پیش نویس:واقعه غدیر در کتاب‌های تاریخی

سؤال

کتاب‌های تاریخی که درباره واقعه غدیر سخن گفته‌اند،‌ کدام منابع هستند؟

درگاه‌ها

خلاصه واقعه غدیر

پیامبر(ص) در ذی‌قعده سال ۱۰ قمری همراه هزاران نفر برای انجام مناسک حج از مدینه به طرف مکه حرکت کرد.این سفر رسول خدا(ص)، حجةالوداع، حجةالاسلام و حجةالبلاغ نامیده می‌شود. در آن ماه امام علی(ع) برای تبلیغ اسلام در یمن بودو هنگامی که از تصمیم پیامبر(ص) برای سفر حج آگاه شد، همراه عده‌ای به سمت مکه حرکت نمود و پیش از آغاز مناسک حج، به رسول‌ خدا(ص) پیوست.

مسلمانان حج‌گزار ۱۸ ذی‌الحجه به غدیر خم رسیدند و پیش از جدایی اهالی شام، مصر و عراق از جمعیت، جبرئیل آیه تبلیغ را بر پیامبر(ص) نازل کرد و از جانب خداوند، به رسول خدا(ص) امر نمود تا علی(ع) را به عنوان ولی و وصی بعد از خود، به مردم معرفی کند.پس از نزول این آیه، پیامبر(ص) دستور توقف کاروان را صادر نمود و گفت آنانی که پیشاپیش حرکت می‌کنند، به محل غدیر بازگردند و کسانی که عقب مانده‌اند، به کاروان در غدیر خم، ملحق شوند.

پیامبر(ص) پس از ادای نماز ظهر، خطبه‌ای ایراد کرد که به خطبه غدیر مشهور شد و در ضمن آن فرمود که علی بن ابی طالب جانشین و مولای شما بعد از من است و ایشان را امام خود بدانید و از او پیروی کنید و برای پیروان او دعا کردند و بر دشمنان او نفرین کردند.

هنوز جمعیت متفرق نشده بودند که دوباره جبرئیل نازل شد و از جانب خداوند، آیه سوم سوره مائده نازل کرد که به آیه اکمال مشهور است. در بخشی از آیه آمده است: «الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکمُ الْإِسْلامَ دیناً؛ امروز دین شما را کامل نمودم و نعمت خود را بر شما تمام کردم و دین اسلام را برای شما پسندیدم.»منابع شیعه، شأن نزول آیه اکمال را واقعه غدیر و ولایت امام علی(ع) بر مسلمانان می‌دانند.

تبریک صحابه و مسلمانان

در این هنگام، مردم به امام علی(ع) تهنیت گفتند. از جمله کسانی که پیشاپیش سایر صحابه، به امام علی(ع) تهنیت گفتند، عمر بود. او پیوسته خطاب به امیرمؤمنان(ع) می‌گفت: بر تو گوارا باد‌! ای پسر ابوطالب!، تو مولای من و مولای هر مرد و زن با ایمان گشتی.

پیامبر(ص) نیز دستور داد خیمه‌ای برای علی(ع) برپا کردند و به مسلمانان فرمان داد دسته دسته خدمت ایشان برسند و به عنوان امیرمؤمنان به او سلام دهند و همه مردم حتی همسران پیامبر(ص) و همسران مسلمانان، دستور پیامبر(ص) را عملی ساختند.

اسناد غدیر در معتبرترین و قدیمی ترین کتب اهل تسنن و تشیع

اسناد حدیث غدیر در معتبرترین و قدیمی­ ترین کتاب­‌های اهل‌سنت و شیعه وجود دارد که در ادامه بیان خواهد شد.

حدیث غدیر از نظر سند متواتر است و به بیش از سیصد طریق از صد و شصت صحابه پیامبر و هشتاد و شش نفر از تابعین روایت شده است.

متن کامل حدیث غدیر به همراه خطبه­‌ی پیامبر اعظم (صلّی­ الله علیه و آله) در غدیر خم، به سند صحیح و معتبر در کتاب­‌های شیعه آمده است و بخش­‌هایی از آن به نقل از اسامة بن زیاد در منابع اهل‌سنت وجود دارد که در ادامه بیان خواهد شد.

برخی منابع شیعه و اهل سنت درباره غدیر

برخی از معتبرترین و قدیمی‌ترین کتاب‌های اهل‌سنت که حدیث غدیر را نقل کرده­‌اند، عبارت است از:

تمثال نمادین واقعه غدیر

1. الکافی: محمدبن یعقوب کلینی 328 ﻫ . ق ،

2. قرب الإسناد: ابوالعباس حمیری 310 ﻫ . ق،

3. تفسیر عیاشی 320 ﻫ . ق،

4. تفسیر علی ­بن ابراهیم قمی 307 ﻫ . ق ،

5 . مروج الذهب: مسعودی 346 ﻫ . ق ،

6 . صحیفة الرضا(علیه السلام): امام علی ­بن موسی، 203 ﻫ . ق ،

7. تحف العقول: ابن شعبه حرانی، 335 ﻫ . ق ،

8 . عیون اخبارالرضا(علیه السلام): شیخ صدوق. 381 ﻫ . ق ،

9. الخصال: شیخ صدوق،

10.معانی الاخبار: شیخ صدوق،

11. أمالی: شیخ صدوق،

12. الشافی فی الامامة: سیّد مرتضی 436 ﻫ . ق،

13. رجال کشّی قبل 350 ﻫ . ق،

14. عیون المعجزات: حسین ­بن عبدالوهاب بعد 448 ﻫ . ق،

15. أمالی: طوسی 460 ﻫ . ق،

16. أمالی: شیخ مفید 413 ﻫ . ق،

17. الاختصاص: شیخ مفید

18. الارشاد: شیخ مفید،

19. دلائل الامامة: ابوجعفر طبری،

20. الاحتجاج: طبرسی 522 ﻫ . ق ،

21. مناقب ابن شهرآشوب 588 ﻫ . ق،

22. کشف الغمة: محقق اربلی 694 ﻫ . ق،

23. تفسیر مجمع البیان: ابوعلی طبرسی،

24. اعلام الوری: ابوعلی طبرسی 520 ﻫ . ق،

25. تقریب المعارف: ابوالصّلاح حلبی بعد از 374 ﻫ . ق،

26. کتاب الغیبة: اِبن ابی زینب نعمانی 342 ﻫ . ق.

27. طرق حدیث الغدیر: عبیدالله انباری واسطی 356 ﻫ . ق،

28. صحیح مسلم 261 ﻫ . ق،

29. صحیح­ اِبن حبّان 354 ﻫ . ق،

30. سنن بزاز 292 ﻫ . ق، معروف به مسند البزّاز،

31. سنن ترمزی 295 ﻫ . ق،

32 . سنن ابن ماجه­‌ی قزوینی 273 ﻫ . ق،

33 . المستدرک علی الصحیحین: حاکم نیشابوری 405 ﻫ . ق،

34. مسند الصّحابه: رویانی 397 ﻫ . ق،

35 . انساب الاشراف: بلاذری 279 ﻫ . ق،

36. الکنی والاسمء: محمدبن احمدبن حماد دولابی 320 ﻫ . ق،

37. مسند احمدبن حنبل 241 ﻫ . ق،

38. فضائل الصحابة: احمدبن حنبل 241 ﻫ . ق،

39. خصائص امیرالمؤمنین: نسایی 303 ﻫ . ق،

40. مشکل الآثار: ابوجعفر احمد طحاوی 321 ﻫ . ق،

41. المعجم الکبیر: ابوالقاسم طبرانی 360 ﻫ . ق،

42. امالی محاملی 330 ﻫ . ق،

43. المصنّف: عبدالرزاق صنعانی 211 ﻫ . ق،

44. التاریخ الکبیر: بخاری 256 ﻫ . ق،

45. ریاض النفوس: عبدالله­ بن محمد مالکی مغربی 449 ﻫ . ق،

46. صحیح ابن خزیمة 311 ﻫ . ق،

47. الموفقیات: زبیربن بکار 256 ﻫ . ق،

48. کتاب الکنی: بخاری 256 ﻫ . ق،

49. موضح أوهام الجمع والتفریق: خطیب بغدادی 463 ﻫ . ق،

50. الذریة الطاهره: ابوبشر دولابی 310 ﻫ . ق،

51. تلخیص المتشابه فی الرسم: خطیب بغدادی 463 ﻫ . ق،

52. تفسیر طبری 310 ﻫ . ق جامع البیان فی تفسیر القرآن،

53. الکامل فی الرجال: ابن عدی جرجانی 364 ﻫ . ق،

54. الفتوح: اِبن اعثم کوفی 314 ﻫ . ق،

55. مناقب الائمة: باقلانی 403 ﻫ . ق،

56. الغریبین: هروی 224 ﻫ . ق،

57. عقد الفرید: ابن عبد ربّه اندلسی 328 ﻫ . ق،

58. الجرح والتعدیل: ابن ادریس رازی 327 ﻫ . ق، ابن ابی حاتم،

59. الامامة والسیاسة: ابن قتیبه‌­ی دینوری 276 ﻫ . ق،

60. المعارف: ابن قتیبه­‌ی دینوری،

61. ثمار القلوب: ثعالبی 429 ﻫ . ق،

62. شرف النبی(صلی­الله علیه و آله): خرگوشی 406 ﻫ . ق،

63. الاستیعاب: ابن عبدالبرّ 463 ﻫ . ق،

64. اخبار اصبهان: ابونعیم اصفهانی 430 ﻫ . ق،

65. تاریخ بغداد خطیب بغدادی 463 ﻫ . ق،

66. شواهد التنزیل: حافظ حسکانی بعد 407 ﻫ . ق،

67. تفسیر ثعلبی 427 ﻫ . ق،

68. المصنف: ابن ابی شیبه 335 ﻫ . ق،

69. اسباب النزول: واحدی نیشابوری 468 ﻫ . ق،

70. امالی احمدبن حسین زیدی 411 ﻫ . ق،

71. کتاب الشفء: قاضی عیاض 554 ﻫ . ق،

72. التمهید قاضی ابوبکر باقلانی 403 ﻫ . ق،

73. مناقب ابن مردویة 352 ﻫ . ق،

74. حیلة الاولیء: ابونعیم اصفهانی 430 ﻫ . ق،

75. مناقب امیرالمؤمنین: ابن مغازلی 483 ﻫ . ق،

76. مصابیح السّنّة: بغوی 516 ﻫ . ق،

77 . تاریخ دمشق: ابن عساکر 577 ﻫ . ق،

78 . صفة الصفوه: سبط اِبن جوزی 597 ﻫ . ق،

79 . الامالی: ابن الشجری 499 ﻫ . ق،

80 . المعجم الصغیر: ابوالقاسم طبرانی 360 ﻫ . ق،

81 . المسند عبدبن حمید 249 ﻫ . ق،

82 . جمهرةاللغة: ابن درید عضدی بصری 321 ﻫ . ق،

83 . مسند ابویعلی الموصلی،

84 . مسند ابن راهویه مروزی 327 ﻫ . ق،

85 . مسند ابن ابی عاصم 287 ﻫ . ق معروف به کتاب السّنة،

86 . مسند الکبیر: ابوالعباس شیبانی نسوی 303 ﻫ . ق،

87 . تذکره الخواص: سبط ابن جوزی 597 ﻫ . ق،

88 . جامع الاصول: ابن اثیر جزری 606 ﻫ . ق،

89 . تفسیر فخر رازی 606 ﻫ . ق،

90 . کفایة الطالب: گنجی شافعی 658 ﻫ . ق،

91 . الریاض النضره: محب الدین طبری 694 ﻫ . ق،

92 . فرائد السّمطین: حموینی 722 ﻫ . ق،

93 . مسند الفردوس: ابن شیرویه دیلمی 509 ﻫ . ق،

94 . فضائل الصحابة: سمعانی 562 ﻫ . ق،

95 . الرّد علی الحرقوصیّه: ابن جریر طبری 310 ﻫ . ق،

96 . الاعتصام: ابومحمد شاطبی 590 ﻫ . ق،

97. الشذرات الذهبیة: ابن طولون 270 ﻫ . ق،

98. النقض علی العثمانیة: جاحظ 255 ﻫ . ق،

7