دلالت آیه اکمال بر ولایت امام علی(ع) در منابع اهل سنت
با توجه به سوره مائده آیه ۳ که ابتدای آیه درباره حیوانات حرام گوشت است و انتهای آیه طبق نظر شیعیان درباره ولایت امام علی (ع) می‌باشد، چه منابعی از اهل سنت این نظر را تأیید می‌کند؟
به اعتقاد شیعیان بخشی از آیه سوم سوره مائده بر ولایت و امامت امام علی(ع) دلالت دارد که به آیه اکمال شهرت پیدا کرده است و برخی از منابع اهل سنت شان نزول این آیه را در ارتباط با واقعه غدیر می‌دانند. بخش ابتدایی و انتهای این آیه به بیان حکم خوردن گوشت برخی از حیوانات اشاره دارد که ارتباطی با بخش میانی این آیه ندارد.
آیه اکمال
﴿حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلَّا مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلَامِ ۚ ذَٰلِكُمْ فِسْقٌ ۗ الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ ۚ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا ۚ فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ ۙ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾
ترجمه: برای شما مؤمنان گوشت مردار و خون و گوشت خوک و آن ذبیحه‌ای که به نام غیر خدا کشتند و همچنین هر حیوانی که به خفه کردن یا به چوب زدن یا از بلندی افکندن یا به شاخ زدن به هم بمیرند و نیم‌خورده درندگان جز آن را که قبلاً تذکیه کرده باشید حرام است و نیز آن را که برای بتان می‌کشند و آن را که به تیرها قسمت می‌کنید، که این کار فسق است-امروز کافران از این که به دین شما دستبرد زنند و اختلالی رسانند طمع بریدند، پس شما از آنها بیمناک نگشته و از من بترسید. امروز (به عقیده امامیه و برخی اهل سنّت روز غدیر خم و خلافت علی (ع) است) دین شما را به حد کمال رسانیدم و بر شما نعمتم را تمام کردم و بهترین آیین را که اسلام است برایتان برگزیدم-پس هر گاه کسی در ایام قحطی و سختی از روی اضطرار نه به قصد گناه از آنچه حرام شده مرتکب شود، خدا بخشنده و مهربان است.(مائده:۳)
منابع اهل سنت
منابع مختلفی از اهل سنت به ارتباط این آیه با روز غدیر و ولایت امام علی(ع) اشاره کرده‌اند. علامه امینی در کتاب الغدیر به شانزده مورد از این منابع اشاره کرده و در اینجا به نمونه هایی از آن اشاره می شود:
- محمد بن جریر طبری (۳۱۰ق) مورخ، محدث و مفسر در کتاب «الولایه» از زید بن ارقم، در شأن این آیه می‌گوید: «این آیه: الیوم اکملت…» در روز غدیر خم درباره علی بن ابی طالب نازل شده است.[۱] طبری قسمتی از خطبه غدیر پیامبر اکرم(ص) را ذکر کرده است.
- حافظ ابو نعیم اصفهانی (۴۳۰ق) در کتاب «ما نزل من القرآن فی علیّ» به سند خود تا ابو سعید خدری می‌گوید: «این آیه در روز پنج شنبه، روزی که پیامبر اکرم(ص) در حجه الوداع، مردم را در غدیر خم جمع کردند، نازل شده است. بعد آن حضرت تکبیر گفته و فرمود: خداوند دینش را کامل و نعمتش را تمام کرده و به رسالت من راضی شد.[۲]
- حافظ ابوبکر خطیب بغدادی (۴۶۳ق) محدث، مورخ، خطیب و از مشاهير ادب اهل سنّت در کتاب تاریخ بغداد، ج۸، ص۲۹۰، به سند خود از ابن حوشب و ابو هریره از پیامبر اکرم(ص) نزول این آیه را در روز غدیر درباره ولایت علی بن ابی طالب نقل می‌کند. بعد چنین می‌نویسد: بعد از نزول آیه و اعلان ولایت بود که عمر بن خطاب سه بار گفت: «بخ بخ لک یا علی! اصبحت مولاي و مولى کل مسلم..».[۳]
- حاکم حسکانی (۴۹۰ق)، محدث، مفسر و رجال شناس مشهور اهل سنت، در کتاب شواهد التنزیل در شأن نزول آیه ۳ سوره مائده، به چندین سند، از جمله شهر بن حوشب، ابو هریره، ابو سعید خدری و… می‌گوید: این آیه در روز غدیر، بر پیامبر اکرم(ص) نازل شد. پیامبر فرمود: «الله اکبر علی اکمال الدّین و تمام النعمه و رضا الرّب برسالتی و ولایه علی بن أبی طالب من بعدی» سپس دست علی(ع) را گرفت و فرمود: «من کنت مولاه…».[۴]
- حاکم حسکانی، همچنین در کتاب «المترجم، ص۱۱۲» به سند خود از ابی سعید خدری.[۵]
- خطیب خوارزمی (۵۶۸ق) در «المناقب» ص۸۰، به چند سند، نزول آیه اکمال دین را روز غدیر می‌داند.[۶]
- سبط ابن جوزی حنفی بغدادی، (م ۶۵۴) در «تذکره، ص۱۸ و ص۲۳۲».[۷]
- شیخ الاسلام حموینی حنفی، (م ۷۲۲) در فرائد السمطین، باب ۱۲.[۸]
- عماد الدین ابن کثیر دمشقی (۷۷۴ق)، در تفسير القرآن العظيم، ج۲، ص۱۴، و تاریخ ابن کثیر، ج۵، ص۲۱۰، از ابوهریره.[۹]
- سیوطی(۹۱۱ق) در تفسیر الدّر المنثور، ج۲، ص۲۵۹، ذیل آیه ۳ سوره مائده به سند ابن عساکر و أبی سعید خدری می‌گوید: این آیه هنگامی نازل شد که پیامبر اکرم(ص) اعلان ولایت علی بن ابی طالب را نمود، آنگاه جبرئیل نازل شده آیه: «الیوم اکملت…» به پیامبر نازل کرده است. امّا سیوطی در این سند خدشه کرده ابن عساکر را ضعیف می‌داند. اما در کتاب (الاتقان) ج۱، ص۳۱ سند به ابوهریره داده و هیچ اشاره به ضعف نکرده است.[۱۰]
آنچه که اشاره شد، تنها تعدادی از منابع اهل سنت است که آیه ۳ سوره مائده را درباره ولایت امام علی(ع) و در روز غدیر، در سفر حجه الوداع نقل کرده‌اند. هر چند آنان ولایت را به نظر خودشان معنا می‌کنند، ولی مهم آن است که در منابع معتبر اهل سنت و راویان غدیر، شأن نزول آیه اکمال دین را در روز غدیر و در رابطه با ولایت امام علی(ع) می‌دانند.
مطالعه بیشتر
- الغدیر، علامه عبدالحسین امینی.
- فضایل الخمسه، مرتضی حسینی فروز آبادی، در سه جلد.
- مناقب اهل بیت در نگاه اهل سنت، محمد طاهر شافعی.
منابع
- ↑ طبری، محمد جریر، کتاب الولایه فی طرق حدیث الغدیر، مصر، دارالطباعه، ۱۳۹۰ق. ص۱۰۰.
- ↑ امینی، عبد الحسین، الغدیر، بیروت، دارالکتاب العربی، ج۱، ص۲۳۰–۲۳۸.
- ↑ امینی، الغدیر، دارالکتاب العربی، ج۱، ص۲۳۰–۲۳۸.
- ↑ حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل القواعد التفضیل، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ق. ص۱۵۶، ۱۶۰.
- ↑ امینی، الغدیر، دارالکتاب العربی، ج۱، ص۲۳۰–۲۳۸.
- ↑ امینی، الغدیر، دارالکتاب العربی، ج۱، ص۲۳۰–۲۳۸.
- ↑ امینی، الغدیر، دارالکتاب العربی، ج۱، ص۲۳۰–۲۳۸.
- ↑ امینی، الغدیر، دارالکتاب العربی، ج۱، ص۲۳۰–۲۳۸.
- ↑ امینی، الغدیر، دارالکتاب العربی، ج۱، ص۲۳۰–۲۳۸.
- ↑ امینی، الغدیر، دارالکتاب العربی، ج۱، ص۲۳۰–۲۳۸.