مصحف فاطمه(س)
مصحف فاطمه(س) چه کتابی است؟ آیا این کتاب به نام خواهر قرآن نیز مشهور است؟
مصحف فاطمه(س)، مطابق برخی روایات اهل‌بیت(ع)، کتاب حضرت فاطمه(س) است. این کتاب را جبرئيل پس از وفات رسول خدا(ص) بر آن حضرت املا کرده و حضرت علی(ع) آن را جمع‌آوری و تدوین کرده است.
مصحف فاطمه(س) در دسترس کسی نبوده و نزد امامان شیعه(ع) محفوظ است. محتوای این مصحف متضمن مطالبی چون بیان رویدادهای آینده و سرنوشت فرزندان حضرت فاطمه(س) است. در منابع، اطلاعی درباره اینکه این کتاب خواهر قرآن خوانده شده باشد وجود ندارد.
معرفی و ویژگی‌ها
در روایات اهل‌بیت(ع) از مجموعه‌ای با عنوان مصحف فاطمه(س) برخی از روایاتی که در آنها از مصحف فاطمه(س) سخن رفته است سندهای قابل اتکا و صحیحی دارند. به همین دلیل، در اصل وجود چنین کتابی نمی‌توان تردید کرد.[۱] از جمله این روایات صحیح می‌توان به نقل ابوعبیده از امام صادق(ع) اشاره کرد. در این روایت، امام صادق(ع) در پاسخ به سؤال یکی از شیعیان درباره مصحف فاطمه(س) جزئیاتی ارائه کرده است. از جمله اینکه این مصحف در دوران هفتاد و پنج روزه حیات حضرت فاطمه(س) پس از رسول خدا(ص) به او املا شده است.[۲]
از وجود چنین مصحفی در زمینه معارف باطنی شیعی استفاده شده است.[۳] اختلاف در محتوای این روایات و گاهی تعارض ظاهری آنها موجب شده تا داوری‌های محققان درباره این مصحف یکسان نباشد.[۴]
روایات مربوط به وجود این مصحف در قدیمی‌ترین منابع روایی شیعه، چون بصائر الدرجات الکبری[۵] و الکافی[۶]، آمده است. بیشترین روایات مربوط به این مصحف را علامه مجلسی در باب‌های مربوط به علوم اهل‌بیت(ع) آورده است.[۷]
بنا بر روایات اهل‌بیت(ع)، این مصحف به دست کسی نرسیده است و نزد امامان شیعه محفوظ است.[۸] در برخی از این روایات حجم این مصحف سه برابر قرآن برشمرده شده است.[۹]
املا کننده و کاتب
درباره املا کننده مصحف فاطمه(ص) به دلیل اختلاف ظاهری روایات و برخی ملاحظات کلامی چند دیدگاه ارائه شده است. در روایات املاکننده این مصحف خدا، فرشته، جبرئیل و رسول خدا(ص) بر شمرده شده است.[۱۰]
محققان نظرات مختلفی برای رفع تعارض این روایات ارائه داده‌اند. از جمله این محققان می‌توان به سید محسن امین عاملی[۱۱]، سید جعفر مرتضی عاملی[۱۲] و سید محمدحسین فضل‌الله[۱۳] اشاره کرد. بهترین وجه جمع میان این اقوال ظاهراً متعارض از سوی علامه مجلسی ارائه شده است.[۱۴] مجلسی مراد از رسول الله(ص) در برخی روایات را همان جبرئیل دانسته است.[۱۵]
همه عالمان شیعه و تمام روایاتی که ذکری از این مصحف در آنها شده متفقند که کاتب و تدوین کننده این مصحف امام علی(ع) بوده است.[۱۶]
محتوا
بر اساس روایات مختلف مصحف فاطمه(س) مشتمل بر این مطالب است:
- جایگاه رسول خدا(ص) و آینده فرزندان حضرت فاطمه(س)؛[۱۷]
- بیان رویدادهای آینده؛[۱۸]
- یادکرد از انبیاء الهی(ع) و نام آنان و اوصیای آنان؛[۱۹]
- نام تمامی پادشاهان و حاکمان تا روز قیامت.[۲۰]
برخی محققان علاوه بر موارد بالا قائل به وجود مطالب دیگری در این مصحف هستند. از نظر برخی، مصحف فاطمه(س) مشتمل بر امثال، حکم، مواعظ، اخبار و نوادر است[۲۱]. این نظر توسط بعضی دیگر از محققان رد شده است.[۲۲] برخی دیگر از محققان با اتکا به روایتی[۲۳]، که در آن از کتابی مشتمل بر جزئیات احکام شرعی با عنوان کتاب فاطمه(س) یاد شده، تصریح کرده‌اند که این مصحف علاوه بر مطالب پیش‌گفته مشتمل بر تمام احکام تفصیلی شرعی و جزئیات قوانین جزائی بوده است.[۲۴] این نظر را عده‌ای از محققان رد کرده‌اند.[۲۵] سید محمدحسین فضل‌الله این نظر را تأیید کرده و کتاب فاطمه(س) را با مصحف فاطمه(س) یکی دانسته است.[۲۶] همچنین، فضل‌الله احتمال داده است که کتاب فاطمه(س) غیر از مصحف فاطمه(س) باشد و مراد از فاطمه در عنوان کتاب فاطمه(س) فاطمه بنت الحسین(ع) باشد.[۲۷] سیدحسین مدرسی طباطبایی، شیعه‌شناس و استاد حقوق اسلامی دانشگاه پرینستون، مصحف فاطمه(س) را مشتمل بر مطالبی دانسته که تقریباً در تمام موارد در زمینه اندیشه‌های باطنی شیعه از آن یاد شده است.[۲۸] این نظر او مورد نقد قرار گرفته است.[۲۹]
شبهات درباره مصحف
برخی از اهل سنت با توجه به وجود لفظ مصحف در عنوان مصحف فاطمه(س) و محدود کردن این لفظ به قرآن شیعه را متهم کرده‌اند که قرآن دیگری غیر از قرآن موجود در میان مسلمانان دارند. از جمله این افراد می‌توان به عبدالله القصیمی، نویسنده سلفی عربستانی، اشاره کرد.[۳۰] در پاسخ به این نظر برخی محققان مدعی شده‌اند که علمای شیعه اتفاق نظر دارند که مصحف فاطمه(س) مشتمل بر قرآن نیست.[۳۱] مستند این عدم اشتمال از نظر آنان روایات بسیاری است که درباره مصحف فاطمه(س) از امامان شیعه(ع) نقل شده و در قریب به اتفاق آنان با تعابیر گوناگون تصریح شده است که مصحف فاطمه(س) مشتمل بر قرآن نیست.[۳۲]
مطالعه بیشتر
- پژوهش‌گونه‌ای درباره مصحف فاطمه(ع)، محمدعلی مهدوی‌راد، نشر مشعر.
- حقیقة مصحف فاطمة(ع) عند الشیعه، اکرم برکات، دارالصفوة.
- مصحف فاطمی: پژوهشی در مصحف فاطمه(س)، عبدالله امینی، انتشارات دلیل ما.
منابع
- ↑ محمدعلی مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی، زیرنظر علی‌اکبر رشاد، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج ۳، ص
- ↑ محمد بن یعقوب الکلینی، الکافی، قم، دارالحدیث، ج ۱، ص ۵۹۹-۶۰۰.
- ↑ سید حسین مدرسی طباطبایی، میراث مکتوب شیعه، قم، نشر مورخ، ص ۴۱.
- ↑ محمدعلی مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی، زیرنظر علی‌اکبر رشاد، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج ۳، ص ۶۵.
- ↑ محمد بن الحسن الصفار القمی، بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد صلّى الله عليهم، محسن بن عباسعلی کوچه‌باغی، قم، مكتبة آية الله المرعشي النجفي، ص ۱۷۰-۱۸۱.
- ↑ محمد بن یعقوب الکلینی، الکافی، قم، دارالحدیث، ج ۱، ص ۵۹۲-۶۰۲.
- ↑ محمدباقر المجلسی، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ج ۲۶، ص ۴۹.
- ↑ محمد بن یعقوب الکلینی، الکافی، قم، دارالحدیث، ج ۱، ص ۵۹۳.
- ↑ محمد بن یعقوب الکلینی، الکافی، قم، دارالحدیث، ج ۱، ص ۵۹۵.
- ↑ محمدعلی مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی، زیرنظر علی‌اکبر رشاد، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج ۳، ص ۶۸.
- ↑ السید محسن الامین، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ج ۱، ص ۳۵۷.
- ↑ السید جعفر مرتضی العاملی، مأساة الزهراء(س) شبهات و ردود، بیروت، دارالسیرة، ج۱، ص ۱۱۶.
- ↑ السید هاشم الهاشمی، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء(س)، بیروت، دارالهدی، ص ۱۵۱.
- ↑ محمدعلی مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی، زیرنظر علی‌اکبر رشاد، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج ۳، ص ۷۲.
- ↑ محمدباقر المجلسی، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ج ۲۶، ص ۴۲.
- ↑ محمدعلی مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی، زیرنظر علی‌اکبر رشاد، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج ۳، ص ۷۳.
- ↑ محمد بن الحسن الصفار القمی، بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد صلّى الله عليهم، محسن بن عباسعلی کوچه‌باغی، قم، مكتبة آية الله المرعشي النجفي، ص ۱۷۴.
- ↑ محمد بن احمد الفتال النیسابوری، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، منشورات الرضی، ج ۱، ص ۲۱۱.
- ↑ محمدباقر المجلسی، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ج ۲۶، ص ۱۸.
- ↑ محمد بن احمد الفتال النیسابوری، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، منشورات الرضی، ج ۱، ص ۲۱۱.
- ↑ السید عبدالحسین شرف الدین، المراجعات، قم، المجمع العالمی لاهل البیت(ع)، ص ۶۰۳.
- ↑ السید هاشم الهاشمی، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء(س)، بیروت، دارالهدی، ص ۱۷۲.
- ↑ محمد بن یعقوب الکلینی، الکافی، قم، دارالحدیث، ج ۷، ص ۳۷-۴۱.
- ↑ محمدکاظم القزوینی، فاطمة الزهراء(س) من المهد الی اللحد، بی‌جا، بی‌نا، ص ۹۶.
- ↑ السید محسن الامین، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ج ۱، ص ۳۵۶.
- ↑ السید هاشم الهاشمی، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء(س)، بیروت، دارالهدی، ص ۱۶۷.
- ↑ السید هاشم الهاشمی، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء(س)، بیروت، دارالهدی، ص ۱۸۱.
- ↑ سید حسین مدرسی طباطبایی، میراث مکتوب شیعه، قم، نشر مورخ، ص ۴۱.
- ↑ محمدعلی مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی، زیرنظر علی‌اکبر رشاد، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج ۳، ص ۸۲.
- ↑ ثامر هاشم حبيب العميدي، دفاع عن الكافي: دراسة نقدية مقارنة لأهم الطعون والشبهات المثارة حول كتاب الكافي للشيخ الكليني، قم، مرکز الغدیر للدرسات الاسلامیة، ج ۲، ص ۳۵۳.
- ↑ محمدعلی مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی، زیرنظر علی‌اکبر رشاد، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج ۳، ص ۷۵.
- ↑ محمد بن الحسن الصفار القمی، بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد صلّى الله عليهم، محسن بن عباسعلی کوچه‌باغی، قم، مكتبة آية الله المرعشي النجفي، ص ۱۷۰؛ نیز: محمد بن یعقوب الکلینی، الکافی، قم، دارالحدیث، ج ۱، ص ۵۹۵.