مصحف نیریزی
مصحف نیریزی مربوط به چه دوره تاریخی است و چه خصوصیاتی دارد؟
| مصحف نیریزی | |
|---|---|
 جلد نسخه چاپ‌شده مصحف نیریزی | |
| اطلاعات کتاب | |
| نویسنده | (خوشنویس): احمد نیریزی |
| تاریخ نگارش | ۱۱۱۷ق |
| سبک | نسخ ایرانی |
| به کوشش | عبدالرحیم نجات |
| تعداد جلد | ۱ |
| قطع | رحلی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | چاپخانه بانک ملی ایران |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | ۱۳۴۴ش |
| نوبت چاپ | اول |
مصحف نیریزی دستنویس قرآن به‌خط احمد نیریزی است که در سال ۱۱۱۷ق کتابت شده و در سال ۱۳۴۴ش بهچاپ عکسی رسید. نسخه‌های چاپ‌شده این قرآن در کتابخانه‌های ایران و جهان موجود است.
اين نسخه خطی قرآن با قطع رحلی کوچک به‌خط نسخ نگاشته شده است. تمام برگه‌های این مصحف متن و حاشیهٔ تذهیب‌شده دارد. این نسخه به دستور فتحعلی‌شاه قاجار در سال ۱۲۱۸ق تذهیب و جلد شده است. این مصحف به‌شماره ۶۴۸ در کاخ‌موزه گلستان در تهران محفوظ است.
مصحف نیریزی در سال ۱۳۴۴ش و به درخواست پهلوی دوم به چاپ رسید. نسخه چاپ‌شده این مصحف با عنوان قرآن پهلوی یا قرآن آریامهری مشهور شده است. گفته شده که حکومت پهلوی با چاپ این مصحف در پی نمایش چهره‌ای مذهبی از خود پس از سرکوب قیام مذهبی ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ شمسی بوده است. طبق گزارش‌های ساواک عالمان برخی شهرها از شرکت در مراسم استقبال و قبول این قرآن امتناع کردند.
خوشنویس مصحف نیریزی میرزا احمد نیریزی (زنده تا ۱۱۵۱ق) از خوشنویسان برجسته در قرن دوازدهم قمری و از نامدارترین خوشنویسان قلم نسخ ایران است. قلم نسخ او را اوج نَسخ ایرانی برشمرده‌اند؛ قلم نسخی که متفاوت از نسخ سایر سرزمین‌های اسلامی بوده و، تحت تأثیر خط نستعلیق، ظریف‌تر از آنها قلمداد شده است.
جایگاه و ویژگی‌ها
مصحف نیریزی دستنویس قرآن نفیسی به‌خط احمد نیریزی است که در سال ۱۱۱۷ق کتابت شده و در سال ۱۳۴۴ش با کیفیت بالا بهچاپ عکسی رسید.[۱] نسخه‌های چاپ‌شده این قرآن در کتابخانه‌های ایران و جهان و مجموعه‌های شخصی موجود است.[۲]
خصوصیات دستنویس مصحف نیریزی چنین ضبط شده است: قرآن رحلی کوچک (۲۵ در ۴۰) جلد روغنی به‌خط نسخ کتابت جلی ممتاز.[۳] نیریزی زمان اتمام کتابت این نسخه را چنین ثبت کرده است: «فراغت از کتابت این مصحف در ماه شعبان المعظم از ماه‌های سال ۱۱۱۷ق صورت پذیرفت».[۴]
تمام اوراق این مصحفْ متن و حاشیه مُذَهَّب (تذهیب‌شده) دارد. شش صفحه پایان این مصحف حاوی دو دعای ختم تلاوت قرآن به قلم‌های نسخ و رقاع کتابت ممتاز است. نیریزی این نسخه را برای محمدابراهیم‌بیک یوزباشی کتابت کرده است. این نسخه به دستور فتحعلی‌شاه قاجار در سال ۱۲۱۸ق تذهیب و جلد شده است.[۵] این مصحف به‌شماره ۶۴۸ در کاخ‌موزه گلستان در تهران محفوظ است.[۶]
چاپ و نشر
مصحف نیریزی در سال ۱۳۴۴ش و به‌درخواست پهلوی اول بهچاپ رسید. نسخه چاپ‌شده این مصحف با عنوان قرآن پهلوی یا قرآن آریامهری مشهور شد. گفته شده که حکومت پهلوی با چاپ این مصحف در پی نمایش چهره‌ای مذهبی از خود پس از قیام ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ شمسی بوده است.[۷] به‌نقل از منابع، حکومت پهلوی، قبل از چاپ قرآن نیریزی، با برنامه‌ریزی دقیق به تبلیغات گسترده‌ای از طریق رسانه‌ها و نهادهای فرهنگی و سیاسی پرداخت. طبق برنامه‌ریزی قبلی قرار بود که تعدادی از این قرآن‌ها به عالمان و روحانیان بلندپایه و برخی رؤسای کشورهای اسلامی اهدا شود. همچنین، قرار بود که این قرآن‌ها با مراسم خاصی همراه با تشریفات سلطنتی به شهرستان‌ها ارسال شود و مقامات دولتی موظف به استقبال از آن بودند.[۸]
به‌نقل از منابع، تلاش حکومت پهلوی برای ایجاد مشروعیت برای خود با استفاده از چاپ این مصحف با مقاومت برخی روحانیان انقلابی طرفدار امام خمینی رو‌به‌رو شد. طبق گزارش‌های ساواک، عالمان برخی شهرها از شرکت در مراسم استقبال و قبول این قرآن امتناع کردند؛ از جمله این افراد به کسانی چون آخوند ملاعلی معصومی همدانی و عبدالجلیل جلیلی یاد شده است.[۹]
نیریزی و آثارش
میرزا احمد نیریزی (زنده تا ۱۱۵۱ق) از خوشنویسان برجسته در قرن دوازدهم قمری[۱۰] و نامدارترین خوشنویس قلم نسخ ایران به‌شمار رفته است.[۱۱] قلم نسخ نیریزی را اوج نسخ ایرانی برشمرده‌اند؛ قلم نسخی که متفاوت از نسخ سایر سرزمین‌های اسلامی بوده و، تحت تأثیر خط نستعلیق، ظریف‌تر از آنها قلمداد شده است.[۱۲] ارزش آثار او تا به آن پایه دانسته شده که عده‌ای نگاشته‌های خود را به نام او امضاء می‌کردند تا برای آثار خود ارزش ایجاد کنند.[۱۳]
اطلاعات درباره زندگی نیریزی کم است و گفته شده که برخی آگاهی‌های موجود غیر قابل اعتماد است.[۱۴] محققان معتقدند که نیریزی عمر خود را به تحریر قرآن و ادعیه گذرانده است.[۱۵] نیریزی در یکی از آثارش لقب خود را فخرالدین و لقب و نام پدر خود را شمس‌الدین سلطان‌محمد خوانده است.[۱۶] ظاهراً عمده آموزش‌های وی در زادگاهش نیریز بوده است.[۱۷] به گفته برخی محققان، نیریزی در حدود سال ۱۱۰۰ق در اصفهان، پایتخت صفویان، مقیم شده است.[۱۸] بعضی محققان، این تاریخ را درست نمی‌دانند.[۱۹]
عمده فعالیت‌های نیریزی در درباره آخرین شاه صفوی رقم خورده است.[۲۰] سقوط صفویان، که پشتیبان هنری نیریزی بودند، در کار هنری او خلل ایجاد کرد؛ به طوری که دست‌نوشته‌های او در این ایام کاهش یافت. از سال ۱۱۴۸ق، که آغاز پادشاهی نادرشاه افشار است تنها ۲ قطعه خط از نیریزی بازمانده است. این دو قطعه را آخرین قطعات خط او به‌شمار برده‌اند.[۲۱] برخی سالمرگ او را ۱۱۵۵ نوشته‌اند.[۲۲] گفته شده که پس از مرگ جنازه او را به کربلا منتقل کردند.[۲۳]
نیریزی را فردی پسندیده‌خصال، پرهیزگار و قناعت‌پیشه خوانده‌اند. از آثاری که به خط او دیده شده نود و نه مجلد مصحف قرآنی، هفتاد و هفت صحیفه سجادیه و بسیاری آثار دعایی و مرقعات دیگر است. او در خطوط دیگر چون نستعلق و شکسته‌نستعلیق هم تبحر داشت.[۲۴] گفته شده فقط انتساب ده نسخه از تعداد کثیر قرآن‌های منسوب به نیریزی قابل اثبات است.[۲۵]
منابع
- ↑ فعال عراقی، حسین، «نیریزی»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، به‌کوشش بها‌ءالدین خرمشاهی، تهران، انتشارات ناهید و دوستان، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص۲۲۸۹.
- ↑ فعال عراقی، «نیریزی»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۲۲۸۹.
- ↑ بیانی، مهدی، احوال و آثار خوشنویسان با نمونه‌هایی از خطوط خوش، به‌کوشش حسین محبوبی اردکانی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۵۸ش، ج۴، ص۲۰.
- ↑ بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۲۰.
- ↑ بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۲۰.
- ↑ سمسار، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰۵.
- ↑ مؤمن، ابوالفتح، «قرآن پهلوی»، زمانه، شماره ۵ و ۶، ۱۳۸۱ش؛ «ورود قرآن آریامهری به سمنان و شرکت‌نکردن روحانیان در مراسم استقبال»، تارنمای مرکز بررسی‌های اسناد تاریخی، انتشار: ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۹ش، بازدید: ۲۸ آذر ۱۴۰۲ش.
- ↑ مؤمن، «قرآن پهلوی»، زمانه؛ «ورود قرآن آریامهری به سمنان و شرکت‌نکردن روحانیان در مراسم استقبال»، تارنمای مرکز بررسی‌های اسناد تاریخی.
- ↑ مؤمن، «قرآن پهلوی»، زمانه؛ «ورود قرآن آریامهری به سمنان و شرکت‌نکردن روحانیان در مراسم استقبال»، تارنمای مرکز بررسی‌های اسناد تاریخی.
- ↑ فعال عراقی، «نیریزی»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۲۲۸۹.
- ↑ سمسار، محمدحسن، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل واژه.
- ↑ سمسار، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰۵.
- ↑ سمسار، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰۳.
- ↑ سمسار، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰۰.
- ↑ بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۱۹.
- ↑ سمسار، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰۱.
- ↑ سمسار، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰۱.
- ↑ بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۱۰۱.
- ↑ سمسار، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰۱.
- ↑ سمسار، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰۱.
- ↑ سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ص۱۰۱-۱۰۲.
- ↑ سمسار، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰۲.
- ↑ بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۲۰.
- ↑ بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۱۹-۲۰.
- ↑ سمسار، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰۴.