آداب سخنگفتن در قرآن
قرآن تأکید زیادی بر نیکو سخنگفتن و نرم و ملایم صحبتکردن و بلند حرف نزدن دارد. سخن نرم، معنای خویشتنداری و پرهیز از خشونت در کلام و عصبانیت را میدهد. صداقت در گفتار و دوری از کذب، غیبت، تمسخر، عیبجویی و القاب زشت در گفتار، از دیگر تأکیدات قرآن در سخن گفتن است.
نیکو سخن گفتن با مردم
در آیه ۸۳ سوره بقره آمده است: ﴿قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنا؛ با مردم نیک سخن کنید.﴾در روایات در تفسیر این آیه آمده است: به مردم بهترین سخنی که دوست میدارید به شما بگویند، بگویید.[۱]
به نرمی سخن گفتن
سخن گفتن باید با نرمی باشد. خداوند بهحضرت موسی(ع) و هارون درباره سخن گفتن با فرعون میفرماید: ﴿فَقُولا لَهُ قَوْلًا لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشی؛ و با او سخنی نرم گویید، شاید که پند پذیرد یا بترسد.﴾(طه:۴۴) علامه طباطبایی این نرمی را به عدم خشونت و تندی تفسیر میکند و میگوید: مراد این است که در گفتگوی با فرعون از تندی و خشونت خودداری کنند، که همین خویشتنداری از تندی، واجبترین آداب دعوت است.
اعتدال در سخن
در قرآن، لقمان حکیم به فرزند خود پند میدهد که از صدایت بکاه و ملایم صحبت کن:﴿وَ اغْضُضْ مِنْ صَوْتِکَ إِنَّ أَنْکَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ الْحَمِیر…؛ از صدای خود بکاه (و هرگز فریاد مزن) که زشتترین صداها صدای درازگوشان است.﴾(لقمان:۱۹)
سخن گفتن نباید با داد و فریاد همراه باشد؛ مگر در مقابل حاکم ظالم. خداوند متعال میفرماید: ﴿لا یُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلاَّ مَنْ ظُلِم؛ خداوند، بانگ برداشتن به بدزبانی را دوست ندارد، مگر [از] کسی که بر او ستم رفته باشد.﴾(نساء:۱۴۸)
سخن گفتن باید به ضرورت باشد و شخص نباید پرگو باشد. تا سخن گفتن ضرورتی نداشته باشد سکوت از آن بهتر است.[۲]
قول شایسته و معروف
در سوره نساء آیه ۸ آمده است: ﴿قُولُوا لَهُمْ قَوْلاً مَعْرُوفا؛ با آنها سخنی شایسته گویید﴾ به این دسته از محرومان، با زبان خوب و طرز شایسته صحبت کنید.[۳] و در ادامه میفرماید سخن صحیح و درست بگویند: ﴿وَ لْیَقُولُوا قَوْلاً سَدیدا؛ و سخنی درست گویند.﴾(نساء:۹)
در سخن گفتن باید سعی شود که محتوای سخن از امراض و بیماریهای اخلاقی که غالباً زبان انسان به آنها آلوده میشود، مبرّا و پاک باشد. برخی بیماریهای زبان عبارتند از: کذب[۴] و غیبت[۵] و تمسخر دیگران و آنها را با القاب زشت صداکردن.[۶] خداوند میفرماید: ﴿ْ وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقاب؛ و با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را یاد نکنید.﴾(حجرات:۱۱)
صداقت در گفتار
انسان باید سخنانش مزین به صفات پسندیده و خوب باشد. از جمله: صادقانه باشد: ﴿... ِ وَ الصَّادِقِینَ وَ الصَّادِقاتِ … لَهُمْ مَغْفِرَه وَ أَجْراً عَظِیماً؛ مردان راستگو و زنان راستگو و … خداوند برای همه آنها مغفرت و پاداش عظیمی فراهم ساخته است.﴾(احزاب:۳۵)