شب‌زنده‌داری در قرآن

نسخهٔ تاریخ ‏۶ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۱۱ توسط Rezapour (بحث | مشارکت‌ها)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)
سؤال

در قرآن چقدر به شب زنده‌داری توصیه شده است؟


شب زنده‌داری و استغفار سحرگاهی در سوره‌های متعدد توصیه شده و شب‌زنده‌داران در قرآن توصیفی برای مؤمنان، محسنین، متقین و عبادالرحمان بوده است.

قرآن در آیات زیادی به پیامبر(ص) توصیه کرده که در شب به نماز و نیایش مشغول شود و این آیات توصیه به مؤمنان نیز است. مفسران آورده‌اند عبادت در شب، به‌خصوص در سحرگاهان و نزدیک طلوع فجر، اثر فوق‌العاده‌ای در تهذیب نفس، تربیت معنوی انسان، و تقویت ایمان در دل و جان انسان دارد. قرآن عبادات در شب را پابرجاتر و با استقامت‌تر توصیف می‌کند.

سفارش به شب‌زنده‌داری

آیات زیادی در قرآن به پیامبر(ص) امر و سفارش می‌کند شب را بیدار باشد و به نماز و نیایش شبانه مشغول شود.[۱] تعبیرات مختلفی که درباره مقدار «شب‌زنده‌داری» در آیات قرآن آمده، در حقیقت برای بیان «تخییر» است و پیامبر(ص) را مخیر می‌کند که نیمی از شب، یا چیزی کمتر، یا چیزی بیشتر را بیدار بماند.[۲] گرچه مخاطب در این آیات، شخص پیامبر(ص) است، ولی شواهد نشان می‌دهد که مؤمنان هم در این برنامه با شخص پیامبر(ص) همگام بودند.[۳] مخاطب آیاتی که به پیامبر سفارش می‌کند برای نماز و نیایش در شب برخیزد، رسول خدا است. ولی به موجب آیه «به‌طور یقین زندگی رسول خدا برای شما سرمشق نیکویی بود» (احزاب: ۲۱)، به امت اسلامی نیز تهجّد در شب توصیه شده است.[۴]

آیات قرآن به اهمیت شب‌زنده‌داری، نماز شب، و تلاوت قرآن در شب تصریح کرده است. مفسران گفته‌اند عبادت در شب، بخصوص در سحرگاهان و نزدیک طلوع فجر، اثر فوق‌العاده‌ای در صفای روح، تهذیب نفوس، تربیت معنوی انسان، و تقویت ایمان در دل و جان انسان دارد که حتی با یک مرتبه آزمایش، انسان آثار آن را به روشنی در خود احساس می‌کند.[۵] گفته شده روح آدمی در ساعات شب آمادگی خاصی برای نیایش، مناجات و ذکر و فکر دارد.[۶]

در سوره‌های متعدد به شب زنده‌داری و استغفار سحرگاهی تصریح شده است. قیام در دل شب به حکم آیات و نیز احادیث به همگان توصیه شده است.[۷] قرآن عبادات در شب را پابرجاتر و با استقامت‌تر توصیف می‌کند.[۸] وقت تهجّد از نیمه شب تا اذان صبح صادق است و هرچه به اذان صبح نزدیکتر باشد، فضیلت آن بیشتر است.[۹] مفسران گفته‌اند «اخلاص» و «حضور قلب» در عبادات شبانه وجود دارد؛ از اين رو، نماز شب عبادتى است خالص و توأم با حضور دل و آميخته با معنويت كامل. حافظ شیرازی شاعر مسلمان، دعای شب و ورد سحر را گنج سعادت خود خوانده است: «هر گنج سعادت كه خدا داد به حافظ‍‍‍‍‍‍ ـ از يمن دعاى شب و ورد سحرى بود.».[۱۰]

شب‌زنده‌داران

در آیه ۱۷ و ۱۸ سوره ذاریات سیره متقین و محسنین شب‌زنده‌داری است که در هنگام سحر استغفار می‌کنند.[۱۱] در جای دیگر قرآن شب‌زنده‌داری وصف صالحین آمده است.[۱۲] در آیه ۱۱۳ آل عمران آمده که اهل کتاب همه یکسان نیستند، و در برابر افراد تبه‌کار، کسانی در میان آنها یافت می‌شوند که در اطاعت خداوند و قیام بر ایمان ثابت قدم هستند و پیوسته در دل شب آیات خدا را تلاوت می‌کنند.[۱۳]

وصف عبادالرحمان

از صفات عبادالرحمان، این است که بخش مهم و قابل توجهی از شب را به عبادت و سجده بر درگاه خداوند سپری کنند.[۱۴] در آیه ۶۴ سوره فرقان، سومین ویژگی عبادالرحمن و بندگان خاص خداوند را، راز و نیاز شبانه و شب زنده‌داری و نماز شب دانسته است. عبادالرحمن کسانی هستند که به خاطر رضای خداوند، حداقل بخشی از شب را به راز و نیاز با خدای خویش می‌پردازند. نماز شب را، که شامل سجده و قیام و دیگر افعال است، به جا می‌آورند. این که نماز شب جزء صفات عبادالرحمن شمرده شده، جایگاه خاص آن را در مسئله تربیت و سیر و سلوک الی اللّه می‌رساند.[۱۵]

وصف مؤمنان

در آیه ۱۶ سوره سجده پیرامون اوصاف مؤمنان واقعی آمده: «پهلوهایشان از بسترها دور می‌شود (و شبانگاه به پا می‌خیزند و رو به درگاه خدا می‌آورند) و پروردگار خود را با بیم و امید می‌خوانند و از آنچه به آنان روزی داده‌ایم انفاق می‌کنند».[۱۶] و در آیه ۹ سوره زمر نیز در وصف مؤمنان آمده که در شب نماز می‌خوانند و نیایش می‌کنند.[۱۷]

منابع

  1. قرشی، سید علی اکبر، تفسیراحسن‌الحدیث، قم، دفتر نشر نوید اسلام، ۱۳۹۱، ج۷، ص۳۱۷؛ سوره اسراء، آیه ۷۹؛ سوره مزمل، آیه ۲ و ۴؛ سوره طه، آیه ۱۳۰؛ سوره ق، آیه ۴۰؛ سوره طور، آیه ۴۹؛ سوره انسان، آیه ۲۶.
  2. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۱۷۲.
  3. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۱۷۴.
  4. مصلائی‌پور، عباس، «تهجد»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۸، ذیل مدخل.
  5. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۱۷۷.
  6. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۱۸۱.
  7. مصلائی‌پور، عباس، «تهجد»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۸، ذیل مدخل.
  8. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۲۵، ص۱۷۵.
  9. مصلائی‌پور، عباس، «تهجد»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۸، ذیل مدخل.
  10. مكارم شيرازى، ناصر، پيام امام اميرالمومنين(ع)، تهران، دار الكتب الاسلاميه‌، ۱۳۸۶ش، ج۳، ص۴۱۴..
  11. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۲۲، ص۳۲۱؛ طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، ۱۳۷۴ش، ج۱۸، ص۵۵۴.
  12. سوره آل عمران، آیه ۱۱۳ و ۱۱۴.
  13. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۳، ص۵۶.
  14. مصباح یزدی، محمد تقی، رستگاران، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ص۲۶۳.
  15. مکارم شیرازی، ناصر، والاترین بندگان، قم، نسل جوان، ۱۳۸۳ش، ص ۹۵ و ۹۶.
  16. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین(ع)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۲۴۰.
  17. تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن‏، ۱۳۸۸ش، ج۸، ص۱۵۰.