مصباح‌ الزائر

سؤال

کتاب «مصباح الزائر» از کیست و چه محتوایی دارد؟

مصباح الزائر
اطلاعات کتاب
نویسنده	سید بن طاووس
تاریخ نگارش	قرن هفتم
موضوع	دعا
زبان	عربی

درگاه‌ها

مصباح الزائر کتابی از سید بن طاووس (درگذشته ۶۶۴ق) دربردارنده آداب سفر و زیارات معصومین(ع) و زیارت‌نامه‌ها است. برخی از زیارت‌ها مأثور بوده و از جانب امامان(ع) صادر شده است. برخی نیز از سوی عالمان و از جمله سید بن طاووس انشا شده است.

نویسنده

سید رضی‌الدین علی بن موسی بن طاووس حلّی (۵۸۹ ـ۶۶۴ق)، مشهور به سید بن طاووس، مشهورترین فرد از خاندان آل طاووس که خاندانی مهم در حله بودند، است. سید بن طاووس دوران عمر خود را در حِلّه، بغداد، نجف، کربلا، کاظمین و سامرا گذراند. او نزد خلیفه عباسی، مورد اعتماد بود و با مُستَنْصِر، روابط خوبی داشت.

سید بن طاووس دارای مقام علمی در زمان خود بود. اساتید و شاگردان سید فراوان بوده‌اند. علامه حِلّی(حسن بن یوسف بن مطهر)، پدر علامه حِلّی(یوسف بن مطهر) و برادرزاده(سید عبدالکریم بن طاووس) از مشهورترین شاگردان او هستند. زهد، تقوا و قداست سید بن طاووس شهره است. شیفتگی وی به امام زمان(ع) در نوشته‌های گوناگون او مشهود است. علامه حلّی فرموده است: «سید بن طاووس، صاحب کرامات بوده است، که برخی از آنها را خود وی و پاره‌ای دیگر را پدرم برای من نقل کرده است.»

سید بن طاووس در سال ۶۶۴ق در بغداد از دنیا رفت و در شهر نجف دفن شد. ابن‌طاووس نماد ادعیه‌نگاری در میان مؤلفان شیعی است. او بر خلاف برادر خویش، سخت‌گیری سندی در احادیث و ادعیه را به کناری نهاده و با این امور با تساهل روبه‌رو می‌شود.

جایگاه

مصباح الزائر اولین کتاب سید ابن طاووس است. ابن طاووس در لهوف می‌گوید: کتاب زائر، مصباحی است برای انجام دادن درست زیارات. ابن طاووس در اقبال الاعمال می‌گوید: زائر برای همراه‌بردن به زیارت درست شده است.

در این کتاب مجموعه زیاراتی مناسب با قبور پیامبر(ص) و اهل بیت جمع‌آوری شده است. برخی از زیارت‌ها مأثور بوده و از جانب امامان(ع) صادر شده است. برخی نیز از سوی عالمان و از جمله سید بن طاووس انشا شده است.

یکی از ویژگی‌های مصباح الزائر این است که در بیشتر موارد منبع خود را یاد نمی‌کند. به نظر می‌رسد که در میان کتاب‌هایی که وی منابع خود را در آنها یاد نمی‌کند، زائر تشخص بیشتری داشته باشد. برخی با انتقاد به سید ابن طاووس گفته‌اند زمانی که ابن طاووس زائر را نگاشت بر این باور بود که او حق این را دارد که آداب سفرهای زیارتی و زیارت مسجد کوفه را وضع کند، دستور العمل‌هایی که در تألیفات پیشین شیعی نیامده و بر گفته‌های ائمه مبتنی نبوده است. میرزا حسین نوری این انتقاد را رد می‌کند و خاطر نشان می‌کند که همه دستوارتی که در زائر آمده مؤلفان پیشین همچون شیخ مفید و ابن مشهدی یاد کرده‌اند.

محتوا

کتاب مصباح الزائر در بیست فصل نگاشته شده است. به بیان مقدمات سفر و آداب آن و زیارت ائمه اطهار(ع) و اولاد ایشان و مؤمنین می‌پردازد. کتاب با مقدمه‌ای کوتاه در بیان آثار رحمت الهی، وجوب اطاعت از رسول خدا بنا به آیه ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الأمْرِ مِنْکُمْ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خود را [نیز] اطاعت کنید.﴾(نساء:۵۹)، و لزوم تعظیم ائمه و قبور ایشان به دلایل عقلی آغاز می‌شود. سپس با استناد به دو روایت، ضرورت و ثواب زیارت قبور ائمه علیه السلام و سفر برای این مقصود بیان می‌شود.

فهرست

فصل اول: مقدمات و آداب سفر. در این بخش روزهایی که برای سفر مناسب است؛ غسل سفر، چگونگی خداحافظی از خانواده، دعای سفر، صدقه در آغاز سفر، فضیلت به همراه برداشتن تربت امام حسین(ع) برای سفر، اذکار هنگام دیدن پل، خوف و ترس و … آمده است.

فصل دوم در فضیلت زیارت رسول خدا(ص) به بیان روایات.

فصل سوم در چگونگی زیارت رسول خدا و اعمال مسجد نبوی، زیارت حضرت زهرا و قبور شهداست. همچنین اعمال و زیارت قبور بقیع، اعمال ستون ابو لبابه، زیارت فاطمه بنت اسد، زیارت حمزه، زیارت ابراهیم فرزند رسول خدا آمده است.

فصل چهارم در بیان امر به زیارت رسول خدا و چگونگی آن از مکانی دور است. در این باره دو حدیث نقل کرده است.

فصل پنجم در زیارت امیر المؤمنین(ع) است. شامل احادیثی در فضل زیارت حضرت، اعمال ورود به کوفه، زیارت یونس بن متی، آداب ورود به مسجد کوفه و مشهد امیر المؤمنین علیه السلام، نماز و دعا در مسجد سهله و … است.

فصل ششم در فضلیت زیارات امیر المؤمنین(ع) است. همچنین اذکار توجه به کوفه و مرقد امیر المؤمنین(ع) نقل شده است: مثلاً به هنگام دیدن قبه مرقد چه زیارتی بخوانیم و ….

فصل هفتم زیارات امیر المؤمنین(ع) در روزها و ایام خاص است از جمله حدیثی که دلالت دارد به زیارت حضرت در روز غدیر، خطبه غدیر حضرت و چگونگی نماز و زیارت حضرت در این روز خاص. نیز چگونگی زیارت حضرت در شب ۲۷ رجب و روز ۱۷ ربیع الأول نقل شده است.

فصل هشتم در فضیلت زیارت امام حسن(ع).

فصل نهم در زیارات امام حسین(ع) است. شامل هفت حدیث در فضیلت زیارت در هر زمان، چگونگی زیارت امام حسین، زیارت شهدای کربلا، زیارت حضرت عباس، زیارت وداع و … است.

فصل دهم زیارات امام حسین(ع) که اختصاص به روزها و ماه‌های خاصی دارند. شامل پنج حدیث در فضیلت و چگونگی زیارت عاشورا، زیارت امام سجاد در روز اربعین، احادیثی در فضیلت زیارت امام حسین(ع) در روزهای اول رجب، نیمه رجب، نیمه شعبان، شب قدر، شب عید فطر و عید قربان است.

فصل یازدهم در زیارت امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) است.

فصل دوازدهم در زیارت امام کاظم(ع) است. شامل سه حدیث در زیارت و چگونگی آن است.

فصل سیزدهم در زیارت امام رضا(ع) است. شامل شش حدیث.

فصل چهاردهم در زیارت امام جواد(ع) است.

فصل پانزدهم در زیارت امام هادی(ع) است.

فصل شانزدهم در زیارت امام حسن عسکری است. نیز اشاره‌ای به فضیلت زیارت امامان(ع) دارد و زیارت مادر امام زمان(ع) را نقل کرده است.

فصل هفدهم در زیارت امام زمان(ع) است. شامل زیارتش در سرداب مقدس، دعای ندبه، زیارت حضرت ایشان در هر روز صبح، دعای عهد و … است.

فصل هیجدهم و نوزدهم در زیارات جامعه است.

فصل بیستم در زیارات قبور ابرار اولاد ائمه اطهار(ع) است؛ نیز زیارت سلمان و نواب اربعه امام زمان(ع) را نقل کرده است.

پایان بخش کتاب، نقل احادیثی در موضوع کتاب، نماز زیارت امام حسین(ع) و نقل حکایتی در کرامت امیر المؤمنین(ع) است.