سنگسار

سؤال

جایگاه سنگسار در اسلام را توضیح دهید

سنگسار مجازات زنای محصنه است که یکی از حدود حساب می‌شود. فقها حکم این مجازات را از روایات و سنت برداشت کرده‌اند. سنگسار شرایط سختی برای اجرا دارد که معمولاً تحقق آن نادر است؛ از جمله اینکه چهار شاهد عادل گواه زنا باشند. حکم رجم، در تمامی مذاهب اسلامی (بجز خوارج) به عنوان نظریه‌ای رایج مورد پذیرش اکثریت مطلق فقهای اسلامی است و تردیدی در آن روا ندانسته‌اند.

امروزه برخی فقها اجرای سنگسار را به حکم ثانویه مصلحت ندانسته‌اند و برخی نواندیشان دینی، در حکم اولی این حکم را در زمان حاضر مجازاتی معقول و دینی نمی‌دانند. در قانون جدید قانون مجازات اسلامی اشاره ای به حکم سنگسار نشده است.

تعریف سنگسار

در برخی از کتاب های اصلی و اولیه ی لغت عرب تصریح شده است معنای اصلی رجم عبارت است از "سنگ پراندن و هدف قرار دادن با سنگ" و البته در برخی از همین متون ادعا شده است که رجم به معنی «قتل» نیز استعمال شده است و یا «قتل بوسیله ی سنگ پرانی». البته احمد قابل پس از بررسی ریشه این کلمات می گوید: در نهایت می توان با کمال اطمینان گفت که؛ «معنای کلی و عمومی واژه ی"رجم" چیزی جز "اخراج=بیرون راندن» نیست.

در مجازات سنگسار یا همان رجم، محکوم را تا سینه یا کمر در زمین قرار می‌دهند و به او سنگ پرتاب می‌کنند تا بمیرد.

سنگسار در قرآن

در قرآن آیه‌ای که مجازات سنگسار را برای جرمی تعیین کرده باشد نیامده است. برخی مجازات سنگسار را خلاف آیات قرآن می‌دانند که حد زانی را مشخص کرده است. در آیه ۲ سوره نور آمده است که حد مرد و زن زناکار صد تازیانه است.﴿الزَّانِیَةُ وَالزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ؛ به هر زن زناکار و مرد زناکاری صد تازیانه بزنید.﴾ اما باورمندان به سنگسار معتقدند این آیه درباره زنای غیرمحصنه است و روایات، حکم قرآن را تخصیص داده است. و بعضی در مقابل گفته‌اند خبر واحد قرآن را تخصیص نمی‌دهد.

آیت الله محمد موسوی بجنوردی در مورد این آیه می‌گوید این آیه افاده حصر می‌کند و تخصیص بردار نیست. در ادامه می‌گوید: «اگر قانونگذار می‌خواهد کیفری را در قرآن بیان بکند که عمده منبع قوانین ما هست، نمی‌آید کیفر ضعیف‌تر را اول بیان بکند و بعد با سنت بیاید کیفر قوی‌تر یعنی رجم را بیان بکند؛ مثلاً در قرآن بیاید مسئله صد شلاق را بگوید و بعد با سنت بیاید مسئله رجم را بگوید.

این مسئله اصلاً یک مقداری مستبعد و مستهجن است و یک نحو استهجانی دارد که بنای عقلا آن را نمی‌پذیرد و در جوامع این‌طور نیست که این کار بشود، بلکه به عکس است، مثلاً اگر اشد مجازات را در قرآن که مصدر تشریع است بگوید، اخف مجازات را می‌تواند در سنت بگوید و جنبه تخصیصی هم داشته باشد، و عموم آن را تخصیص بزند.»

سنگسار در روایات

در کتب روایی، روایاتی آمده است که در زمان پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) سنگسار در چند مورد رخ داده است. برخی فقها ادعای اجماع بر حکم سنگسار کرده‌اند. آیت الله محمد موسوی بجنوردی در باب روایات رجم زمان پیامبر و امام علی می‌فرماید: «نکته‌ای در متن این روایات هست که آنها را دچار اشکال می‌کند و آن اینکه اساساً روایاتی که متضمن رجم‌اند، چه در زمان پیغمبراکرم(ص) و چه در زمان خلافت امیرالمؤمنین، همه اینها می‌گویند که آن طرف با گریه می‌آمد و با گریه می‌گفت که <طهرنی یا رسول‌الله، طهرنی یا امیرالمؤمنین>، پیغمبر یا امیرالمؤمنین پشتش را می‌کرد به او و توجه نمی‌نمود، باز او می‌آمد این طرف، تا اینکه چهار دفعه این کار را کرد که حضرت پذیرفت.

جریان خیلی مفصل است. بنده عرض می‌کنم که این از مسلمات فقه ماست در باب زنا که اگر <قبل از ثبوت عندالحاکم> متهم توبه کند مسقط حد است. سؤال من این است که واقعاً برای <توبه> و پشیمانی یک فرد بزهکار چه مصداقی بالاتر از این می‌توانید پیدا بکنید که طرف دارد گریه می‌کند و بدون آنکه او را مجبور نمایند اینچنین اظهار ندامت می‌کند. آیا این توبه نیست؟ پس توبه به معنای چیست؟ توبه به معنای پشیمانی است.»

شرایط اجرای سنگسار

اجرای سنگسار به تحقق شروطی وابسته است که تقریباً اجرای آن بسیار نادر می‌شود. زنا باید زنای محصنه باشد و همین‌طور مرد قدرت تمتع از همسرش را داشته باشد. و ثانیاً اینکه چهار شاهد عادل شهادت دهند زنای واقعی یعنی دخول رخ داده است یا خود زانی اقرار کرده باشد.

مخالفت نواندیشان دینی با مجازات سنگسار

امروزه سنگسار را مجازاتی خشن و غیرعقلانی می‌دانند و از همین جهت روشنفکران دینی با این مجازات مخالفت کرده‌اند و بر این باور هستند که چنین حکمی در اسلام وجود ندارد و اگر روایاتی که در این باره آمده است را صحیح و معتبر بدانیم، باز هم چنین مجازاتی امروزه با فلسفه مجازات سازگار نیست و کارایی ندارد، مضافاً اینکه باعث وهن اسلام هم می‌شود.

احمد قابل، محسن کدیور. علی اصغر غروی، محمد مجتهد شبستری، محمد ابراهیم جناتی از جمله نواندیشانی هستند که با سنگسار مخالفت کرده‌اند.

آیت الله صانعی اجرای حدود از جمله سنگسار را در زمان غیبت جایز نمی‌داند. آیت الله جعفر سبحانی می‌گوید شرایطی که برای اثبات زنای محصنه باید باشد غالباً محقق نمی‌شود. بسیاری از فقها فتوا داده‌اند که اگر سنگسار باعث وهن اسلام می‌شود می‌توان مجازاتی جایگزین کرد.

گزارش‌هایی وجود دارد که در زمان امام خمینی سنگسار اجرا نمی‌شده است.