دربند بودن شیطان در ماه رمضان
حضرت پیامبراکرم(ص) می‌فرمایند که در ماه رمضان شیطان در بند است؛ خب، خدایی که می‌تواند شیطان را در ماه رمضان در بند بیاندازد، چرا، به‌جای یک ماه، شیطان را دوازده ماه به بند نمی‌اندازد تا بندگانش کمتر دچار گناه شوند؟ و آیا اثر در بند بودن شیطان در ماه رمضان در سراسر دنیا حس می‌شود؟ پس گناهانی که در ماه رمضان در سرتاسر دنیا اتفاق می‌افتد چگونه توجیه می‌شود؟
دربند بودن شیطان در ماه رمضان برگرفته شده از روایات و به این معنا است که برخی فرشتگان، شیطان را کنترل کرده و اجازه فعالیت به او نمی‌دهند. این معنا برگرفته شده از برخی روایات است. برخی قواعد عقلی نیز این معنا را تأیید می‌کنند.
در مقابل برخی دربند بودن شیطان را به معنای مجاز دانسته و معتقدند مومنان با روزه‌داری و خود نگهداری از نعمت‌های دنیایی و گناهان، شیطان را محدود کرده و اجازه فعالیت به او نمی‌دهد. براساس برداشت مجازی از دربند کشیدن شیطان، تقوا و خودنگهداری انسان در ماه رمضان برنامهٔ شیطان برای انحراف او از صراط مستقیم را بر هم می‌زند.
برای علت وقوع گناه در ماه رمضان احتمالاتی داده شده است؛ از جمله اینکه در ارتکاب گناه تنها شیاطین دخیل نیستند، بلکه گاه خود انسان عامل اصلی در ارتکاب گناه است و با وجود در غل و زنجیر بودن شیاطین در ماه رمضان او مرتکب گناه می‌شود. همچنین گفته شده که گاه انسان قبل از ماه رمضان آنقدر مرتکب گناهان شده که قلب و عقل خود را سیاه نموده و همین گناهانِ گذشتهٔ وی کفایت می‌کند در استمرار غفلت و ارتکاب گناه و منع شیاطین سودی به او نمی‌رساند.
دربند کشیدن به‌معنای حقیقی
با توجه به برخی روایات، احتمال به بند کشیده شدن به‌معنای حقیقی وجود دارد؛ از امام علی(ع) نقل شده است: «وقتی ماه رمضان فرا رسید، رسول خدا (ص) برخاست و خداوند را حمد گفت و ستایش کرد، سپس فرمود: ای مردم، خداوند شما را از دشمنان جنی و انسی نگاه داشت و فرمود که مرا فراخوانید تا برای شما اجابت کنم و به شما وعده اجابت داد. بدانید به راستی خداوند بر هر شیطان سرکش هفت تن از فرشتگانش را گمارده است و تا زمانی که این ماه شما [ماه رمضان] سپری نشده است، نمی‌توانند آزاد گردند.[۱]
با توجه به این روایت که خداوند برای هر شیطان هفت فرشته گمارده است تا آنها را کنترل کنند، می‌توان از روایت معنای حقیقی برداشت شود. دلیل این برداشت قاعده‌ای است که بر مبنای آن، اصل در هر سخنی معنای حقیقی و مطابقی آن است نه معنای مجازی و غیر حقیقی.[۲]
دربند کشیدن به‌معنای مجازی
ممکن است از دربند کشیدن معنای مجازی مراد باشد؛ یعنی خداوند با غل و زنجیر آزادی عمل را از شیطان نگرفته است، بلکه معنایی مجازی از این الفاظ برداشت می‌شود:
- ماه رمضان ماهی است که انسان به‌وسیلهٔ روزه‌گرفتن در این ماه عملاً دست و پای شیطان را می‌بندد؛ یعنی این خود انسان است که به‌واسطهٔ تشنگی و گرسنگی از ورود شیطان به قلب خود و وسوسه‌های او جلوگیری می‌کند. در این زمینه از پیامبر(ص) نقل شده است: «إِنَّ الشَّیْطَانَ لَیَجْرِی مِنِ ابْنِ آدَمَ مَجْرَی الدَّمِ أَلَا فَضَیِّقُوا مَجَارِیَهُ بِالْجُوعِ؛ شیطان در انسان جاری می‌شود، همچون جریان خون. پس با گرسنگی مجاری او را تنگ کنید.»؛[۳] این روایت به این معنا اشاره دارد که گرسنگی و روزه‌گرفتن از تأثیر شیطان در انسان جلوگیری می‌کند. از همین روی است که بسیار به کم‌خوری و گرفتن روزه سفارش شده است حتی در غیر ماه مبارک رمضان.[۴]
- ماه رمضان به‌جهت خصوصیتی که دارد باعث به بند کشیده شدن شیطان می‌شود: این ماه سرشار از معنویت است. ماهی است که قرآن در آن ماه نازل شده است. ماهی است که شب قدر در آن قرار دارد. عبادت در این ماه با ماه‌های دیگر متفاوت است. در این ماه حتی نفس‌کشیدن و خواب انسان عبادت است. تلاوت یک آیه از قرآن برابر با تلاوت کل قرآن است. همهٔ این موارد نشان از خصوصیت دینی است که این ماه نسبت به ماه‌های دیگر دارد. این خصوصیات مجازاً می‌تواند به‌معنای دربند شدن شیطان باشد.[۵]
علت وقوع گناه در ماه رمضان
برخی مطرح کرده‌اند که چرا با وجود در غل و زنجیر بودن شیطان در ماه رمضان انسان‌ها گناه می‌کنند؟ سید بن طاووس (درگذشتهٔ ۶۶۴ق) در کتاب اقبال الاعمال احتمالاتی را مطرح می‌کند:
- هر ماه شیاطین مخصوص به خود را داشته باشد و در ماه رمضان تنها شیاطین آن ماه در بند می‌شوند؛ اما سایر شیاطین آزاد و مشغول فعالیت هستند.
- منع شیاطین از گروه خاصی باشد که بنا به مصلحت و رحمت الهی مشخص می‌شوند و گرنه شیاطین افرادی چون کافران در غل و زنجیر نیستند.
- اگرچه شیاطین در بند می‌شوند، ابلیس، رئیس آنان، همچنان آزاد است.
- در ارتکاب گناه تنها شیاطین دخیل نیستند، بلکه گاه خود انسان عامل اصلی در ارتکاب گناه است و با وجود در غل و زنجیر بودن شیاطین در ماه رمضان او مرتکب گناه می‌شود.
- گاه انسان قبل از ماه رمضان آنقدر مرتکب گناهان شده که قلب و عقل خود را سیاه نموده و همین گناهانِ گذشتهٔ وی کفایت می‌کند در استمرار غفلت و ارتکاب گناه و منع شیاطین سودی به او نمی‌رساند.[۶]
منابع
- ↑ الحر العاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۳۰۴، ح ۱۳۴۷۷.
- ↑ جمعی از محققان، فرهنگ‌نامهٔ اصول فقه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى، ج۱، ص۳۲۵.
- ↑ المجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوارالجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق، ج۶۰، ص۳۳۲.
- ↑ ابن شعبة الحرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول(ص)، تحقیق علی‌اکبر الغفاری، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۴ق، ص۱۱۳.
- ↑ گروه مؤلفان، پرسش‌ها و پاسخ‌های برگزیده ویژهٔ ماه مبارک رمضان، قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۹۳ش، ص۲۳-۵۰.
- ↑ ابن طاووس، علی بن موسی، الاقبال بالاعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة (ط - الحدیثه)، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۷۳–۷۴.