«ولا الضالین» یا «غیر الضالین» در سوره حمد
 | این مقاله هماکنون به دست Fabbasi در حال ویرایش است. |
اعتقاد مسلمانان این است که قرآن تحریف نشده است پس چرا در روایتی به جای «ولاالضالین» در سوره فاتحه، «و غیر الضالین» آمده است؟ آیا این به معنای تحریف قرآن نیست؟
روایاتی که امام صادق(ع) «غیرالضالین» را در سوره حمد تفسیر کرد، سند معتبری ندارند. در کتاب‌های معتبر نیز نیامده‌اند. شیعه و سنی اتفاق نظر دارند که آخر سوره حمد «ولا الضالین» است.
روایات
روایت اول: در تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم قمی آمده است: عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ فِی قَوْلِهِ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ غَیْرِ الضَّالِّینَ قَالَ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ النُّصَّابُ وَ الضَّالِّینَ الشُّکَّاکُ وَ الَّذِینَ لَا یَعْرِفُونَ الْإِمَام…[۱]امام صادق در تفسیر «غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ غَیْرِ الضَّالِّینَ» فرمود: آنان که مورد غضب قرار گرفته‌اند، ناصبی‌ها هستند و گمراهان تردیدکنندگان و کسانی هستند که امام را نمی‌شناسند.
روایت دوم: تفسیر عیاشی از محمد بن مسلم از امام صادق نقل کرده است که فرمود: «غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ» الیهود «و غیر الضالین» النصاری…[۲]
روایت سوم: در تفسیر عیاشی آمده است: عن رجل عن ابن أبی عمیر رفعه فی قوله «غیر المغضوب علیهم و غیر الضالین» و هکذا نزلت[۳]مردی از ابن ابی عمیر با سند مرفوع آورده است که گفت: آیه اینگونه نازل شده است: «غیر المغضوب علیهم و غیر الضالین»
سند روایات
سند روایت اول: «عنه» در اول روایت معلوم نیست چه کسی می‌باشد تا ثقه بودن یا نبودنش بررسی شود. ایراد اساسی این روایت در قابل استناد نبودن خود کتاب تفسیر قمی است. آقابزرگ تهرانی (۱۲۹۳–۱۳۸۹ق) معتقد است شاگرد قمی، ابوالفضل عباس بن محمد بن قاسم بن حمزة بن موسی بن جعفر(ع)، روایاتی را از تفسیر قمی در این کتاب وارد کرده است. این روایات بیشتر از ابوالجارود، از اصحاب زیدی برخی از ائمه شیعه(ع) و راوی روایاتی تفسیری از امام باقر(ع)، است.[۴] برخی محققان به این نتیجه رسیده‌اند که تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم قمی کتابی است از مؤلفی دیگر که بیش از همه از تفسیر علی بن ابراهیم بهره گرفته است و مؤلف اصلی تفسیر قمی علی بن حاتم است.[۵]
سند روایت دوم: روایت مرسل است. عیاشی متوفای قرن چهار قمری است[۶] نمی‌تواند از محمد بن مسلم متوفای قرن دوم قمری مستقیم روایت کند.
سند روایت سوم: در این روایت «عن رجل» مشخص نیست چه کسی بود. آخر روایت «رفعه» دارد که دلالت بر چند راوی از سند حدیث دارد و روایت مرفوع است و معتبر نمی‌باشد. نام معصوم هم نیامده است و معلوم نیست گوینده این سخن امام بود یا فردی غیر معصوم. از این‌رو سند روایت در نهایت ضعف می‌باشد.
ولا الضالین قرائت متواتر شیعه و سنی
مسلمانان از اول بعثت هر روز در نماز خود «و لا الضالین» می‌خواندند که می‌رساند علاوه بر ضعیف بودن روایتی که «غیر الضالین» آمده است، قرائت «ولا الضالین» قرائتی متواتر و مشهور میان امت اسلامی اعم از شیعه و سنی است. روایات فراوانی نیز این قرائت را تأیید کرده‌اند.[۷] کتاب‌های تفسیری شیعه و اهل سنت نیز آیه آخر سوره فاتحه را «ولاالضالین» آورده‌اند و این می‌رساند که شیعه و سنی روایات ضعیف «غیر الضالین» را قبول نداشته‌اند.
منابع
- ↑ قمی، علی، تفسیر القمی، قم، مؤسسه دارالکتاب، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۹.
- ↑ عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی، تهران، مطبعه العلمیه، چاپ اول، 1380ق، ج1، ص22، حدیث17.
- ↑ عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی، تهران، مطبعه العلمیه، چاپ اول، 1380ق، ج1، ص24، حدیث24.
- ↑ الطهرانی، آقابزرک، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۲۵۱؛ السبحانی، کلیات فی علم الرجال، ص۳۱۳.
- ↑ شبیری، «تفسیر علی بن ابراهیم قمی»، دانشنامه جهان اسلام، ج۷، ص۷۰۱. موسوی، «پژوهشی پیرامون تفسیر قمی»، کیهان اندیشه، ص۸۶.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی التصانیف الشیعه، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۳۵. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، دارالعلم، ۱۹۸۹م، ج۷، ص۹۵.
- ↑ شیخ صدوق در کتاب الخصال، ج۱، ص۷۵. عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۱۰۷. معانی الأخبار، ص۳۶. علل الشرائع، ج۱، ص۲۶۰. شیخ طوسی در کتاب تهذیب الأحکام، ج۲، ص۷۵. الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، ج۱، ص۳۱۹. و ….