راه‌های رهایی از غفلت
راه‌های رهایی از غفلت شناخت عوامل و پیامدهای غفلت، توبه و پشیمانی از گناهان گذشته، پرهیز از دنیازدگی و دوستی با مؤمنان است. دوستی با مؤمنان باعث می‌شود هنگام غفلت، آنها خدا را به انسان یادآوری کنند.
استفاده از برنامه عملی محاسبه نفس و پرهیز از افراط، نیز برای رهایی از غفلت اثرگذار است.
برای رهایی از غفلت اعمالی مانند عیادت از مریض، شرکت در تشییع جنازه، زیارت حرم امامان(ع)، قرائت قرآن و شنیدن موعظه سفارش شده است.
شناخت
شناخت پیامدهای غفلت برای ایجاد انگیزه و تلاش برای رهایی از غفلت مؤثر است.
همچنین انسانی که به جایگاه و ارزش خود آگاه نیست و وظیفه‌های خود در برابر خدا را نمی‌داند، دچار غفلت می‌شود؛ به همین دلیل، اولین قدم شناختِ عوامل و پیامدهای غفلت و شناخت حقیقت انسان و وظایف او در برابر خدا است.[۱]
یکی دیگر از موارد شناختی که باعث رهایی انسان از غفلت می‌شود، توجه به این است که خداوند همیشه و در همه حال به اعمال و احوال او آگاه است.
توبه
توبه به معنای پشیمانی و بازگشت از گناه به سوی خداوند، یکی از راهکارهای رهایی از غفلت است. انسان هرگاه متوجه غفلت خود شد، باید توبه کند؛ بنابراین به عقب انداختن توبه، بر غفلت و دوری از خدا می‌افزاید. انسان با تأخیر انداختن توبه، به‌تدریج از مسیر رشد دور می‌شود و بیشتر دچار غفلت از یاد خدا می‌شود.
پرهیز از دنیازدگی
یکی از راه‌های رهایی از غفلت پرهیز از دنیازدگی است. پرداختن به دنیا کاری پسندیده و لازم است؛ ولی غرق شدن در آن و فراموش کردن امور معنوی، باعث غفلت از خدا می‌شود. انسان برای اینکه بتواند بین پرداختن به امور دنیایی و یاد خدا جمع کند، باید با دید جهان‌بینیِ الهی به دنیا نگاه کند. با این دید، پشت هر نشانه‌ای از هستی، حکمتی از خدا دیده می‌شود.[۱]
اهل ذکر بودن
ذکر گفتن با توجه به معنای آن، در رهایی انسان از غفلت مؤثر است. ذکرهای کوتاه با توجه به معنای آن، حالتی از هوشیاری دائمی در انسان ایجاد می‌کند و باعث می‌شود که فرد همیشه سپاسگزار خدا بوده و نسبت به وسوسه‌های شیطان حالت دفاعی به خود بگیرد.
در روایتی امام علی(ع) مؤمن را همیشه در حال ذکر خدا دانسته است.[۲] به گفته او، کسی که مشغول به ذکر خدا است همنشین و نزدیک به خدا است.
دوستی با مؤمنان
انتخاب دوستان مؤمن در غفلت‌زدایی از انسان تأثیرگذار است. افراد مؤمن دلسوز همدیگر بوده و نسبت به انحراف و خطای همدیگر بی‌اعتنا نیستند. مؤمنان همدیگر را به خوبی‌ها سفارش می‌کنند و از بدی‌ها بازمی‌دارند؛ بنابراین، دوستی با مؤمنان باعث می‌شود آنان هنگام انحراف و غفلت، خدا و معنویت را به ما یادآورد شوند.
فرد می‌تواند برای پیشرفت معنوی خود از دوستان مؤمن خود بخواهد عیب‌هایش را به او گوشزد کنند. بر پایه روایتی، امام صادق(ع) بهترین برادر خود را کسی دانسته که عیب‌های او را به وی هدیه کند؛ یعنی همان گونه که هدیه انسان را خوشحال می‌کند، مؤمن نیز از شناخت عیب‌های خود برای برطرف کردن آنها خوشحال می‌شود.[۳]
حضرت عیسی(ع) به حواریون سفارش کرد با کسی همنشینی داشته باشید که دیدارش شما را به یاد خدا اندازد و عمل او اشتیاق به آخرت را در شما ایجاد کند.
دیدار با عالمان نیز از عوامل اثرگذار در رفع غفلت دانسته شده است.
استفاده از برنامه خودسازی
محاسبه نفس و داشتن برنامه‌ای برای خودسازی، یکی از راه‌های رهایی از غفلت است. بر پایه روایتی، امام کاظم(ع) کسی را که همه روزه به محاسبه اعمال خود نرسد نکوهیده است.[۴]
ساختار برنامه خودسازی از چهار بخش مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه تشکیل شده است.[۵] بر اساس این برنامه، شخص در ابتدای روز با خود شرط می‌کند تا پایان روز، واجبات و مُحَرّمات را رعایت کند.[۶] او در طول روز از شرط و عهدی که بسته مراقبت می‌کند و هنگام شب به محاسبه و بررسی اعمال خود در آن روز می‌پردازد. وی در پایان، برای مواردی که به درستی عمل کرده پاداش، و برای مواردی که خلاف شرط خود عمل کرده، مجازات در نظر می‌گیرد.[۷]
مهمترین محتوای این برنامه، رعایت واجبات و محرمات است. ترک ویژگی‌های ناپسندی که شخص به آنها مبتلا شده نیز می‌تواند جزء محتوای آن قرار بگیرد.
اعتدال
از راه‌های رهایی و حفظ انسان از غفلت، رعایت اعتدال است. افراط در امور معنوی تأثیر عکس گذاشته و پس از مدتی ممکن است فرد دچار غفلت و حتی دین‌زدگی شود.
انسان در کنار امور عبادی باید به تفریح، کار، خواب و دیگر امور زندگی نیز رسیدگی کند. خداوند در آیه ۳۷ سوره نور، مؤمنان را کسانی دانسته که تجارت و کار، آنها را از خداوند بازنمی‌دارد؛ یعنی انسان باید در همه حال حالت توجه به خدا را حفظ کند؛ نه اینکه برای خودسازی از همه امور فاصله بگیرد.
دیگر روش‌ها
برای رهایی از غفلت راه‌های دیگری نیز گفته شده، که برخی از آنها چنین‌اند:
- انجام واجبات و پرهیز از گناهان؛
- عیادت از مریض: با عیادت بیمار، انسان متوجه نعمت سلامتی می‌افتد که خدا به او عطا کرده است.
- شرکت در تشییع جنازه: شرکت در تشییع جنازه و یادآوری مرگ، دارای آثار غفلت‌زدایی است.
- زیارت قبور به‌ویژه زیارت حرم امامان(ع)، امام زادگان و عالمان.
- مطالعه کتاب‌های اخلاقی: مطالعه منظم و همیشگی کتاب‌های اخلاقی، اگر چه اندک باشد، باعث می‌شود انسان دچار غفلت نشود.
- مطالعه حالات عارفان: خواندن حالات عارفان، انگیزه اصلاح و غفلت‌زدایی در انسان ایجاد می‌کند.[۸]
- تفکر: تفکر در مورد نشانه‌های خدا، آفرینش، هدف خلقت و معاد، آثار غفلت‌زدایی دارد. بر اساس روایتی از امام علی(ع)، مؤمن بسیار اهل تفکر است.[۲]
- قرائت قرآن و تفکر در آن؛
- دوری از مجالس و افرادی که باعث غفلت انسان از یاد خدا می‌شوند.[۹]
- شنیدن موعظه: شرکت در جلسات موعظه و سخنرانی، پیوسته انسان را در حال بیداری نگه می‌داد.
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ شيرواني، علي؛ چكيده اخلاق در قرآن، ۱۳۷۹، چاپ دوم، ج۱، ص۵۹.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ میزان الحکمه، دوره چهار جلدی، دارالحدیث قم، چاپ اول، ۱۴۱۶، جلد ۲، ص۹۶۶.
- ↑ مصباح یزدی، محمد تقی؛ پندهای امام صادق به ره جویان صادق، ۱۳۸۱، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ص۱۷۲، اقتباس.
- ↑ ۱۵۰ درس زندگی، ص۵۱.
- ↑ دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۲۳.(اقتباس از فصل سوم).
- ↑ دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۲۳.(اقتباس از فصل سوم).
- ↑ دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۲۳.(اقتباس از فصل سوم).
- ↑ ر. ک. مقدادی، علی، نشان از بی نشان‌ها، محمدی ری شهری، محمد، کیمیای محبت.
- ↑ مکارم شیرازی، ۱۵۰ درس زندگی، مدرسه امام علی بن ابیطالب، ۱۳۸۰، چاپ ۱۷، ص۱۳۰.