شعائرالله در قرآن
شعائرالله در قرآن چیست؟
شعائرالله به معنای نشانه‌های خدا، در قرآن اختصاص به حج و اعمال آن و قربانی (شتر) دارد. عالمان مسلمان، با توجه به معنای این کلمه، اختصاص شعائرالله تنها به این موارد را درست نمی‌دانند و می‌گویند می‌توان هر عبادت، فریضه و مناسک دینی را جزء شعائرالله دانست. خداوند در قرآن، تعظیم شعائرالله را نشانه تقوای قلب می‌داند و به مؤمنان دستور می‌دهد، حرمت شعائرالله را نگه دارند.
معنا و مصداق شعائرالله
خداوند در آیاتی از قرآن به شعائرالله اشاره کرده است. از جمله:
- اعمال حج: ﴿ذَٰلِكَ وَمَن يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّـهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَى الْقُلُوبِ؛ اين است [فرايض خدا] و هر كس شعاير خدا را بزرگ دارد در حقيقت، آن [حاكى] از پاكى دل‌هاست.﴾(حج:۳۲) البته در معنای ذلک اختلاف است. برخی آن را حج و برخی اعمال حج و برخی آن را قربانی حج گرفته‌اند.
- صفا و مروه: ﴿إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِن شَعَائِرِ اللَّـهِ؛ در حقیقت، «صفا» و «مروه» از شعایر خداست [که یادآور اوست]﴾(بقره:۱۵۸)
- شترهای قربانی در حج: ﴿وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُم مِّن شَعَائِرِ اللَّـهِ؛ و شتران فربه را براى شما از [جمله] شعاير خدا قرار داديم.﴾(حج:۳۶)
خداوند در قرآن به تعظیم شعائرالله تصریح کرده است:﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّـهِ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، حرمت شعائر خدا را نگه دارید.﴾(مائده:۲) و در آیه ۳۲ سوره حج تعظیم شعائرالله را نشانه تقوای قلوب می‌داند: ﴿ذلِكَ وَ مَنْ يُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ﴾
برخی در مصادیق شعائرالله در قرآن اختلاف کرده‌اند. تفسیر مجمع البیان چند مورد را بیان کرده است: اینکه حرام خدا را حلال مشمارید و از حدود خدا تجاوز نکنید. مناسک حج و قربانیان یا آنچه که موقع اِحرام حرام است یا علامت‌هایی برای مرز در حل و حرم و...[۱]
وسعت مفهوم شعائرالله
با توجه به معنای شعائرالله که نشانه‌های خدا را دربرمی‌گیرد، برخی همه عبادات‌ها و فرایض دینی را از شعائرالله می‌دانند. دیگرانی هم برخی مناسک که به دین متصل است همچون مراسم سوگواری برای امام حسین(ع) را هم جزء شعائر الهی گرفته‌اند. آیت الله مکارم شیرازی می‌فرماید: «تمام آنچه در برنامههاى دينى وارد شده و انسان را به ياد خدا و عظمت آئين او میاندازد شعائر الهى است و بزرگداشت آن نشانه تقواى دل‌ها است.»[۲]
برخی شعائرالله را عبادت‌های دسته جمعی می‌دانند: «تمام عبادتهاى دسته جمعى از شعائر خداوند است، مانند نماز جمعه و جماعت و همهى مراسم حج»[۳]