ارزش پاداش‌های معنوی در بهشت

سؤال

یکی از ایرادهایی که برخی بر قرآن می‌گیرند این است که قرآن، اعمال را فقط برای پاداش‌های مادی قرار داده است، چرا از پاداش معنوی حرفی به میان نیاورده است؟

قرآن در آیات فراوانی از رضایت الهی، قرب، لقاءاللّه و نظر خداوند به بهشتیان سخن گفته است. نعمت‌های معنوی بیانگر منزلت پاداش‌های معنوی در مقایسه با پاداش‌های مادی در بهشت است.

رضایت الهی

قرآن پس از ذکر نعمت‌های مادی بهشتی، رضایت الهی را برتر از همه این نعمت‌ها می‌داند: ﴿وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها وَ مَساکِنَ طَیِّبَةً فی جَنَّاتِ عَدْنٍ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَکْبَرُ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ؛ خداوند به مردان و زنان باایمان، باغ‌هایی از بهشت وعده داده که نهرها از زیر درختانش جاری است؛ جاودانه در آن خواهند ماند؛ و مسکن‌های پاکیزه‌ای در بهشت‌های جاودان (نصیب آنها ساخته)؛ و (خشنودی و) رضای خدا، (از همه اینها) برتر است؛ و پیروزی بزرگ، همین است﴾(توبه:۷۲)

خوشنودی خدا که نصیب مؤمنان راستین می‌شود از همه پاداش‌هایی مانند نهرها، درختان، میوه‌ها و… برتر و بزرگتر است. هیچ‌کس نمی‌تواند آن لذت معنوی و احساس روحانی که یک انسان به خاطر خوشنودی خدا به او دست می‌دهد توصیف کند. گوشه‌ای از این لذت روحانی از تمام بهشت و نعمت‌های گوناگون آن برتر و بالاتر است. در آیات دیگری هم رضوان الهی مطرح شده است.

نظر خدا به آنها و نظر آنها به خدا

یکی از باارزش‌ترین لذایذ معنوی آن است که بهشتیان با نگاه به لطف خداوند، شاد شوند: ﴿وُجوهُ یَومَئذٍ ناضِره إلی رَبّها ناظِره؛ چهره‌هایی که در روز قیامت شاداب و مسرورند و به پروردگارشان می‌نگرند.﴾(قیامت:۲۲–۲۳)

نگاهی با چشم دل و از طریق شهود باطن، نگاهی که لذتی روحانی و توصیف ناپذیر به آنها دست می‌دهد که یک لحظه آن از تمام دنیا و آنچه در دنیا است برتر و بالاتر است!

قرب الهی

آیات مختلفی از مقام قرب الهی که ویژه مؤمنان پیشتاز است سخن به میان آمده است: ﴿وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ؛ پیشگامان پیشگامند. آنها مقرّبانند.﴾(واقعه:۱۱–۱۰)

قرآن جایگاه مقربان را در آیات دیگر نیز توصیف کرده است که نشان از اهمیت والای قرب الهی در پاداش اعمال است. حتی کلمه قرب در مورد خدای تعالی به خاطر احاطه‌ای که به هر چیز دارد، استعمال شده است: ﴿وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ؛ و چون بندگانم سراغ مرا از تو می‌گیرند من نزدیکم.﴾(بقره:۱۸۶) این معنا یعنی نزدیک‌تر بودن خدای تعالی به من از خود من و به هر چیزی از خود آن چیز، عجیب‌ترین معنایی است که از مفهوم قرب تصور می‌شود.

لقاءاللّه

قرآن از لقاءاللّه سخن گفته است. انسان به‌جایی می‌رسد که خدا را با چشم دل در برابر خود مشاهده می‌کند و این دیدار هم به خاطر انجام عمل صالح نصیب انسان می‌شود:﴿فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَ لا یُشْرِکْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً؛ پس هر که به لقای پروردگارش امید دارد، باید کاری شایسته انجام دهد، و هیچ‌کس را در عبادت پروردگارش شریک نکند.﴾(کهف:۱۱۰)

قرآن در آیه دیگر نیز اهمیت و ارزش والای لقاء الله را در بهشت بیان کرده است.

نعمت‌های روحانی و معنوی بهشت به مراتب از نعمت‌های مادی و جسمانی بالاتر و پرشکوه‌تر است. احترام مخصوص، محیط صلح و صفا، رفیقان باوفا، برخوردهای محبت‌آمیز و… نمونه‌ای از نعمت‌های معنوی در بهشت هستند.