباره طب از امام رضا(ع) منتفی نیست، ولی انتساب رساله طب الرضا(ع) موجود، به او قابل اثبات نیست و نمی‌توان با آن به‌عنوان سنت معصوم روبه‌رو شد و به آن عمل کرد.
طب الرضاء(ع)، یا رسالهٔ ذَهَبیّه یا مُذَهّبه، نوشته‌ای در دانش پزشکی و منسوب به امام رضا(ع) است. گفته شده که این رساله به درخواست مأمون عباسی توسط امام رضا(ع) به‌نگارش درآمده است. درباره صحت انتساب این رساله به امام رضا(ع) نظرات متفاوتی ابراز شده است: برخی آن را منسوب به امام رضا(ع) دانسته‌اند و آن را ارزشمند و گران‌بها برشمرده‌اند و برخی دیگر آن را از اساس دروغ دانسته‌اند. طب الرضا رساله مختصری است که علامه مجلسی آن را در بحارالانوار به‌صورت کامل آورده است.
محققان، شواهد تاریخی چون اشاره برخی از رجالیان و کتابشناسان شیعه، در فهرست‌های خود به این رساله را قرینه‌ای برای صحت انتساب آن به امام رضا(ع) دانسته‌اند. همچنین، شهرت این رساله و وجود نسخه‌های متعدد خطی از آن از جمله قرائن دیگر برای صحت این انتساب برشمرده شده است. این رساله از نظر سندی معتبر شناخته نشده است؛ زیرا راوی اول و مشترک در اسناد این رساله تضعیف شده است. از نظر محتوایی هم قراین درون‌متنی و برون‌متنی امکان اعتماد بر این رساله را کاهش می‌دهد؛ از جمله این قرائن به ناآشنایی فقیهان پیشین و حتی طبیبان شیعه با این کتاب اشاره شده است.
جایگاه و موضوع
طب الرضا(ع)، یا رسالهٔ ذَهَبیّه یا مُذَهّبه، نوشته‌ای در دانش پزشکی و منسوب به امام رضا(ع) است. گفته شده که این رساله به درخواست مأمون عباسی در نیشابور توسط امام رضا(ع) به‌نگارش درآمده است.[۱] به‌گفته محققان، این رساله مورد توجه عالمان شیعی و اهل‌سنت قرار داشته و شرح‌هایی بر آن نوشته شده و بارها ترجمه گردیده است.[۲]
درباره صحت انتساب این رساله به امام رضا(ع) نظرات متفاوتی ابراز شده است: برخی آن را منسوب به امام رضا(ع) دانسته‌اند و آن را ارزشمند و گران‌بها برشمرده‌اند[۳] و برخی دیگر آن را از اساس دروغ دانسته‌اند.[۴] به‌گفته محققان، احتمال صدور رساله‌ای در این موضوع از امام رضا(ع) منتفی نیست؛ ولی انتساب رساله طب الرضا(ع) موجود، به او ثابت نیست و نمی‌توان با آن به‌عنوان سنت معصوم روبه‌رو شد و به آن عمل کرد.[۵]
گفته شده که عالمان طریقه ذهبیه، از فرق صوفیه، این رساله را نخستین رساله جامعی دانسته‌اند که بعد از اسلام درباره طب و بهداشت نوشته شده است.[۶] علامه مجلسی، این رساله را در بحار الانوار به‌صورت کامل آورده است.[۷] این رساله، از حجمی اندک برخوردار است.[۸]
ارزیابی انتساب به امام رضا(ع)
محققان، شواهد تاریخی چون اشاره شیخ طوسی و شیخ منتجب‌الدین رازی، از رجالیان و کتابشناسان شیعه، در فهرست‌های خود به رساله طب الرضا(ع) را قرینه‌ای برای صحت انتساب آن به امام رضا(ع) دانسته‌اند. همچنین، شهرت این رساله و وجود نسخه‌های متعدد خطی از آن از جمله قرائن دیگر برای صحت این انتساب برشمرده شده است.[۹]
از نظر سندی، برخی محققان پس از بررسی سند رساله طب الرضا(ع)، به این نتیجه رسیده‌اند که این رساله از نظر سندی معتبر نیست؛ زیرا راوی اول و مشترک در اسناد این رساله (محمد بن جمهور)، تضعیف شده است. افزون بر این، بقیه اجزای سند نیز دارای اشکال است.[۱۰] به نظر محققان، از نظر محتوایی هم قراین درون‌متنی و برون‌متنی امکان اعتماد بر این رساله را کاهش می‌دهد: ناآشنایی فقیهان پیشین و حتی طبیبان شیعه با این کتاب، همسان‌بودن آن با دیگر آثار پزشکی نگاشته شده در آن دوره و تنافی برخی از مطالب آن با یافته‌های روایی و پزشکی از جمله قراینی برشمرده شده که اعتماد بر این متن را کاهش می‌دهد.[۱۱]
چگونگی نگارش
در باره چگونگی نگارش رساله طب الرضا(ع) گفته شده که در نیشابور، در نشستی علمی در حضور مأمون عباسی و با شرکت پزشکان و فیلسوفان برجسته، نظیر یوحنّا بن ماسِوَیْه و جبرئیل بن بَخْتیشوع سخن از طب، تندرستی و تدبیر خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها به‌میان آمد. پزشکان حاضر درباره این موضوعات به بحث پرداختند و از چگونگی تکوین و ساختار بدن انسان و طبایع چهارگانه متضاد در آن و سود و زیان غذاها سخن گفتند.[۱۲] در این میان، امام رضا(ع) ساکت نشسته بود. مأمون از امام(ع) خواست که با پزشکان حاضر در مجلس وارد گفت‌وگو شود و درباره موضوع بحث سخن بگوید. امام رضا(ع) گفت که من در این‌باره تجربیاتی دارم که درستی آن را با آزمایش، گذشت زمان و بهره‌مندی از دانش گذشتگان دریافته‌ام. امام(ع) به مأمون قول مکتوب‌کردن این مطالب را داد. گفته شده که مأمون در آن روز به بلخ رفت و امام(ع) در نیشابور ماند. مأمون از بلخ نامه‌ای به امام(ع) نوشت و از او خواست که به وعده‌اش عمل کند. امام رضا(ع) پس از دریافت نامه مأمون، رساله‌ای در این‌باره نگاشت.[۱۳]
محتوا
در این رساله درباره خوراکی‌ها، نوشیدنی‌ها، داروها، فَصْد، حجامت و مسواک‌زدن و فواید آن و اموری از این قبیل مطالبی آمده است. رساله با این مطلب آغاز می‌شود که برای هر دردی که در بدن پدید می‌آید، خداوند داروی آن را قرار داده است. تشبیه بدن به کشوری که قلب فرمانده آن است و زمینی حاصلخیز که باید برای باروری از آن مواظبت کرد، از جمله مضامین اصلی این رساله است. همچنین، توصیه به اینکه با توجه به طبایع چهارگانه، آدمی باید غذاهایی بخورد که با معده او سازگار باشد، از توصیه‌های بهداشتی دیگر این رساله است.[۱۴]
منابع
- ↑ طباطبایی، سید محمدکاظم و هادی نصیری، «پژوهشی در اعتبار رسالهٔ ذهبیّه»، علوم حدیث، شماره ۶۳، خرداد ۱۳۹۱ش، ص۳.
- ↑ مهریزی، مهدی، حدیث‌پژوهی، قم، انتشارات مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۹۰ش، ج۳، ص۳۰.
- ↑ درخشان، مهدی، «رساله ذهبیه در طب منسوب به حضرت رضا(ع)»، در نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال بیست‌وپنجم، شماره ۱، پاییز ۱۳۶۲ش، ص۸۷.
- ↑ فاطمی‌نیا، سید عبدالله، «آیت‌الله فاطمی‌نیا: رساله ذهبیه از اساس دروغ است/ دلایل عدم‌اعتبار کتاب طب الرضا»، در تارنمای خبرگزاری تسنیم، درج: ۲۶ شهریور ۱۳۹۹، بازدید: ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۳.
- ↑ طباطبایی و نصیری، «پژوهشی در اعتبار رسالهٔ ذهبیّه»، ص۱۶.
- ↑ درخشان، «رساله ذهبیه در طب منسوب به حضرت رضا(ع)»، ص۸۷.
- ↑ مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق، ج۵۹، ص۲۹۰-۳۰۱.
- ↑ مهریزی، حدیث‌پژوهی، ج۳، ص۳۱.
- ↑ طباطبایی و نصیری، «پژوهشی در اعتبار رسالهٔ ذهبیّه»، ص۵–۶.
- ↑ طباطبایی و نصیری، «پژوهشی در اعتبار رسالهٔ ذهبیّه»، ص۱۱.
- ↑ طباطبایی و نصیری، «پژوهشی در اعتبار رسالهٔ ذهبیّه»، ص۱۶.
- ↑ طباطبایی و نصیری، «پژوهشی در اعتبار رسالهٔ ذهبیّه»، ص۳–۴.
- ↑ طباطبایی و نصیری، «پژوهشی در اعتبار رسالهٔ ذهبیّه»، ص۴–۵.
- ↑ قاسمپور، محسن، «رساله ذهبیه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۹، ذیل واژه.