مقصود از «صلوة الوسطی» در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۶ دسامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۳:۲۳

سؤال

منظور از «صلوه الوسطی…» در آیه؛ ﴿حافظوا علی الصلوات و الصلوه الوسطی…﴾ (بقره/ ۲۳۸) چیست؟

«وسطی» از وسط گرفته شده و به معنای؛ «وسط هر شیء که دو طرفش مساوی باشد.»^[۱] در اینکه مصداق «صلاه الوسطی» کدامیک از نمازهای پنج‌گانه می‌باشد، اقوال مختلفی وجود دارد. اکثر فقهای شیعه اعتقاد دارند که صلوه‌الوسطی همان نماز ظهر است. و روایات زیادی هم آورده‌اند که دلالت بر این مطلب می‌کند.

بیان اقوال

۱ـ نماز ظهر: در روایات عدیده‌ای از اهل‌بیت نقل شده است که مراد از «صلاه وسطی» همان صلاه ظهر است. چنان‌که علی(ع) در بیان علّت آن می‌فرماید: «هنگامی که شمس از (دائره نصف النهار) زائل می‌شود همه اشیاء، خدا را تسبیح گویند، لذا خداوند در این ساعت به نماز (ظهر) امری نموده است و درهای آسمانی تا زمانی که نماز ظهر خوانده شود باز است، و دعا هم مستجاب می‌شود.»^[۲] در گفتار بعضی‌ها، دلیل آن این گونه بیان شده است: ۱. چون ظهر وسط روز و در شدّت گرما قرار دارد لذا نماز در آن لحظه مشکل‌تر و فضیلت آن بیشتر است. ۲. و برای این که نماز ظهر اولین نمازی است که واجب شد.^[۳]

علامه طباطبائی علّت وسطی بودن ظهر را به خاطر واقع شدن بین نماز صبح که در اوّل روز خوانده می‌شود، و نماز عصر که آخر روز خوانده می‌شود دانسته است.^[۴]

۲ـ نماز عصر: عده‌ای دیگر نماز وسطی را نماز عصر دانسته‌اند از شیعیان «سید مرتضی» و از علمای اهل سنت «ابوحنیفه، احمد داود بن منذر، ابوثور، حسن بصری، نخعی» طرفدار این قول می‌باشند. می‌توان گفت اکثر روایات اهل سنّت، نماز وسطی را بر نماز عصر منطبق نموده‌اند، جز روایت عایشه، که بر نماز ظهر تکیه نموده است.^[۵] و دلیل بر نماز عصر روایت مرفوعه^[۶] است که پیامبر(ص) فرمود: «مراد از وسطی، صلاه عصر است، چون بین نمازهای روز (صبح و ظهر) و شب (مغرب و عشاء) قرار گرفته است^[۷]

۳ـ نماز صبح: عده‌ای چون شافعی، گفته‌اند نماز صبح است، چون بین نمازهای شب و نمازهای روز قرار گرفته است و بین تاریکی (شب) و روشنائی (فجر) واقع می‌شود، و نمازی است تنها، که با نمازهای دیگر جمع نمی‌شود و اهمیت هم دارد، زیرا اگر اوّل وقت واقع شود، هم در دفتر اعمال شب ضبط می‌شود، و هم دفتر اعمال روز،^[۸]

۴ـ نماز عشاء: چنان‌که ابن سید الناس به بعضی علماء نسبت داده^[۹] و دلیل آن را این گونه بیان داشته است: زیرا نماز عشاء بین دو نماز (مغرب و صبح) واقع شده است که کم نمی‌شوند. همچنین روایاتی داریم که دلالت بر اهمیت صلاه عشاء دارند.

حدود ۱۷ قول درباره صلوه الوسطی نقل شده است به خاطر اختصار به این چهار قول اکتفا می‌کنیم.

نظر نهایی

آنچه به واقع نزدیکتر، و با ادله سازگارتر است؛ همان قول اول می‌باشد، یعنی مراد از نماز «وسطی» نماز ظهر می‌باشد؛ اولاً به این جهت که اکثر علمای شیعه، این قول را برگزیده‌اند^[۱۰] ثانیاً روایات زیادی بر این مطلب دلالت دارند که در تفسیر صافی،^[۱۱] المیزان،^[۱۲] مجمع‌البیان^[۱۳] و… جمع‌آوری شده‌اند؛ و ثالثاً با معنای لغوی وسطی سازگاری دارد، چون هم در وسط و میان روز واقع شده است و هم میان نمازهای روز.

مطالعه بیشتر

۱. گنجینه معارف فقهی قرآن، ترجمه کنزالعرفان، سید عبدالله اصغری، ص۸۱–۷۷.

۲. تفسیر المیزان، علامه طباطبائی، ترجمه موسوی همدانی، قم، انتشارات اسلامی، ج۲، ص۳۸۹.

۳. آیات الاحکام، کاظم مدیرشانه‌چی، ص۱۹.

۴. تفسیر مجمع‌البیان، شیخ طبرسی (ره)، ترجمه دکتر محمد مفتح، ج۳، ص۵۷.

منابع

↑ ر. ک. راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دفتر نشر الکتاب، ج۲، ۱۴۰۶ هـ، ص۵۲۲.
↑ ر. ک. علی طبرسی، مجمع البیان، بیروت، دارالمعرفه، چاپ دوّم، ۱۴۰۸ هـ، ۱۹۸۸م، ج۱ و ۲، ص۵۹۹.
↑ ر. ک. فاضل مقداد میسوری، کنز العرفان، تهران، انتشارات مرتضوی، چاپ پنجم، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۶۲؛ و مفردات راغب، همان، ص۵۲۳.
↑ ر. ک. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوّم، ۱۳۹۲، هـ، ق، ج۲، ص۲۷۱.
↑ کنزالعرفان، همان، ج۱، ص۶۱؛ مجمع البیان، همان، ج۱، ۲، ص۵۹۹.
↑ مرفوعه به روایاتی گفته می‌شود که سند آن به پیامبر(ص) یا معصومین(ع) دیگر متصل نباشد، و بدون سند به پیامبر(ص) نسبت داده شود.
↑ مجمع‌البیان، پیشین، ج۱، ۲، ص۵۹۹.
↑ همان، ص۵۹۹، ۶۰۰.
↑ کنزالعرفان، همان، ج۱، ص۶۱.
↑ کنزالعرفان، همان، ص۶۱.
↑ تفسیر الصافی، همان، ج۱، ص۲۶۹–۲۶۸.
↑ المیزان، همان، ج۲، ص۲۷۱–۲۷۰.
↑ مجمع‌البیان، همان، ج۱–۲، ص۵۹۹.

[1] ر. ک. راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دفتر نشر الکتاب، ج۲، ۱۴۰۶ هـ، ص۵۲۲.

[2] ر. ک. علی طبرسی، مجمع البیان، بیروت، دارالمعرفه، چاپ دوّم، ۱۴۰۸ هـ، ۱۹۸۸م، ج۱ و ۲، ص۵۹۹.

[3] ر. ک. فاضل مقداد میسوری، کنز العرفان، تهران، انتشارات مرتضوی، چاپ پنجم، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۶۲؛ و مفردات راغب، همان، ص۵۲۳.

[4] ر. ک. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوّم، ۱۳۹۲، هـ، ق، ج۲، ص۲۷۱.

[5] کنزالعرفان، همان، ج۱، ص۶۱؛ مجمع البیان، همان، ج۱، ۲، ص۵۹۹.

[6] مرفوعه به روایاتی گفته می‌شود که سند آن به پیامبر(ص) یا معصومین(ع) دیگر متصل نباشد، و بدون سند به پیامبر(ص) نسبت داده شود.

[7] مجمع‌البیان، پیشین، ج۱، ۲، ص۵۹۹.

[8] همان، ص۵۹۹، ۶۰۰.

[9] کنزالعرفان، همان، ج۱، ص۶۱.

[10] کنزالعرفان، همان، ص۶۱.

[11] تفسیر الصافی، همان، ج۱، ص۲۶۹–۲۶۸.

[12] المیزان، همان، ج۲، ص۲۷۱–۲۷۰.

[13] مجمع‌البیان، همان، ج۱–۲، ص۵۹۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

@@ خط ۴: / خط ۴: @@
 {{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
-«وسطی» از وسط گرفته شده و به معنای؛ «وسط هر شیء که دو طرفش مساوی باشد.»<ref>ر. ک. راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دفتر نشر الکتاب، ج۲، ۱۴۰۶ هـ، ص۵۲۲.</ref> و در اینکه مصداق «صلاه الوسطی» کدامیک از نمازهای پنج گانه می‌باشد، اقوال مختلفی وجود دارد،
+«وسطی» از وسط گرفته شده و به معنای؛ «وسط هر شیء که دو طرفش مساوی باشد.»<ref>ر. ک. راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دفتر نشر الکتاب، ج۲، ۱۴۰۶ هـ، ص۵۲۲.</ref> در اینکه مصداق «صلاه الوسطی» کدامیک از نمازهای پنج‌گانه می‌باشد، اقوال مختلفی وجود دارد. اکثر فقهای [[شیعه]] اعتقاد دارند که صلوه‌الوسطی همان نماز ظهر است. و روایات زیادی هم آورده‌اند که دلالت بر این مطلب می‌کند.
-== الف: بیان اقوال ==
+== بیان اقوال ==
-۱ـ نماز ظهر: در روایات عدیده‌ای از اهل‌بیت نقل شده است که مراد از «صلاه وسطی» همان صلاه ظهر است، چنان‌که علی(ع) در بیان علّت آن می‌فرماید: «هنگامی که شمس از (دائره نصف النهار) زائل می‌شود همه اشیاء، خدا را تسبیح گویند، لذا خداوند در این ساعت به نماز (ظهر) امری نموده است و درهای آسمانی تا زمانی که نماز ظهر خوانده شود باز است، و دعا هم مستجاب می‌شود.»<ref>ر. ک. علی طبرسی، مجمع البیان، بیروت، دارالمعرفه، چاپ دوّم، ۱۴۰۸ هـ، ۱۹۸۸م، ج۱ و ۲، ص۵۹۹.</ref> در گفتار بعضی‌ها، دلیل آن این گونه بیان شده است: ۱. چون ظهر وسط روز و در شدّت گرما قرار دارد لذا نماز در آن لحظه مشکل‌تر و فضیلت آن بیشتر است. ۲. و برای این که نماز ظهر اولین نمازی است که واجب شد.<ref>ر. ک. فاضل مقداد میسوری، کنز العرفان، تهران، انتشارات مرتضوی، چاپ پنجم، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۶۲؛ و مفردات راغب، همان، ص۵۲۳.</ref> مرحوم «علامه طباطبائی» علّت وسطی بودن ظهر را به خاطر واقع شدن بین نماز صبح که در اوّل روز خوانده می‌شود، و نماز عصر که آخر روز خوانده می‌شود دانسته است.<ref>ر. ک. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوّم، ۱۳۹۲، هـ، ق، ج۲، ص۲۷۱.</ref>
+'''۱ـ نماز ظهر:''' در روایات عدیده‌ای از اهل‌بیت نقل شده است که مراد از «صلاه وسطی» همان صلاه ظهر است. چنان‌که علی(ع) در بیان علّت آن می‌فرماید: «هنگامی که شمس از (دائره نصف النهار) زائل می‌شود همه اشیاء، خدا را تسبیح گویند، لذا خداوند در این ساعت به نماز (ظهر) امری نموده است و درهای آسمانی تا زمانی که نماز ظهر خوانده شود باز است، و دعا هم مستجاب می‌شود.»<ref>ر. ک. علی طبرسی، مجمع البیان، بیروت، دارالمعرفه، چاپ دوّم، ۱۴۰۸ هـ، ۱۹۸۸م، ج۱ و ۲، ص۵۹۹.</ref> در گفتار بعضی‌ها، دلیل آن این گونه بیان شده است: ۱. چون ظهر وسط روز و در شدّت گرما قرار دارد لذا نماز در آن لحظه مشکل‌تر و فضیلت آن بیشتر است. ۲. و برای این که نماز ظهر اولین نمازی است که واجب شد.<ref>ر. ک. فاضل مقداد میسوری، کنز العرفان، تهران، انتشارات مرتضوی، چاپ پنجم، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۶۲؛ و مفردات راغب، همان، ص۵۲۳.</ref>
-۲ـ نماز عصر: عدّه‌ای دیگر نماز وسطی را نماز عصر دانسته‌اند از شیعیان «سید مرتضی» و از علمای اهل سنت «ابوحنیفه، احمد داود بن منذر، ابوثور، حسن بصری، نخعی» طرفدار این قول می‌باشند. می‌توان گفت اکثر روایات اهل سنّت، نماز وسطی را بر نماز عصر منطبق نموده‌اند، جز روایت عایشه، که بر نماز ظهر تکیه نموده است.<ref>کنزالعرفان، همان، ج۱، ص۶۱؛ مجمع البیان، همان، ج۱، ۲، ص۵۹۹.</ref> و دلیل آن روایت مرفوعه<ref>مرفوعه به روایاتی گفته می‌شود که سند آن به پیامبر(ص) یا معصومین(ع) دیگر متصل نباشد، و بدون سند به پیامبر(ص) نسبت داده شود.</ref> است که پیامبر(ص) فرمود: «مراد از وسطی، صلاه عصر است، چون بین نمازهای روز (صبح و ظهر) و شب (مغرب و عشاء) قرار گرفته است<ref>مجمع‌البیان، پیشین، ج۱، ۲، ص۵۹۹.</ref>
+علامه طباطبائی علّت وسطی بودن ظهر را به خاطر واقع شدن بین نماز صبح که در اوّل روز خوانده می‌شود، و نماز عصر که آخر روز خوانده می‌شود دانسته است.<ref>ر. ک. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوّم، ۱۳۹۲، هـ، ق، ج۲، ص۲۷۱.</ref>
-۳ـ نماز صبح: عدّه‌ای چون شافعی، و… گفته‌اند نماز صبح است، چون بین نمازهای شب و نمازهای روز قرار گرفته است و بین تاریکی (شب) و روشنائی (فجر) واقع می‌شود، و نمازی است تنها، با نمازهای دیگر جمع نمی‌شود و اهمیت هم دارد، زیرا اگر اوّل وقت واقع شود، هم در دفتر اعمال شب ضبط می‌شود، و هم دفتر اعمال روز،<ref>همان، ص۵۹۹، ۶۰۰.</ref>
+'''۲ـ نماز عصر:''' عده‌ای دیگر نماز وسطی را نماز عصر دانسته‌اند از شیعیان «سید مرتضی» و از علمای اهل سنت «ابوحنیفه، احمد داود بن منذر، ابوثور، حسن بصری، نخعی» طرفدار این قول می‌باشند. می‌توان گفت اکثر روایات اهل سنّت، نماز وسطی را بر نماز عصر منطبق نموده‌اند، جز روایت عایشه، که بر نماز ظهر تکیه نموده است.<ref>کنزالعرفان، همان، ج۱، ص۶۱؛ مجمع البیان، همان، ج۱، ۲، ص۵۹۹.</ref> و دلیل بر نماز عصر روایت مرفوعه<ref>مرفوعه به روایاتی گفته می‌شود که سند آن به پیامبر(ص) یا معصومین(ع) دیگر متصل نباشد، و بدون سند به پیامبر(ص) نسبت داده شود.</ref> است که پیامبر(ص) فرمود: «مراد از وسطی، صلاه عصر است، چون بین نمازهای روز (صبح و ظهر) و شب (مغرب و عشاء) قرار گرفته است<ref>مجمع‌البیان، پیشین، ج۱، ۲، ص۵۹۹.</ref>
-۴ـ نماز عشاء: چنان‌که ابن سید الناس به بعضی علماء نسبت داده<ref>کنزالعرفان، همان، ج۱، ص۶۱.</ref> و دلیل آن را این گونه بیان داشته است: زیرا نماز عشاء بین دو نماز (مغرب و صبح) واقع شده است که کم نمی‌شوند. همچنین روایاتی داریم که دلالت بر اهمیت صلاه عشاء دارند.
+'''۳ـ نماز صبح:''' عده‌ای چون شافعی، گفته‌اند نماز صبح است، چون بین نمازهای شب و نمازهای روز قرار گرفته است و بین تاریکی (شب) و روشنائی (فجر) واقع می‌شود، و نمازی است تنها، که با نمازهای دیگر جمع نمی‌شود و اهمیت هم دارد، زیرا اگر اوّل وقت واقع شود، هم در دفتر اعمال شب ضبط می‌شود، و هم دفتر اعمال روز،<ref>همان، ص۵۹۹، ۶۰۰.</ref>
+'''۴ـ نماز عشاء:''' چنان‌که ابن سید الناس به بعضی علماء نسبت داده<ref>کنزالعرفان، همان، ج۱، ص۶۱.</ref> و دلیل آن را این گونه بیان داشته است: زیرا نماز عشاء بین دو نماز (مغرب و صبح) واقع شده است که کم نمی‌شوند. همچنین روایاتی داریم که دلالت بر اهمیت صلاه عشاء دارند.
 حدود ۱۷ قول درباره صلوه الوسطی نقل شده است به خاطر اختصار به این چهار قول اکتفا می‌کنیم.
-== ب: نظر نهایی ==
+==== نظر نهایی ====
-آنچه به واقع نزدیکتر، و با ادله سازگارتر است؛ همان قول اوّل می‌باشد، یعنی مراد از نماز «وسطی» نماز ظهر می‌باشد، اولاً به این جهت که اکثر علمای شیعه، این قول را برگزیده‌اند<ref>کنزالعرفان، همان، ص۶۱.</ref> ثانیاً روایات زیادی بر این مطلب دلالت دارند که در تفسیر صافی،<ref>تفسیر الصافی، همان، ج۱، ص۲۶۹–۲۶۸.</ref> المیزان،<ref>المیزان، همان، ج۲، ص۲۷۱–۲۷۰.</ref> مجمع‌البیان<ref>مجمع‌البیان، همان، ج۱–۲، ص۵۹۹.</ref> و… جمع‌آوری شده‌اند؛ و ثالثاً با معنای لغوی وسطی سازگاری دارد، چون هم در وسط و میان روز واقع شده است و هم میان نمازهای روز.
+آنچه به واقع نزدیکتر، و با ادله سازگارتر است؛ همان قول اول می‌باشد، یعنی مراد از نماز «وسطی» نماز ظهر می‌باشد؛ اولاً به این جهت که اکثر علمای شیعه، این قول را برگزیده‌اند<ref>کنزالعرفان، همان، ص۶۱.</ref> ثانیاً روایات زیادی بر این مطلب دلالت دارند که در تفسیر صافی،<ref>تفسیر الصافی، همان، ج۱، ص۲۶۹–۲۶۸.</ref> المیزان،<ref>المیزان، همان، ج۲، ص۲۷۱–۲۷۰.</ref> مجمع‌البیان<ref>مجمع‌البیان، همان، ج۱–۲، ص۵۹۹.</ref> و… جمع‌آوری شده‌اند؛ و ثالثاً با معنای لغوی وسطی سازگاری دارد، چون هم در وسط و میان روز واقع شده است و هم میان نمازهای روز.
-{{پایان پاسخ}}
+<span></span>
 {{مطالعه بیشتر}}
@@ خط ۳۰: / خط ۳۳: @@
 ۴. تفسیر مجمع‌البیان، شیخ طبرسی (ره)، ترجمه دکتر محمد مفتح، ج۳، ص۵۷.
-{{پایان مطالعه بیشتر}}
+<span></span>
 == منابع ==