ارزیابی روایات تطبیق آیات بر اهل‌بیت(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

 
(۳۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{ویرایش}}
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
ارزیابی روایات تطبیق آیات بر اهل‌بیت(ع)
روایات تطبیق آیات بر اهل‌بیت(ع) تا چه حد قابل اعتماد هستنند؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
روایات فراوانی نقل شده که در آنها الفاظ و آیات [[قرآن]] بر [[اهل‌بیت]] و [[ولایت|ولایت آنها]] تطبیق داده شده است. بسیاری از این روایات قابل قبول بوده و مورد استناد قرار گرفته است. تطبیق آیات بر [[اهل‌بیت(ع)]] یا افراد دیگر نیز، امری عقلایی و لازمه [[قاعده جری و تطبیق]] دانسته شده است. با این حال محققان، برخی از این روایات را نپذیرفته‌اند؛ زیرا برخی روایات به جهت سند اشکال دارند و افرادی در سند آن‌ها وجود دارند که در [[کتاب‌های رجالی شیعه|کتاب‌های معتبر رجالی]]، متهم به [[غلو]] و فساد عقیده هستند.
عالمان [[شیعه]]، علاوه بر مشکلات سندی، به مشکلات محتوایی برخی از این روایات نیز معتقدند؛ برخی مخالف نص و ظاهر آیات و برخی را توهین به اهل‌بیت به شمار آورده‌اند. همچنین بعضی از این روایات، مخالف قواعد ادبی یا مخالف واقعیت‌های تاریخی دانسته شدهه‌اند.
محققان معتقدند برخی افراد برای بدنام کردن اهل‌بیت احادیثی را جعل کرده‌اند و عالمان شیعه برای دوری از این جعلیات، تلاش بسیاری کرده‌اند تا ناخواسته، اهداف غالیان تحقق نیابد. [[شیخ صدوق]] از عالمان بزرگ شیعه، اخبار تطبیق آیات بر اهل‌بیت و دشمنان اهل‌بیت را یکی از مواضعی دانسته که مخالفان مکتب اهل‌بیت از آن سوء استفاده کرده‌اند.


== اصل تطبیق آیات بر اهل‌بیت(ع) ==
== اصل تطبیق آیات بر اهل‌بیت(ع) ==
محققان معتقدند اصل تطبیق آیات بر اهل‌بیت یا دیگران، ثابت شده و لازمه [[قاعده جری و تطبیق]] است. اصل موضوع تطبیق، را یک امر عقلایی دانسته‌اند که کسی نمی‌تواند منکر آن شود.علامه طباطبایی، در کتاب قرآن در اسلام آورده:{{نقل قول| قرآن؛ کتابی است همگانی و همیشگی، در غایب مانند حاضر جاری است و به آینده و گذشته، مانند حال منطبق می‌شود. بنابر این هرگز مورد نزول آیه‌ای مخصّص آن آیه نخواهد بود و اگر آیه‌ای که درباره شخص یا اشخاص معینی نازل شده، در مورد نزول خود منجمد نشده، به هر موردی که صفات و خصوصیات با مورد نزول آیه شریک است، سرایت خواهد نمود.}}
محققان معتقدند اصل تطبیق آیات بر اهل‌بیت یا دیگران، یک امر عقلایی بوده و لازمه [[قاعده جری و تطبیق]] است. به گفته [[علامه طباطبایی]] در [[کتاب قرآن در اسلام]]، قرآن کتابی همگانی و همیشگی است و آیات آن به آینده و گذشته مانند حال قابل تطبیق است؛ بنابراین نزول آیه‌ای در موردی خاص باعث نمی‌شود که آن آیه در مواردی غیر از آن، قابل تطبیق نباشد. به اعتقاد وی، آیه‌ای که درباره شخص یا اشخاص معینی نازل شده، منحصر در همان افراد نمی‌ماند، و به هر موردی که ویژگی‌های آن افراد را داشته باشد، سرایت خواهد کرد.  
محققان معتقدند که جری و انطباق از ویژگی‌های منحصر به فرد قرآن نیست، بلکه حتی قانون کشورها نیز این ویژگی را دارند.
 
محققان معتقدند که جری و انطباق از ویژگی‌های منحصر به فرد قرآن نیست، بلکه موارد بسیاری از جمله قانون کشورها نیز این ویژگی را دارا هستند.


== آیات انطباق یافته بر اهل‌بیت(ع) در روایات تفسیری ==
== آیات انطباق یافته بر اهل‌بیت(ع) در روایات تفسیری ==
روایات بسیاری وجود دارد که در آنها الفاظ و آیات قرآن یا بر اهل بیت و ولایت آنها منطبق شده یا بر دشمنان اهل بیت و حکومت آنها. طبق تحقیقی که در مورد روایات تطبیق به انجام رسیده است، مجموع این دسته از روایات به دو هزار و یکصد و سی روایت می‌رسد.<ref name=":0">. زهرا حسینی، جمع‌آوری روایات تطبیق در تفاسیر روایی شیعه و…، (پایان‌نامه کارشناسی ارشد).</ref> {{یادداشت|مجموع روایات مربوط به تفسیر سوره‌های قرآن در تفسیر برهان به یازده هزار و هشتصد و شصت و چهار و در تفسیر نورالثقلین به سیزده هزار و پانصد و هفتاد و دو روایت می‌رسد.}}
روایات بسیاری وجود دارد که در آنها الفاظ و آیات قرآن بر [[اهل‌بیت]] و [[ولایت|ولایت آنها]] تطبیق داده شده است. طبق تحقیقی که در مورد روایات تطبیق به انجام رسیده، مجموع این دسته روایات در کتاب‌های حدیثی، به دو هزار و یکصد و سی روایت می‌رسد.<ref name=":0">زهرا حسینی، جمع‌آوری روایات تطبیق در تفاسیر روایی شیعه و…، (پایان‌نامه کارشناسی ارشد).</ref> {{یادداشت|این تعداد بر اساس کتاب‌هایی مانند تفسیر برهان و نور الثقلین، بیشتر نیز می‌گردد؛ به نحوی که مجموع روایات تطبیق در تفسیر برهان به یازده هزار و هشتصد و شصت و چهار و در تفسیر نورالثقلین به سیزده هزار و پانصد و هفتاد و دو روایت می‌رسد.}}


براساس این تحقیق تعداد احادیث نقل شده از پیامبر(ص) و هر یک از ائمه(ع) به تفکیک به این شرح است:
براساس این تحقیق، تعداد احادیث نقل شده از [[پیامبر(ص)]] و هر یک از [[امامان شیعه|ائمه(ع)]] به تفکیک به این شرح است:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|+
|+
!نام معصومان
!نام معصومان
!تعداد روایات تطبیق دهنده  
!تعداد روایات تطبیق دهنده
آیات بر معصومان
آیات بر معصومان
|-
|-
خط ۳۲: خط ۳۷:
|-
|-
!امام سجاد (ع)
!امام سجاد(ع)
!۴۰
!۴۰
|-
|-
خط ۵۶: خط ۶۱:
!۳۴
!۳۴
|-
|-
!امام زمان (عج)
!امام زمان(عج)
|}
|}
درباره وضعیت سندی این روایات، طی تحقیقی که به عمل آمده،<ref name=":0" /> از مجموع دو هزار و صد و سی روایت، تعداد نهصد و پنجاه و یک روایت به صورت مقطوع السند یا مرسل و یک هزار و یکصد و هفتاد و نه روایت به صورت مستند نقل شده است. در سند ششصد و چهل و نُه روایت از این روایات، افرادی وجود دارند که در کتاب‌های معتبر رجالی، متهم به غلوّ و فساد عقیده هستند.
درباره وضعیت سندی این روایات، طی تحقیقی که به عمل آمده،<ref name=":0"/> تعداد نهصد و پنجاه و یک روایت به صورت مقطوع السند یا [[حدیث مرسل|مرسل]] و یک هزار و یکصد و هفتاد و نه روایت به صورت مستند نقل شده است.<ref name=":1">زهرا حسینی، جمع‌آوری روایات تطبیق در تفاسیر روایی شیعه و…، (پایان‌نامه کارشناسی ارشد).</ref>


محققان، بسیاری از این روایات را دارای مشکل دانسته‌اند؛ برخی از آنها مخالف نصّ و ظاهر آیات است؛ برخی در واقع توهین به اهل‌بیت به شمار می‌آید. بعضی از آنها مخالف قواعد ادبی است و برخی نیز مخالف واقعیت‌های تاریخی.<ref>. برای مطالعه بیشتر ر.ک. محمد کاظم شاکر، روش‌های تأویل قرآن.</ref> البته این مخالفت‌ها، منافاتی با پذیرش برخی از این نوع روایات ندارد.
محققان، برخی از این روایات را دارای اشکال دانسته‌اند؛ در سندِ ششصد و چهل و نُه روایت از این روایات، افرادی وجود دارند که در [[کتاب‌های رجالی شیعه|کتاب‌های معتبر رجالی]]، متهم به [[غلو|غلوّ]] و فساد عقیده هستند.<ref name=":1"/> برخی از آن‌ها مخالف نص و ظاهر آیات دانسته شده و برخی توهین به اهل‌بیت به شمار آمده است. بعضی از آنها مخالف قواعد ادبی و برخی مخالف واقعیت‌های تاریخی شمرده شده است.<ref>. برای مطالعه بیشتر ر.ک. محمد کاظم شاکر، روش‌های تأویل قرآن.</ref> البته این مخالفت‌ها را، دارای منافات با پذیرش برخی از این روایات ندانسته‌اند.


محققان در مورد این‌که چرا در روایات، آیات زیادی از قرآن بر امامان، تأویل شده، معتقدند پس از رحلت رسول اکرم(ص) مسئله خلافت و ولایت، مهم‌ترین موضوع سیاسی، اجتماعی و مذهبی بوده است و جریان حق و باطل، روشن‌ترین نمود خود را در جریان درگیری بین طرف داران اهل بیت و مخالفان آنها داشته است. طبیعی است که در چنین شرایطی، امامان شیعه که از آگاه‌ترین افراد به تأویل و تفسیر قرآن هستند، آیاتی از قرآن را بر جریانات زمان خویش منطبق سازند. البته عده ای هم از این موضوع سوء استفاده کرده و مطالب ناروایی را تحت این عنوان به ائمه نسبت داده‌اند.
=== علت تطبیق آیات بسیار بر اهل‌بیت(ع) ===
محققان در مورد این‌که چرا در روایات، آیات زیادی از قرآن بر امامان، تأویل و تطبیق شده، معتقدند پس از [[رحلت پیامبر(ص)|رحلت پیامبر اسلام(ص)]]، مسئله [[خلافت]] و [[ولایت]]، مهم‌ترین موضوع سیاسی و مذهبی بود. جریان حق و باطل در این دوره، روشن‌ترین نمود خود را در جریان درگیری بین طرفداران اهل‌بیت و مخالفان آنها داشته است. در چنین شرایطی، امامان شیعه، آیاتی از قرآن را بر جریانات زمان خویش منطبق ساختند.


== مواردی از روایات جعلی ==
== مواردی از روایات جعلی ==
امام رضا(ع) فرمودند: مخالفان ما اخباری در فضایل ما و معایب دشمنان ما جعل کرده‌اند، تا مردم نسبت به ما بدبین شوند.<ref>. ر.ک. بحار الانوار، ج۲۶، ص۲۳۹ به نقل از عیون الاخبار، ص۱۶۸ و ۱۹۶.</ref>
{{جعبه نقل قول| عنوان = | نقل‌قول = [[امام رضا(ع)]]:{{-}}'''«مخالفان ما اخباری در فضایل ما و معایب دشمنان ما جعل کرده‌اند، تا مردم نسبت به ما بدبین شوند.»'''<ref>بحار الانوار، ج۲۶، ص۲۳۹ به نقل از عیون الاخبار، ص۱۶۸ و ۱۹۶.</ref>|تاریخ بایگانی| منبع = | تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = 14px|رنگ پس‌زمینه =#FFF9E7| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}


شیخ صدوق از عالمان بزرگ شیعه در کتاب عیون اخبار الرضا آورده اخبار تطبیق آیات بر اهل بیت و دشمنان اهل بیت را یکی از مواضعی دانسته که مخالفان مکتب اهل بیت از آن سوء استفاده کرده‌اند.  
محققان معتقدند برخی برای بدنام کردن اهل‌بیت احادیثی را جعل کردند. جعل کنندگان این نوع روایات، چهره‌ای غیر عادی و ناملایم با طبع انسانی از ائمه می‌ساختند تا مردم را از اهل‌بیت دور کرده و گاه به بهانه تعریف کردن از اهل‌بیت، بی‌احترامی‌هایی نسبت به آنان را فراهم می‌آوردند.  


افرادی برای بدنام کردن اهل بیت این‌گونه احادیث را جعل کرده‌اند و کاری کرده‌اند که تا امروز هم مخالفان مکتب اهل بیت، با تمسّک به این روایات، تفسیر شیعه را زیر سؤال می‌برند. عالمان شیعه برای دوری از جعلیات در بخش مباحث جری و تطبیق، تلاش بسیاری کرده‌اند تا ناخواسته، اهداف غالیان تحقق نیابد.
عالمان شیعه برای دوری از جعلیات در مباحث جری و تطبیق، تلاش بسیاری کرده‌اند تا ناخواسته، اهداف غالیان تحقق نیابد. [[شیخ صدوق]] از عالمان بزرگ شیعه در [[کتاب عیون اخبار الرضا]] اخبار تطبیق آیات بر اهل‌بیت و دشمنان آن‌ها را یکی از مواضعی دانسته که مخالفان مکتب اهل‌بیت از آن سوء استفاده کرده‌اند.


محققان مواردی از روایات جعلی را ذکر کرده‌اند:
محققان مواردی از روایات جعلی را چنین ذکر کرده‌اند:
* در روایاتی، منظور از «انسان» در آیات {{قرآن|إِذَا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزَالهَا* وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا* وَ قَالَ الْانسَانُ مَا لهَا||ترجمه=هنگامی که زمین شدیداً به لرزه درآید، و زمین بارهای سنگینش را خارج سازد! و انسان می‌گوید: «زمین را چه می‌شود|سوره=زلزلة|آیه=۱–۳|}} را [[امام علی(ع)]] دانسته است. در برخی روایات توضیح داده که زمین‌لرزه‌ای در زمان خلافت [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] واقع شد. ابوبکر، [[عمر بن خطاب|عمر]] و [[عثمان بن عفان|عثمان]] نتوانستند کاری کنند، به علی(ع) رجوع کردند، آن حضرت پای خود را بر زمین کوبیدند و به زمین گفتند: «تو را چه شده؟!» و زمین ساکت شد.<ref>تفسیر برهان، ج۴، ص۴۹۳ و ۴۹۴.</ref> در سند مربوط به این تطبیق، غلو کنندگان و راویان ضعیفی چون ابوعبداللّه رازی، محمد بن سنان، ابراهیم بن اسحاق نهاوندی و حسن بن محمد بن جمهور، همراه با تعدادی از راویان مجهول، وجود دارند.
* در روایات دیگری آمده است که مراد از (الثَّقَلانِ) در آیهٔ {{قرآن|سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّهَ الثَّقَلان|ترجمه=ای گروه جن و انس به‌زودی به‌حساب کار شما خواهیم پرداخت.}}<ref>. سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۳۱.</ref> قرآن و اهل بیت است.<ref>تفسیر برهان، ج۴، ص۲۶۷.</ref> در سندِ روایاتی که این تفسیر را عرضه کرده، محمد بن عیسی یقطینی، غلو کننده و ابان بن عثمان، فاسد المذهب هستند.
* در روایاتی آمده که مراد از [[بنی‌اسرائیل]] در قرآن، اهل‌بیت پیامبر(ص) هستند و در آن، توضیح داده شده که [[اسرائیل]] در لغت به معنای بندهٔ خدا (عبداللّه) است و اهل‌بیت، فرزندان پیامبر هستند و نام پدر پیامبر عبداللّه بوده است.


* در روایاتی آمده است که منظور از «انسان» در آیات (إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزالَها * وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقالَها * وَ قالَ الْإِنْسانُ ما لَها)<ref>. سورهٔ زلزال (۹۹)، آیات ۱–۳.</ref> امام علی (علیه السلام) است و در برخی از آنها این توضیح آمده است که زمین لرزه ای در زمان خلافت ابوبکر واقع شده و بعد از آن که مردم به ابوبکر، عمر و عثمان مراجعه کردند و آنها نتوانستند کاری بکنند، به علی (علیه السلام) رجوع کردند، آن حضرت پای خود را بر زمین کوبیدند و به زمین گفتند: (مَا لَکِ ما لَکِ); تو را چه شده است؟! و در این زمان بود که زمین ساکت شد!<ref>. ر.ک. تفسیر برهان، ج۴، ص۴۹۳ و ۴۹۴.</ref>
== جستارهای وابسته ==


در سند مربوط به این تطبیق، غلات و ضعفایی چون ابوعبداللّه رازی، محمد بن سنان، ابراهیم بن اسحاِ نهاوندی و حسن بن محمد بن جمهور، همراه با تعدادی از راویان مجهول، وجود دارند.
* [[ارزیابی روایات یک چهارم قرآن در مورد اهل‌بیت(ع)]]
 
* در روایات دیگری آمده است که مراد از (الثَّقَلانِ) در آیهٔ (سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّهَ الثَّقَلانِ)<ref>. سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۳۱.</ref> قرآن و اهل بیت است.<ref>. ر.ک. تفسیر برهان، ج۴، ص۲۶۷.</ref>
 
در سندِ روایاتی که این تفسیر را عرضه کرده است، محمد بن عیسی یقطینی، غالی و آبان بن عثمان، فاسد المذهب اند.
 
* در روایاتی آمده است که مراد از بنی اسراییل در قرآن، اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه وآله) هستند! و در آن، این توضیح داده شده است که چون اسراییل در لغت به معنای بندهٔ خدا (عبداللّه) است و اهل بیت، فرزندان رسول خدا و آن حضرت فرزند عبداللّه است، پس اهل بیت، بنی اسراییل هستند!
 
== پیوند به بیرون ==
* این مدخل برگرفته شده از کتاب «باطن و تأویل قرآن» گفتگو با علی‌اکبر بابایی و دکتر محمد کاظم شاکری، کارشناس و مجری: مصطفی کریمی، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزهٔ علمیه، ۱۳۸۱ش.


== منابع ==
== منابع ==
:<small>''این مدخل برگرفته شده از کتاب «'''باطن و تأویل قرآن'''» گفتگو با علی‌اکبر بابایی و دکتر محمد کاظم شاکری، کارشناس و مجری: مصطفی کریمی، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، ۱۳۸۱ش است.''</small>
{{پانویس|۲}}
{{پانویس|۲}}
{{شاخه
{{شاخه
| شاخه اصلی =
| شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن
| شاخه فرعی۱ =
| شاخه فرعی۱ = امام‌شناسی در قرآن
| شاخه فرعی۲ =
| شاخه فرعی۲ =
| شاخه فرعی۳ =
| شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
| شناسه =
| شناسه = شد
| تیترها =
| تیترها = شد
| ویرایش =
| ویرایش = شد
| لینک‌دهی =
| لینک‌دهی = شد
| ناوبری =
| ناوبری =
| نمایه =
| نمایه =
| تغییر مسیر =
| تغییر مسیر =
| ارجاعات =
| ارجاعات =
| بازبینی =
| بازبینی = شد
| تکمیل =
| تکمیل =
| اولویت =
| اولویت = ب
| کیفیت =
| کیفیت = ب
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}
[[رده:امامان شیعه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۳:۵۷

سؤال

روایات تطبیق آیات بر اهل‌بیت(ع) تا چه حد قابل اعتماد هستنند؟

روایات فراوانی نقل شده که در آنها الفاظ و آیات قرآن بر اهل‌بیت و ولایت آنها تطبیق داده شده است. بسیاری از این روایات قابل قبول بوده و مورد استناد قرار گرفته است. تطبیق آیات بر اهل‌بیت(ع) یا افراد دیگر نیز، امری عقلایی و لازمه قاعده جری و تطبیق دانسته شده است. با این حال محققان، برخی از این روایات را نپذیرفته‌اند؛ زیرا برخی روایات به جهت سند اشکال دارند و افرادی در سند آن‌ها وجود دارند که در کتاب‌های معتبر رجالی، متهم به غلو و فساد عقیده هستند.

عالمان شیعه، علاوه بر مشکلات سندی، به مشکلات محتوایی برخی از این روایات نیز معتقدند؛ برخی مخالف نص و ظاهر آیات و برخی را توهین به اهل‌بیت به شمار آورده‌اند. همچنین بعضی از این روایات، مخالف قواعد ادبی یا مخالف واقعیت‌های تاریخی دانسته شدهه‌اند.

محققان معتقدند برخی افراد برای بدنام کردن اهل‌بیت احادیثی را جعل کرده‌اند و عالمان شیعه برای دوری از این جعلیات، تلاش بسیاری کرده‌اند تا ناخواسته، اهداف غالیان تحقق نیابد. شیخ صدوق از عالمان بزرگ شیعه، اخبار تطبیق آیات بر اهل‌بیت و دشمنان اهل‌بیت را یکی از مواضعی دانسته که مخالفان مکتب اهل‌بیت از آن سوء استفاده کرده‌اند.

اصل تطبیق آیات بر اهل‌بیت(ع)

محققان معتقدند اصل تطبیق آیات بر اهل‌بیت یا دیگران، یک امر عقلایی بوده و لازمه قاعده جری و تطبیق است. به گفته علامه طباطبایی در کتاب قرآن در اسلام، قرآن کتابی همگانی و همیشگی است و آیات آن به آینده و گذشته مانند حال قابل تطبیق است؛ بنابراین نزول آیه‌ای در موردی خاص باعث نمی‌شود که آن آیه در مواردی غیر از آن، قابل تطبیق نباشد. به اعتقاد وی، آیه‌ای که درباره شخص یا اشخاص معینی نازل شده، منحصر در همان افراد نمی‌ماند، و به هر موردی که ویژگی‌های آن افراد را داشته باشد، سرایت خواهد کرد.

محققان معتقدند که جری و انطباق از ویژگی‌های منحصر به فرد قرآن نیست، بلکه موارد بسیاری از جمله قانون کشورها نیز این ویژگی را دارا هستند.

آیات انطباق یافته بر اهل‌بیت(ع) در روایات تفسیری

روایات بسیاری وجود دارد که در آنها الفاظ و آیات قرآن بر اهل‌بیت و ولایت آنها تطبیق داده شده است. طبق تحقیقی که در مورد روایات تطبیق به انجام رسیده، مجموع این دسته روایات در کتاب‌های حدیثی، به دو هزار و یکصد و سی روایت می‌رسد.[۱] [یادداشت ۱]

براساس این تحقیق، تعداد احادیث نقل شده از پیامبر(ص) و هر یک از ائمه(ع) به تفکیک به این شرح است:

نام معصومان تعداد روایات تطبیق دهنده

آیات بر معصومان

پیامبر اسلام(ص) ۱۹۰
امام علی(ع) ۱۳۶
امام حسن(ع) ۲۱
امام حسین(ع) ۶
امام سجاد(ع) ۴۰
امام باقر(ع) ۷۱۳
امام صادق(ع) ۸۲۰
امام موسی کاظم(ع) ۶۹
امام رضا(ع) ۹۲
امام جواد(ع) ۴
امام هادی(ع) ۲
امام حسن عسکری(ع) ۳۴
امام زمان(عج) ۳

درباره وضعیت سندی این روایات، طی تحقیقی که به عمل آمده،[۱] تعداد نهصد و پنجاه و یک روایت به صورت مقطوع السند یا مرسل و یک هزار و یکصد و هفتاد و نه روایت به صورت مستند نقل شده است.[۲]

محققان، برخی از این روایات را دارای اشکال دانسته‌اند؛ در سندِ ششصد و چهل و نُه روایت از این روایات، افرادی وجود دارند که در کتاب‌های معتبر رجالی، متهم به غلوّ و فساد عقیده هستند.[۲] برخی از آن‌ها مخالف نص و ظاهر آیات دانسته شده و برخی توهین به اهل‌بیت به شمار آمده است. بعضی از آنها مخالف قواعد ادبی و برخی مخالف واقعیت‌های تاریخی شمرده شده است.[۳] البته این مخالفت‌ها را، دارای منافات با پذیرش برخی از این روایات ندانسته‌اند.

علت تطبیق آیات بسیار بر اهل‌بیت(ع)

محققان در مورد این‌که چرا در روایات، آیات زیادی از قرآن بر امامان، تأویل و تطبیق شده، معتقدند پس از رحلت پیامبر اسلام(ص)، مسئله خلافت و ولایت، مهم‌ترین موضوع سیاسی و مذهبی بود. جریان حق و باطل در این دوره، روشن‌ترین نمود خود را در جریان درگیری بین طرفداران اهل‌بیت و مخالفان آنها داشته است. در چنین شرایطی، امامان شیعه، آیاتی از قرآن را بر جریانات زمان خویش منطبق ساختند.

مواردی از روایات جعلی

امام رضا(ع):
«مخالفان ما اخباری در فضایل ما و معایب دشمنان ما جعل کرده‌اند، تا مردم نسبت به ما بدبین شوند.»[۴]

محققان معتقدند برخی برای بدنام کردن اهل‌بیت احادیثی را جعل کردند. جعل کنندگان این نوع روایات، چهره‌ای غیر عادی و ناملایم با طبع انسانی از ائمه می‌ساختند تا مردم را از اهل‌بیت دور کرده و گاه به بهانه تعریف کردن از اهل‌بیت، بی‌احترامی‌هایی نسبت به آنان را فراهم می‌آوردند.

عالمان شیعه برای دوری از جعلیات در مباحث جری و تطبیق، تلاش بسیاری کرده‌اند تا ناخواسته، اهداف غالیان تحقق نیابد. شیخ صدوق از عالمان بزرگ شیعه در کتاب عیون اخبار الرضا اخبار تطبیق آیات بر اهل‌بیت و دشمنان آن‌ها را یکی از مواضعی دانسته که مخالفان مکتب اهل‌بیت از آن سوء استفاده کرده‌اند.

محققان مواردی از روایات جعلی را چنین ذکر کرده‌اند:

  • در روایاتی، منظور از «انسان» در آیات ﴿إِذَا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزَالهَا* وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا* وَ قَالَ الْانسَانُ مَا لهَا؛ هنگامی که زمین شدیداً به لرزه درآید، و زمین بارهای سنگینش را خارج سازد! و انسان می‌گوید: «زمین را چه می‌شود(زلزلة:۱–۳) را امام علی(ع) دانسته است. در برخی روایات توضیح داده که زمین‌لرزه‌ای در زمان خلافت ابوبکر واقع شد. ابوبکر، عمر و عثمان نتوانستند کاری کنند، به علی(ع) رجوع کردند، آن حضرت پای خود را بر زمین کوبیدند و به زمین گفتند: «تو را چه شده؟!» و زمین ساکت شد.[۵] در سند مربوط به این تطبیق، غلو کنندگان و راویان ضعیفی چون ابوعبداللّه رازی، محمد بن سنان، ابراهیم بن اسحاق نهاوندی و حسن بن محمد بن جمهور، همراه با تعدادی از راویان مجهول، وجود دارند.
  • در روایات دیگری آمده است که مراد از (الثَّقَلانِ) در آیهٔ ﴿سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّهَ الثَّقَلان؛ ای گروه جن و انس به‌زودی به‌حساب کار شما خواهیم پرداخت.[۶] قرآن و اهل بیت است.[۷] در سندِ روایاتی که این تفسیر را عرضه کرده، محمد بن عیسی یقطینی، غلو کننده و ابان بن عثمان، فاسد المذهب هستند.
  • در روایاتی آمده که مراد از بنی‌اسرائیل در قرآن، اهل‌بیت پیامبر(ص) هستند و در آن، توضیح داده شده که اسرائیل در لغت به معنای بندهٔ خدا (عبداللّه) است و اهل‌بیت، فرزندان پیامبر هستند و نام پدر پیامبر عبداللّه بوده است.

جستارهای وابسته

منابع

این مدخل برگرفته شده از کتاب «باطن و تأویل قرآن» گفتگو با علی‌اکبر بابایی و دکتر محمد کاظم شاکری، کارشناس و مجری: مصطفی کریمی، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، ۱۳۸۱ش است.
  1. ۱٫۰ ۱٫۱ زهرا حسینی، جمع‌آوری روایات تطبیق در تفاسیر روایی شیعه و…، (پایان‌نامه کارشناسی ارشد).
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ زهرا حسینی، جمع‌آوری روایات تطبیق در تفاسیر روایی شیعه و…، (پایان‌نامه کارشناسی ارشد).
  3. . برای مطالعه بیشتر ر.ک. محمد کاظم شاکر، روش‌های تأویل قرآن.
  4. بحار الانوار، ج۲۶، ص۲۳۹ به نقل از عیون الاخبار، ص۱۶۸ و ۱۹۶.
  5. تفسیر برهان، ج۴، ص۴۹۳ و ۴۹۴.
  6. . سورهٔ الرحمن (۵۵)، آیهٔ ۳۱.
  7. تفسیر برهان، ج۴، ص۲۶۷.
  1. این تعداد بر اساس کتاب‌هایی مانند تفسیر برهان و نور الثقلین، بیشتر نیز می‌گردد؛ به نحوی که مجموع روایات تطبیق در تفسیر برهان به یازده هزار و هشتصد و شصت و چهار و در تفسیر نورالثقلین به سیزده هزار و پانصد و هفتاد و دو روایت می‌رسد.