جلوگیری از سوء استفاده یهودیان با نهی از تعبیر «راعنا»

سؤال

«راعِنا» چیست؟ چرا قرآن مسلمانان صدر اسلام را از «راعِنا» نهی می‌کرد؟

راعِنا تعبیری است دو پهلو که خداوند، برای جلوگیری از سوء استفاده یهود، بکارگیری این تعبیر در خطاب به پیامبر(ص) را نهی کرد: ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَقُولُوا رَاعِنَا وَقُولُوا انْظُرْنَا؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، نگویید: «راعنا»، و بگویید: «انظرنا»﴾(بقره:۱۰۴)

هنگامی که پیامبر(ص) مشغول سخن گفتن بود و آیات و احکام الهی را بیان می‌کرد، مسلمانان از او می‌خواستند کمی آهسته سخن بگوید تا بتوانند مطالب را خوب درک کنند. مسلمانان برای این درخواست تعبیر «راعنا» به معنی مهلت دادن را به کار می‌بردند. یهود کلمه «راعنا» را از ماده «الرعونه» (به معنی کودنی و حماقت) استفاده می‌کردند و این تعبیر نزد آنان معنای بدی داشت.

یهود با استفاده از جمله‌ای که مسلمانان می‌گفتند، پیامبر یا مسلمانان را مسخره می‌کردند. آنان این جمله را تکرار می‌کردند و می‌خندیدند. از اين آيه به خوبى استفاده مى‏شود كه مسلمانان بايد در برنامه‏هاى خود مراقب باشند كه هرگز بهانه به دست دشمن ندهند، حتى از يك جمله كوتاه كه ممكن است سوژه‏اى براى سوء استفاده دشمنان گردد، خودداری کنند. قرآن با صراحت براى جلوگيرى از سوء استفاده مخالفان به مؤمنان توصيه مى‏كند كه حتى از گفتن يك كلمه مشترك كه ممكن است دشمن از آن معنى ديگرى قصد كند، پرهيز كنند. اسلام تا اين اندازه اجازه نمى‏دهد بهانه به دست دشمنان داده شود، تكليف مسلمانان در مسائل بزرگتر و بزرگتر روشن است. کلمه «راعنا» خالى از يك نوع تعبير غير مؤدبانه نيست، زيرا مفهومش اين مى‏باشد که تو ما را مراعات كن، تا ما هم تو را مراعات كنيم. اين تعبير (علاوه بر سوء استفاده‏هائى كه يهود از آن مى‏كردند)دور از ادب بوده است قرآن مسلمانان را از آن نهى كرده است.

در نهایت این آیه نازل شد و برای جلوگیری از سوء استفاده یهود، به مؤمنان دستور داد به جای جمله «راعنا»، تعبیر «انْظُرْنا» استفاده کنند تا دستاویزی برای دشمنان لجوج قرار نگیرد. مفسران معتقدند قرآن با صراحت برای جلوگیری از سوء استفاده مخالفان به مؤمنان توصیه می‌کند حتی از گفتن کلمه مشترک که ممکن است دشمن از آن معنی دیگری قصد کند و به تضعیف روحیه مؤمنان بپردازد پرهیز کنند.

واژه «راعنا» در آیه ۴۶ سوره نساء نیز از زبان یهود آمده که برای طعنه زدن می‌گفتند: ﴿وَ يَقُولُونَ سَمِعْنا وَ عَصَيْنا وَ اسْمَعْ غَيْرَ مُسْمَعٍ وَ راعِنا لَيًّا بِأَلْسِنَتِهِمْ وَ طَعْناً فِي الدِّينِ وَ لَوْ أَنَّهُمْ قالُوا سَمِعْنا وَ أَطَعْنا وَ اسْمَعْ وَ انْظُرْنا لَكانَ خَيْراً لَهُمْ وَ أَقْوَمَ وَ لكِنْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِكُفْرِهِمْ فَلا يُؤْمِنُونَ إِلاَّ قَليلاً؛ و مى‏‌گويند: شنيديم و مخالفت كرديم و بشنو كه هرگز نشنوى! و راعنا(ما را تحميق كن) تا با زبان خود، حقايق را بگردانند و در آيين خدا، طعنه زنند. و اگر آنها مى‌‏گفتند: شنيديم و اطاعت كرديم و سخنان ما را بشنو و به ما مهلت ده، براى آنان بهتر و با واقعيت سازگارتر بود.﴾ از این آیه ئبدست مى‏آيد که كلمه «راعنا» در بين يهوديان يك قسم بی‌ادبی بوده است، مسلمانان وقتى كلام رسول خدا را درست متوجه نمي‌شدند، از ايشان خواهش مى‏كردند: كمى شمرده‏تر صحبت كنند، كه ايشان متوجه بشوند، و اين خواهش خود را با كلمه(راعنا) كه عبارتى كوتاه است اداء مى‏كردند. يهوديان از اين فرصت كه مسلمانان هم مي‌گفتند: (راعنا- راعنا) استفاده كرده، وقتى برسولخدا(ص) مى‏رسيدند، مى‏گفتند: (راعنا)، منظورشان ناسزا بود، خداى تعالى براى بيان منظور واقعى آنان، اين آيه را فرستاد.