شیطان در عصر ظهور
پایان کار شیطان چه زمانی است و آیا او به دست امام زمان(عج) کشته میشود؟
شیطان در عصر ظهور امام مهدی(عج) به پایان کار خود میرسد. در روایات، قتل شیطان به دست امام زمان و پایان نقشآفرینی شیطان در اغوا و ضلالت انسانها به عنوان دو احتمال از چگونگی پایان کار او دانسته شده است.
مهلت داشتن شیطان تا وقت معلوم
ماجرای مهلت خواستن شیطان تا روز قیامت و روز معلوم را، قرآن در سوره حجر گزارش کرده است. در این آیه، شیطان بعد از طرد شدن از درگاه الهی، از خداوند تقاضا میکند تا خداوند او را تا روز قیامت مهلت دهد:
- ﴿قَالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِی إِلَیٰ یَوْمِ یُبْعَثُونَ؛ گفت: پروردگارا! پس مرا تا روزی که [همگان] برانگیخته میشوند، مهلت ده﴾(حجر:۱۵)
خداوند در پاسخ میفرماید: ﴿قَالَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ۳۷إِلَیٰ یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ۳۸؛ [خدا] گفت: تو از مهلت یافتگانی، تا روز [آن] وقت معین﴾(حجر:۳۷–۳۸) یعنی تو اجازه داری تا زمان مشخصی به کار خود ادامه دهی.
از این آیات استفاده میشود که خداوند با اصل تقاضای شیطان موافقت فرموده اما آن را محدود نموده است به وقت معلوم. در مورد اینکه مراد از «وقت معلوم» در آیه چیست میان مفسران اختلاف نظر وجود دارد. این اختلافنظر ناشی از اختلاف در روایات مربوط به این مسئله میباشد.
علامه طباطبائی، معتقد است: میان پاسخ خداوند و تقاضای شیطان تفاوت وجود دارد و در این پاسخ از جهتی موافقت شده است و از جهتی نیز مخالفت شده است. اصل مهلت دادن به شیطان، پذیرفته شده ولی مدت مورد نظر شیطان رد شده است. چون سیاق آیه دلالت دارد بر اینکه «وقت معلوم» غیر از «یوم یعبثون» است و مراد از آن زمان قبل از قیامت است.
ایشان، نتیجه میگیرد که منظور از وقت معلومی که خداوند آن را پایان مهلت شیطان قرار داده است، روزی است که خداوند جامعه بشری را در آن روزگار کاملاً اصلاح میکند و ریشه همه فسادها را قطع میکند نه اینکه مراد، روز برپایی قیامت و مرگ عموم مخلوقات باشد.[۱]
پایان کار شیطان در روایات
روایاتی که در ذیل آیه مهلت دادن شیطان تا روز معلوم(۳۶–۳۸ سوره حجر) وارد شده متفاوت میباشد:
- در بعضی روایات پایان کار شیطان را در عصر ظهور دانسته و اشاره شده که او به دست امام زمان(عج) کشته میشود. روایت اسحاق بن عمار که از امام صادق(ع) روایت میکند از همین روایات است. امام صادق(ع) فرمود: «مراد از وقت معلوم در آیه، روز قیام قائم ما است. زمانی که خداوند او را ظاهر کند، در مسجد کوفه مستقر میشود. در آن هنگام شیطان در حالی که به زانو راه میرود به سوی حضرت آورده میشود و شیطان فریادش از شدت حزن آن روز، بلند است. آنگاه حضرت پیشانی شیطان را میگیرد (کنایه از ذلت و خواری) و گردن او را میزند.»[۲]
- برخی روایات قتل شیطان را به رسولالله(ص) نسبت دادهاند، و تعدادی هم بقای شیطان را تا زمان نفخه صور و مرگ دسته جمعی ذکر نمودهاند.[۳]
- برخی در تفسیر روایات مربوط به قتل شیطان، گفتهاند؛ ممکن است معنای کنایی آن باشد نه قتل واقعی؛ یعنی مراد محدود نمودن و بینتیجه بودن تلاشهای شیطان باشد که در عصر ظهور حضرت به خاطر رشد عقل مردم و تربیت آنان در پرتو حکومت حضرت مهدی(عج) کارهای شیطان بیاثر میشود و از تأثیرگذاری میافتد. در هر حال چه منظور قتل و کشتن خود شیطان باشد و چه بی تأثیر ماندن تلاشهای شیطان باشد، نتیجه یکی خواهد بود و آن عبارت است از عدم نقشآفرینی و کارایی شیطان در گمراهی مردم در عصر حاکمیت مطلق دین خدا و دولت حضرت مهدی(عج) به گونهای که در آن عصر، اطاعت و بندگی در سراسر جامعه توحیدی نمود دارد ﴿یعبدوننی لایشرکون بیشیئاً.﴾[۴]
پایان کار شیطان در عصر ظهور
در عصر ظهور امام مهدی(عج) و تشکیل حکومت مهدوی، چه شیطان کشته شود و چه نشود؛ مهلت کار شیطان به پایان میرسد. فرقی ندارد شیطان توسط حضرت(عج) به قتل برسد، و چه اینکه اصل وجود شیطان معدوم نگردد، نقشآفرینی شیطان در اغوا و ضلالت انسانها که بیشترین سهم را داشته است، در آن زمان به پایان میرسد. به همین خاطر بیشترین نگرانی شیطان از ظهور حضرت و تعجیل آن میباشد.