روابط مسلمانان با غیرمسلمانان

سؤال

با توجه به آيات قرآن، روابط مسلمانان با غير مسلمانان چگونه بايد باشد؟

غير مسلمان کسي است که بر نبوت حضرت محمد(ص) اعتراف ندارد، هر چند بر يگانگي خداوند متعال و رسالت پيامبران گذشته باور داشته باشد و کسي که خداپرست نیست و پيرو مکتب‌هاي مادي و غير آسماني است.

رابطه با غیر مسلمانان گاهی رابطه فردی است که بیشتر در داخل یک کشور اتفاق می‌افتد که مسلمانان با غیر مسلمانان زندگی می‌کنند؛ مانند: رابطه با خويشاوندان غیر مسلمان؛ رابطه با دوستان غیر مسلمان؛ شرکت در مجالس غير مسلمانان؛ ازدواج با غیر مسلمانان؛ زندگي مسالمت‌آميز با غیر مسلمانان.

رابطه با غیر مسلمانان گاهی رابطه بین المللی است که اصول، مرزها، شرایط و ضرورت‌هایی دارد که در روابط حکومت اسلامي با غیر مسلمانان باید مراعات شود؛ مانند: پايبندي به پيمان هاي سياسي؛ عدالت؛ نفي سلطه غير مسلمانان بر جوامع اسلامي و مسلمانان؛ حفظ عزت و سيادت اسلامي.

مفهوم شناسی غير مسلمانان

غير مسلمان کسي است که بر نبوت حضرت محمد(ص) ایمان نیاورده است، هر چند بر يگانگي خداوند متعال و رسالت پيامبران گذشته باور داشته باشد؛ به اين گروه اهل کتاب مي‌گويند. و کسي که خداپرست نیست و به یگانگی خدا ایمان ندارد. به این گروه مشرک گویند.

مرزهاي اسلامي در رابطه فردي با غير مسلمانان

دولت اسلامي، حكومت رحمت، گذشت و بزرگواري است. در سايه اين حکومت، انسان‌ها از همه شكل‌هاي بندگي و بردگي، استعمار و استثمار آزاد مي شود تا آن گونه كه خداوند او را آفريده آزاد و شرافت‌مند گردد.

در سال‌هاي نخست ظهور اسلام، مسلمانان و اقلّيت‌هاي مذهبي غير مسلمان در سايه حكومت اسلامي به حقوق كامل انساني خويش دست يافتند. قرآن كريم همه انسان‌ها را تكريم كرده است و اهانت به مسلمان و غيرمسلمان را اجازه نداد. اسلام به كارگيري دروغ و نيرنگ با غير مسلمان را نهی کرده و تجاوز به آبرو و كرامت آن را حرام دانسته و ورود بدون اجازه به خانه‌ها را تحريم كرده است.

رابطه با خويشاوندان غیر مسلمان

گاهي ممکن است يکي از خويشاوندان مسلمانان غير مسلمان باشند که با مسلمانان در صلحند در اين صورت بر مسلمان واجب است که با اخلاق اسلامي با خويشاوند خود رفتار کنند. اسلام حقوقِ اجتماعي غير مسلمانان را هم رعايت كرده و دستور خوش رفتاري با آنان داده است. رسول خدا(ص) با آنان پيوندها و ارتباطات اجتماعي داشت و هميشه با آنان در منزل‌هاي‌شان يا مكان‌هاي ديگر ديدار مي‌كرد، گاهي پيامبر(ص) بر آنان وارد مي‌شد و زماني هم آنان به خدمت پيامبر مي‌آمدند. آن حضرت هميشه از بيماران‌شان عيادت مي‌كرد و هر زمان كه با جنازه مرده‌اي از آنان برخورد داشت براي تشييع آن بر مي‌خاست.

رابطه با دوستان غیر مسلمان

دوستي با كافران در آياتي چند، مورد نكوهش و نهي قرار گرفته است: ﴿اي كساني كه ايمان آورده ايد، يهوديان و نصاري را به دوستي مگيريد، بعض آنان دوستان بعض ديگر. هر كس از شما با آنان دوستي كند، او هم از آنان خواهد بود. خداوند گروه ستمكاران را هرگز هدايت نمي كند.﴾(مائده:۵۱) در آیات دیگر نیز به این رابطه اشاره شده است.

نكته‌اي را كه در باب اين دسته آيات بايد يادآور شد، اين است كه آنچه نكوهش شده است، دوست داشتن كافران است و اين بدان معناست كه دوستي، سبب كشش روحی به سمت کافران، بي‌ارادگي و تاثير اخلاقي از آنان، مقهور شدن، خودباختگي در برابر بيگانگان و قبول سيادت آنان شود. اما ابراز دوستي در معاشرت‌ها، با حفظ استقلال و شخصيت ديني، مانعي ندارد. بلكه مورد تشويق دين است:

• ﴿اميد است خداوند ميان شما و دشمنانان، دوستي برقرار كند. خداوند قادر بر هر كار و آمرزنده و مهربان است.﴾(ممتحنه:۷)
• ﴿خداوند درباره كساني كه با شما قصد جنگ در اين نداشتند و شما را از خانمان و ديارتان اخراج نكردند، از احسان به آنان و عدالت پيشگي نسبت به آنان، باز نمي دارد.﴾(ممتحنه:۸ ـ ۷)

اين آيات، نشان مي‌دهد كه رفتار دوستانه با آنان كه سر جنگ ندارند پسنديده است و نسبت به دشمنان نيز خداوند مي‌خواهد دشمني به دوستي بدل گردد.

شرکت در مجالس غير مسلمانان

يكي از اصول سياست اسلام، دعوت غيرمسلمانان به اسلام است. بهترين شيوه دعوت، دعوت عملي است كه مسلمانان با معاشرت خوب خود مي‌توانند كفار را به دين اسلام فراخوانند. برخوردهاي متعددي در اين باره در تاريخ اسلام مشاهده مي‌شود كه دعوت عملي به مراتب اثر بيش‌تري از دعوت زباني داشته است. معاشرت با غير مسلمانان تا موقعي است که آنها به باورهاي اسلامي اهانت نکرده و دشمني نورزند و قرآن کريم به اين شرط اشاره کرده است: ﴿و خداوند در قران براي شما نازل کرده که هر گاه بشنويد افرادي آيات خدا را انکار و مسخره مي‌کنند با آنها ننشينيد تا به سخن ديگري بپردازند و گرنه شما هم مثل آنان خواهيد بود. خداوند منافقان و کافران را همگي در دوزخ جمع مي‌کند.﴾(نساء:۱۴۰)

رابطه با حفظ اسرار اسلامي

منظور از اسرار هر چيزي است که غير مسلمانان و يا دشمنان بتوانند در وقت مناسب آن را به ضرر مسلمانان به کار برند؛ اعم از نکته ضعف‌هاي اقتصادي، سياسي، نظامي و... خداوند متعال در اين باره به مسلمانان هشدار مي‌دهد که مبادا آنها را محرم اسرار خود بدانید: ﴿اي کساني که ايمان آورده ايد! محرم اسراري از غير خود انتخاب نکنيد، آنها از هر گونه شر و فسادي درباره شما کوتاهي نمي کنند، آنها دوست دارند شما در رنج و زحمت باشيد.﴾(آل عمران:۱۱۸)

ازدواج با غیر مسلمانان

ازدواج هر يك از مرد و زن مسلمان از نگاه اسلام، با هر يك از مرد و زن كافر، حرام شده است. قرآن به صراحت حرمت ازدواج مسلمان با مشرك را بيان نموده و مسلمانان را از آن برحذر داشته است: ﴿و با زنان مشرك و بت‌پرست تا ايمان نياورده‌اند، ازدواج نكنيد (اگر چه جز به ازدواج با كنيزان دسترسي نداشته باشيد) كنيز با ايمان، از زن آزاد بت‌پرست، بهتر است، هر چند (زيبايي، يا ثروت يا موقعيت او) شما را به شگفتي آورد. و زنان خود را به ازدواج مردان بت‌پرست تا ايمان نياورده اند، در نياوريد (گرچه ناچار شويد آنها را به همسري غلامان با ايمان، درآوريد) غلام با ايمان از مرد آزاد بت‌پرست، بهتر است (هر چند مال و موقعيت و زيبايي او) شما را به شگفتي آورد. آنها دعوت به سوي آتش مي‌كنند و خدا دعوت به بهشت و آمرزش به فرمان خود مي‌نمايد و آيات خويش را براي مردم روشن مي‌سازد. شايد متذكر شوند.﴾(بقره:۲۲۱)

حرام بودن ازدواج مسلمان با كافر مشرك، اعم از ازدواج مرد مسلمان با زن كافر و زن مسلمان با مرد كافر، دراين دو آيه شريفه به طور صريح بيان شده است. خداوند متعال در باره زناني که با اسلام آوردن شوهرشان، هنوز در کفر خود باقي مانده‌اند دستور مي‌دهد که همسران‌شان را نگه ندارند: ﴿و هرگز زنان کافر را در همسري نگه نداريد.﴾(ممتحنه:۱۰)

زندگي مسالمت‌آميز با غیر مسلمانان

مسلمانان موظفند نسبت به افراد غير مسلمان، با اخلاق حسنه و عدل اسلامي عمل نمايند و حقوق انساني آنان را رعايت كنند: ﴿لَا يَنْهَاکمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوکمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوکم مِّن دِيَارِکمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ﴾(سوره ممتحنه:۸) اين اصل، در باره كساني اعتبار دارد كه بر ضد اسلام و مسلمانان توطئه و اقدام نكنند. در اين مسالمت‌آميزي بايد شرايط عزت مسلمانان مراعات گردد: ﴿وَلِلَّهِ الْعِزَّه وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِينَ﴾(منافقون:۸) مسلمانان وظيفه دارند در تمام شئون زندگي اين عزت و آقايي خود را حفظ كنند.

اصول و مرزهاي اسلامي در روابط بين المللي با غير مسلمانان

روابط مسلمانان با كفار در زواياي گوناگون اجتماعي، اقتصادي، سياسي، فرهنگي، حقوقي و... كه در قرآن كريم، به صورت زنده و با معيارهاي مشخص و ضوابط معيّن مطرح است؛ زيرا قرآن به عنوان آخرين كتاب وحي الهي، رسالت جهاني داشته و براي راهبري انسان در همه عصرها و نسل‌ها فرستاده شده است: ﴿هَذَا بَصَائِرُ لِلنَّاسِ؛ اين قرآن، وسيله بينايي همه مردم است﴾(جاثيه:۲۰)

مقصود از اصول سياست خارجي مجموعه‌اي از آموزه‌هاي ديني است كه چارچوب كلان سياست خارجي دولت اسلامي را شكل مي‌دهد. اين مجموعه از نوعي خصلت ثبات و ماندگاري برخوردار است و اين اصول عبارتنداز:

1. پايبندي به پيمان هاي سياسي: اصل وفاي به عهد و پيمان يكي از دستورهاي موكد اسلام است كه آيات بسياري به آن توصيه كرده‌اند.
2. عدالت: از ديدگاه قرآن، عدالت، رفتاري است كه بيش از هر رفتار ديگري به تقوا نزديك تر است: ﴿اي كساني كه ايمان آورده ايد، همواره براي خدا قيام كنيد و از روي عدالت، گواهي دهيد. و دشمني گروهي، شما را از عدالت باز ندارد، دادگر باشيد كه عدالت از هر چيزي به تقوا نزديك‌تر است.﴾(مائده:۸) عدالت، عملي است كه رفتار انسان‌ها را با معيار قانون مي‌سنجد و هر كس را به تناسب رفتار نيك و بدي كه از او سر زده، پاداش مي‌دهد و مجازات مي‌كند.
3. نفي سلطه غير مسلمانان بر جوامع اسلامي و مسلمانان: عنوان نفي سبيل برگرفته از نص آيه قرآن است: ﴿وَلَن يَجْعَلَ اللّهُ لِلْکافِرِينَ عَلَي الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلاً؛ خداوند سبيل و طريقي براي كافران بر مومنان قرار نداده است.﴾(نساء:۱۴۱) آيه نفي سبيل به عنوان اساس روابط خارجي دولت اسلامي مطرح مي گردد. براي نمونه اگر دولت اسلامي با غيرمسلمانان عهد و پيماني را منعقد كند به حكم صريح قرآن مبني بر وجوب وفاي به عهد ﴿وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ ۖ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا؛ و به عهد و پیمان وفا کنید، زیرا [روز قیامت] درباره پیمان بازخواست خواهد شد.﴾(اسراء:۳۴) لازم است كه دولت اسلامي به ميثاق و پيمان منعقد شده پايبند باشد.
4. حفظ عزت و سيادت اسلامي: اصل عزت در روابط خارجي دولت اسلامي بيانگر علو و برتري تعاليم اسلامي است. آيات دال بر عزت مومنان و مسلمانان، از مستندات فقهي اين اصل محسوب مي‌گردد.

برخي آيات قرآن كريم اتكاي مسلمانان به كافران و دولت‌هاي غيراسلامي را براي دست يابي به عزت و شوكت دنيوي زشت شمرده و يادآور شده‌اند كه عزت همه از آن خدا و رسول و مومنان است، در آيه‌اي آمده است: ﴿منافقان را به عذابي سخت بشارت ده، كساني كه كافران را دوست گرفتند و مومنان را رها ساختند، آيا در همنشيني آنان عزت مي‌جويند (نادرست انديشيده‌اند)، عزت همه از خداست.﴾(نساء:۱۳۸)