دلیل تفکیک صفات سمیع و بصیر

سؤال

اگر به گفته بزرگان صفات «سمیع» و «بصیر»، همان علم خداوند است یا برگشت به علم خدا دارد، پس چرا این دو صفت از هم تفکیک شده‌اند؟


اسماء و صفات الهی به لحاظ مفهومی با یکدیگر مغایر اما مصداقی یکسان دارند. این مطلب در مورد همه اسماء صادق و مشتمل بر جمیع صفات است. امّا این که چرا برخی از اسماء را به برخی دیگر ارجاع داده‌اند ناشی از عدم عنوان مشیر و لفظ مناسب است. یکی از همین موارد دو اسم سمیع و بصیر است، به لحاظ آن که حق تعالی از آلات جسمانی نظیر آنچه در مخلوقات است بری است و از طرف دیگر توجیه دیدن یا شنیدن و تعریف آن دو، برای حق کاری مشکل و دشوار است، بنابراین در تفسیر اسماء مذکور ناگزیر آن دو را به علم و برخی علم را به سمع (شیخ اشراق) بازگردانده اند.[۱]

نه به این معنا که همه عین هم هستند بلکه به این معنا که در نهایت سمع یا بصر مرتبه ای از مراتب علم بوده و رجوع به علم می‌نماید، به همین دلیل در بیان سمع و بصر فرموده‌اند، سمع عبارت است از علم به مسموعات و بصر همان علم به مبصرات است.

بنابر این وقتی سمیع و بصیر را به صفت علیم برگرداندیم، صفت اصلی علم می‌شود، لکن به لحاظ متعلق علم که از مقوله شنیدنی‌ها یا دیدنی‌هاست صفات دیگری به نام سمیع و بصیر انتزاع می‌شود.

منابع

  1. امام خمینی، سید روح الله، چهل حدیث، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، حدیث ۳۶، فصل در معنی سمع و بصر حق.