شأن نزول آیه «صدای خود را بلندتر از صدای پیامبر نکنید»

سؤال

آیه دوم سوره حجرات درباره این است که دیگران صدای خود را بلندتر از صدای پیامبر(ص) نکنند، شأن نزول آیه چه بوده است و درباره چه کسانی بوده است؟ آیا آنها حق پیامبر(ص) را نمی‌شناختند؟

آیه دوم سوره حجرات درباره احترام و ادب در برخورد با پیامبر خدا(ص) نازل شده است. خداوند از مومنان خواسته که صدای خود را از صدای پیامبر بلندتر نکنند و با او همچون دیگران به صداهای بلند سخن نگویند، زیرا این کار می‌تواند موجب تباه شدن اعمال آنها شود.

شأن نزول این آیه به چند واقعه مرتبط است. یکی از آنها مربوط به ثابت بن قیس است که به دلیل مشکل شنوایی صدای بلند داشت و این آیه به او دستور داد تا صدای خود را پایین بیاورد. دیگر روایت‌ها به نزاع میان ابوبکر و عمر اشاره دارند که در آن صدای خود را نزد پیامبر بالا بردند و این آیه در این زمینه نازل شد. همچنین، گروهی از بنی تمیم نیز با صدای بلند رسول خدا(ص) را صدا زدند که این آیه به آنها نیز خطاب کرده است.

تأکید آیه بر این است‌که ادب در سخن گفتن با پیامبر ضروری است و نباید مقام او را دست کم گرفت. رعایت احترام و ادب در برابر پیامبر در واقع نشان‌دهنده ایمان و پیروی واقعی از آموزه‌های اسلامی است.

متن آیه

﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِيِّ وَلَا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ كَجَهْرِ بَعْضِكُمْ لِبَعْضٍ أَنْ تَحْبَطَ أَعْمَالُكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تَشْعُرُونَ

اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، صداي‌تان را بلندتر از صداى پيامبر مكنيد، و همچنانكه بعضى از شما با بعضى ديگر بلند سخن مى‌گوييد با او به صداى بلند سخن مگوييد، مبادا بى‌آنكه بدانيد كرده‌هاي‌تان تباه شود.

حجرات:۲

﴾

شأن نزول

دستوری برای همه مومنان

خداوند در این آیه به همه مومنان دستور می‌دهد که ادب اسلامی را مراعات کنند، صدای‌شان را نزد رسول خدا(ص) بالا نبرند. عادت عرب بر این بود که بلند سخن می‌گفتند و دیگران را با صدای بلند صدا می‌زدند و این آیه از سخن گفتن و صدا کردن بلند نزد رسول خدا(ص) نهی کرده است. خداوند در این آیات مومنان را راه و رسم ادب یاد می‌دهد.

ثابت بن قيس

ثابت بن قيس یکی از اصحاب رسول خدا(ص) همیشه با صدای بلند سخن می‌گفت؛ چون مشکل شنوایی داشت، خودش هم بلند سخن می‌گفت. این آیه نازل شد و او را از بلند صحبت کردن بازداشت. ثابت بن قیس با نازل شدن این آیه ناراحت شد از اینکه مبادا اعمالش باطل شود؛ رسول خدا به وی وعده بهشت داد.

برخی از مفسران این شأن نزول را دقیق نمی‌دانند چرا که ثابت بن قیس به عمد و از بی‌حرمتی صدای خود را بالا نمی‌برد و بلکه چون خودش کم‌شنوا بود، تصور می‌کرد با دیگران نیز باید با صدای بلند صحبت کند.

گروهی از بنی تمیم

گروهی از طایفه بنی وفد به مدینه آمدند و رسول خدا(ص) را با صدای بلند صدا زدند که ای محمد! بیرون بیا و با شاعران ما مشاعره کن. وقتی هم رسول خدا(ص) به اشعار آنان گوش می‌داد، صدای خود را بلند می‌کردند که شعرای ما بهتر از شاعران شما هستند. این آیه نازل شد که نزد رسول الله(ص) ادب اسلامی را مراعات کرده و صدای‌تان را بلند نکنید.

گروهی از منافقان

منافقان برای اذیت کردن و کوچک شمردن مقام رسول خدا(ص)، صدای خود را نزد آن حضرت بلند می‌کردند؛ این آیه نازل شد و منافقان را به خاطر این کارشان مواخذه کرد. برخی از مفسران این شأن نزول را ضعیف دانسته‌اند چرا که قرآن خطاب ﴿يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا﴾ دارد و منافق را مومن دانستن درست نمی‌باشد.

ابی بکر و عمر

تفاسیری از اهل سنت روایاتی نقل کرده‌اند که گروهی از بنی تمیم نزد رسول خدا(ص) آمده و درخواست کردند که فردی امیر آنها شود؛ ابی بکر فردی را به پیامبر خدا(ص) پیشنهاد داد و عمر بن خطاب فردی دیگری را معرفی کرد. ابی بکر به عمر و عمر هم به ابی بکر اعتراض کرد که چرا با پیشنهاد من مخالفت می‌کنی‌ و صدای‌شان را نزد رسول خدا(ص) بالا بردند و این آیه نازل شد.

برخی از مفسران اهل سنت در ذیل این آیه آورده‌اند که نزدیک بود این دو به خاطر بالا بردن صدای‌شان نزد رسو خدا(ص) هلاک شوند؛ با نازل شدن این آیه، دیگر با صدای بلند با رسول الله(ص) صحبت نکردند.‏

دو نفر از صحابه رسول خدا(صلی الله علیه و آله)

برخی از کتاب‌های تفسیری بدون نام بردن از کسی گفته‌اند این آیه درباره دو نفر از صحابه نازل شده است که صدای‌شان را نزد رسول خدا(ص) بالا برده بودند. ابی بکر با نازل شدن این آیه، قسم یاد کرد که دیگر با صداب بلند نزد رسول خدا سخن نگوید.

تفسیر آیه

در فرهنگ قرآن حرف زدن، صدا زدن، راه رفتن، نگاه کردن، و … باید حساب شده و انسانی باشد، به ویژه در برابر بزرگان و عالمان. وقتی بر پدر و مادر نباید «اُفّ» گفت، به پیامبران و امامان(ع) به طریق اولی نباید «افّ» گفت. چون آنها پدران معنوی امّت هستند. در کنار پیامبر اسلام(ص) بودن و فریاد کشیدن، خلاف ادب است. پیامبر رحمت را همچون انسان‌های معمولی بلند صدا زدن و بدون رعایت ادب، نام وی را بدون ذکر کنیه، به صورت «یا محمّد» صدا زدن، خلاف اخلاق و ادب است.

از این جهت قرآن شریف در پنج آیه اول سوره حجرات که سوره اخلاق نیز می‌باشد، رابطه بندگان خدا با رسول خدا(ص) را بیان می‌کند که بسیار دقیق و عمیق است و رعایت این دستورات اخلاقی برای یک پیرو واقعی در همه عرصه‌های زندگی لازم و ضروری است. بالاتر بردن صدا نزد پیامبر یا از روی توهین است که کفر می‌باشد یا از روی اینکه مقام پیامبر(ص) را رعایت نمی‌کند که بی ادبی است و باید احترام رسول اکرم(ص) را حفظ کند.

مطالعه بیشتر

• سوره حجرات تدبر و عمل، حمید پورقیومی و حلیمه دمیری.
• نظام اخلاقی اسلام: تفسیر سوره مبارکه حجرات، جعفر سبحانی.
• درس هایی درباره نظام اخلاقی اسلام ( تفسیر سوره حجرات)، كریمی جهرمی.
• تفسیر سوره حجرات اخلاقی،اجتماعی،سیاسی، محمدهادی معرفت.