مسلم بن حجاج نیشابوری
 | این مقاله هماکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
مسلم بن حجاج چه کسی بوده و چه جایگاهی در میان اهل سنت دارد؟
مسلم بن الحجاج نیشابوری (۲۰۶ ـ ۲۶۱ق) صاحب کتاب مشهور صحیح مسلم از بزرگترین و مهم‌ترین کتاب‌های حدیثی اهل سنت است. او از بزرگان اهل حدیث و محدّث معروف اهل سنّت است که علماء اهل سنت از او به عنوان یکی از بزرگان حدیثی خود یاد می‌کنند.
زندگینامه
ابوالحسین مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری از محدثان اهل سنت که در سال ۲۰۴ و به قولی ۲۰۶ هجری در نیشابور متولد شد.
مسلم بن حجاج بن مسلم قشیری نیشابوری، یکی از ائمه حدیثی اهل سنت است،[۱] وی صاحب کتاب «صحیح» که یکی از کتاب‌های شش‌گانه و مورد اعتماد نزد اهل سنّت است می‌باشد. او در نیشابور متولد شد و به شهرهای حجاز و مصر و شام و عراق هجرت نمود و کتاب صحیح را تصنیف کرد.[۲] وی در سال ۲۶۱ هـ ق در نیشابور از دنیا رفت.[۳]
مسلم بن حجاج بن مسلم بن ورد بن کرشان نیشابوری قشیری از طایفه بنی قشیر که قبیله معروفی از عرب است، خود او مشهور است به مسلم نیشابوری که شهرت را از زادگاه خود کسب کرده است، و او یکی از رجال برجسته حدیث است.[۴]
اساتید:
- بخاری
- احمد بن حنبل
- اسحاق بن راهویه
- ابو زرعه رازی
- قتیبة بن سعید
- یحیی بن یحیی تمیمی منقری
شاگردان:
- ترمذی، صاحب سنن الترمذی
- حافظ ابو عوانه اسفراینی، صاحب المستخرج علی صحیح مسلم
- عبدالرحمان بن ابی حاتم رازی، صاحب الجرح و التعدیل
- ابراهیم بن محمّد بن سفیان
- احمد بن سلمه.[۵]
جایگاه
علمای اهل‌سنت، بر وثاقت و جلالت مسلم بن حجاج تأکید دارند.[۶]
پیشوایان حدیث مسلم بن حجاج را ستایش نموده و به نیکی و احترام از او یاد کرده‌اند. از جامع‌ترین اوصافی که در مورد او آمده است، سخن قاضی عیاض اندلسى (درگذشت ۵۴۴ق) است که می‌فرماید: «او یکی از پیشوایان امت اسلام و از حافظان حدیث و نویسندگان زبردست است. چندین فرد از بزرگان قدیم و جدید ایشان را ستوده‌اند و بر امامت و پیشوایی ایشان و صحت احادیث و قدرت والای تمییز و مورد اطمینان بودن و قبول احادیث وی، اجماع کرده‌اند».[۷]
در مورد مکانت و بزرگی و زکاوت و علو مرتبه علمی مسلم، دانشمندان زمان با هم اتفاق نظر دارند. در این مورد حافظ ابوعلی نیشابوری می‌گوید: در علم حدیث کتابی صحیحتر از کتاب امام مسلم وجود ندارد. محمد بن بشار به زمینهٔ دیگری از مراتب مسلم اشاره نموده و می‌گوید:«حفّاظ دنیا چهار تن هستند؛ بوزرعه در ری، مسلم در نیشابور، عبدالله دارمی در سمرقند، محمد بن اسماعیل در بخارا.»[۸]
آثار
از مسلم غیر از «صحیح» کتاب‌های دیگری از جمله
- مسند الکبیر علی اسماء الرجال
- الجامع (الکبیر) علی الابواب
- کتاب العلل
- کتاب التمییز
- کتاب اوهام المحدثین
- کتاب الافراد المخضرمین
- کتاب طبقات التابعین
- کتاب من لیس له الا راو واحد
- کتاب سوالاته لاحمدبن حنبل
- کتاب الاقران
- کتاب افراد الشامیین
- کتاب حدیث عمرو بن شعیب[۹]
صحیح مسلم
کتاب صحیح مسلم با نام اصلی «الجامع الصحیح» یا «الصحیح الجامع» یکی از صحاح سته معروف اهل سنت و از مهم‌ترین منابع حدیثی آنان در زمینه عقاید، فقه، تفسیر قرآن، و تاریخ صدر اسلام می‌باشد که توسط مسلم بن حجاج نگاشته شده است.[۱۰]
پس از صحیح بخاری معتبرترین کتاب حدیث در نزد اهل تسنن، صحیح مسلم است. برخی آن را بر صحیح بخاری ترجیح می‌دهند.[۱۱]
صحیح مسلم دومین کتاب از جوامع حدیثی اهل سنت است که ادعا بر صحت همه روایات آن رفته است.[۱۲] صحیح مسلم از جوامع مهم حدیثی اهل سنت است که ۷۲۷۵ حدیث در موضوعات گوناگون اعتقادی، فقهی، اخلاقی، تاریخ، سیره و… را دربردارد که مؤلف آن این روایات را از بین صدها هزار حدیث که در اختیار داشته با دقت تمام گزینش کرده است.[۱۳] برخی به احصای روایات غیر تکراری پرداخته، این روایات را به رقمی معادل ۳۰۱۸ حدیث برآورده کرده است.[۱۴]
او در این کتاب حدود (۳۰۳۳) حدیث در طول پانزده سال جمع کرده است.[۱۵] به نظر برخی از علماء اهل سنّت کتاب وی به همراه صحیح بخاری، صحیح‌ترین، کتب در علم حدیثند.[۱۶] امام نووی یکی از بزرگان اهل سنّت در شرح صحیح مسلم گفته است: علماء اهل سنّت اتفاق دارند که بعد از قرآن کریم، صحیح‌ترین کتب، یکی صحیح مسلم و دیگری صحیح بخاری است.[۱۷] البته برخی از علمای اهل سنت حدیث‌های او را قبول ندارند.[۱۸]
از مقدمه ای که مسلم در کتاب صحیح آورده است، روشن می‌شود که او در عصری زندگی می‌کرد که کثرت اخبار ضعیف و خرافی حقایق را بر بسیاری از مردم و حتی دانشمندان مشتبه کرده بود. مسلم به تقاضای یکی از برادران دینی که نام او مشخص نیست، به تألیف کتاب خود همت گماشت.[۱۹]
صحیح مسلم از ۵۴ کتاب اصلی تشکیل شده و با کتاب الایمان شروع شده و به کتاب الاقضیه خاتمه می‌یابد.[۲۰]
بسیاری از علمای اهل سنت در مورد صحت کامل همه احادیث هر دو کتاب اتفاق نظر دارند. اهمیت کتاب مسلم برای اهل سنت چنان زیاد است که می‌گویند، همه احادیث آن بدون استثناء، صحیح و مورد قبول است.[۲۱]
بین اهل علم و حدیث مشهور است که این کتاب، بعد از صحیح البخاری، بهترین کتابی است که در خصوص احادیث صحیح نوشته شده است. در این کتاب، احادیث مرفوعی که به صورت تعلیق روایت شده‌اند، نسبت به صحیح البخاری بسیار کم‌تر است و تعداد آنها از چهارده حدیث تجاوز نمی‌کند.[۲۲]
الجامع الصحیح یا صحیح مسلم، مهم‌ترین اثر مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری است. صحیح مسلم پس از صحیح بخاری -که هر دو در زمرهٔ صحاح شش گانهٔ اهل سنت قرار می‌گیرند؛ صحاح سته (صحیح بخاری، صحیح مسلم، سنن ابوداود، سنن ترمذی، سنن نسائی، سنن ابن ماجه) دومین جایگاه را در میان مجموعه‌های حدیث اهل سنت دارد و حتی بعضی، صحیح مسلم را به جهت پاره ای امتیازات بر صحیح بخاری ترجیح داده‌اند. به نحوی که شیخ ابو عمرو بن صلاح – از عالمان اسلامی- می‌گوید: تمام احادیثی که امام مسلم در کتابش حکم به صحیح بودن آن کرده است، صد در صد صحیح می‌باشد و ذاتاً علم نظری به صحیح بودنش برای انسان‌ها حاصل می‌شود.[۲۳]
ویژگی‌ها
۱. به عقیدهٔ برخی از بزرگان جامعه اهل سنت ، این کتاب در نوع خود از جهت تدوین حدیث و تنظیم ابواب کم‌نظیر است؛ زیرا نویسنده آن کوشیده است تا در این دائرة المعارف حدیثی بهترین اسلوب را به کار گیرد.
۲. فاضل نووی در مقدمه شرح خود از مسلم نقل می‌کند: «من صحیح خود را از میان سیصد هزار حدیث جمع‌آوری و انتخاب کرده‌ام و اگر اهل حدیث دویست سال حدیث بنویسند باز هم مدرک و مرجع آنان کتاب من خواهد بود.» مسلم دوازده هزار حدیث را از آن مجموع معتبر دانسته است. کشف الظنون می‌گوید: «اگر مکررات صحیح مسلم را کنار گذاریم مجموع احادیث آن ۴۰۰۰ حدیث است. علامه نووی در التقریب نیز همین را گفته است.
۳. صحیح مسلم در ۸ جزء و مشتمل بر ۵۰ کتاب و ۱۲۰۵ باب است.
۴. صحیح مسلم دومین دائرة المعارف حدیثی جامعه اهل سنت است و از نظر اعتبار، در ردیف صحیح بخاری به‌شمار می‌آید. گر چه بعضی مانند حافظ ابو علی نیشابوری صحیح مسلم را بر صحیح بخاری ترجیح داده‌اند.[۲۴]
لامه نووی در مقدمهٔ شرح صحیح مسلم بن حجاج نیشابوری می‌گوید: علما بر این مطلب اتفاق دارند که پس از قرآن کتابی صحیحتر از صحیح بخاری و صحیح مسلم نیست. و این نظری است که امت اسلامی آن را پذیرفته است.[۲۵]
نقدهایی به صحیح مسلم
انتقادهایی به صحیح مسلم حافظان حدیث بر صحیح مسلم انتقادهایی چند داشته‌اند که از آن جمله است:
۱. گروهی از راویان آن ضعیف است و از نظر علم حدیث و درایه، روایات آنها مردود می‌باشد.
۲. نقل حدیث از ابو هریره که در زمان خودش معروف به دروغ گویی و اکثار حدیث بوده است و نیز نقل حدیث از ابو موسی اشعری، عمرو بن عاص، عبدالله بن زبیر و عمران بن حیطان، که اینان از منحرفان و دشمنان مغرض امام علی(ع) بوده و به دلیل غرض ورزی و اعمال دشمنی، از جعل حدیث و تحریف آن باکی نداشته‌اند.
۳. ظاهر نام کتاب صحیح مسلم می‌رساند که تمامی احادیث صحیح را جمع‌آوری کرده است، در حالی که چنین نیست و احادیث صحیح دیگری نیز وجود دارد که جای آن در صحیح مسلم خالی است.
۴. صحیح مسلم همانند صحیح بخاری در بردارندهٔ احادیثی است که مخالف ادلهٔ قطعی عقلی و شرعی است، هم در زمینهٔ اصول دین - توحید، نبوت، معاد و . . - و هم در زمینه احکام شرعی. و شگفت این که چنین احادیثی از جانب مؤلفین آن صحیح تلقی شده است.[۲۶]
منابع
- ↑ مسلم بن حجّاج قشیری، مقدمه صحیح مسلم، تصحیح: محمد سالم هاشم، طبعه الاولی، دارالکتب العلمیه، بیروت جا، ص۵ (۱۴۱۵ق) و عثمان الذهبی، سید اعلام البنلاء، الطبعه الثامنه، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۱۲ ق، ج۱۲، ص۵۶۶.
- ↑ سبحانی، جعفر، موسوعه طبقات الفقهاء، طبعه الاولی، المطیعه اعتماد، قم، ۴۱۸ ق، ج۳، ص۵۷۸، و ابن خلکان، وفیات الاعیان، تحقیق: دکتر احسان عباس، دار صادر، بیروت، ۱۳۹۷ ق، ج۵، ص۱۹۴.
- ↑ عثمان الذهبی، پیشین، ج۱۲، ص۵۷۴.
- ↑ صالحی، محیی الدین، شرح حال و زندگی اصحاب کتب سته، نشر عقیده، به نقل از: صالحی، محیی الدین، زندگینامه امام مسلم و چگونگی تدوین صحیح مسلم، سایت نوگرا، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۹، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱.
- ↑ شناخت نامه حدیث ج ۳ ص ۱۸۶–۱۸۸، به نقل: از مسلم بن حجّاج(۲۰۴ یا ۲۰۶ ـ ۲۶۱ ق)، سایت حدیث نت، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱.
- ↑ شناخت نامه حدیث ج ۳ ص ۱۸۶–۱۸۸، به نقل: از مسلم بن حجّاج(۲۰۴ یا ۲۰۶ ـ ۲۶۱ ق)، سایت حدیث نت، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱.
- ↑ تمام، احمد، امام مسلم نیشابوری و صحیح وی؛ سفری با جاودانگی، مرکز مطالعات احتماعی بینش، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۸، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱.
- ↑ قادری، عبدالهادی، مختصر از زندگینامه امام مسلم نیشابوری، سایت انجمن علمی پژوهشی حقوق و معارف اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۲، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱.
- ↑ معارف، مجید، جوامع حدیثی اهل سنت، سمت، و دانشکده علوم حدیث، تهران، ۱۳۸۵، ص۸۴.
- ↑ صحیح مسلم، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱.
- ↑ مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران، صدرا، ص۴۷۵.
- ↑ معارف، مجید، جوامع حدیثی اهل سنت، سمت، و دانشکده علوم حدیث، تهران، ۱۳۸۵، ص۸۲.
- ↑ معارف، مجید، جوامع حدیثی اهل سنت، سمت، و دانشکده علوم حدیث، تهران، ۱۳۸۵، ص۸۴.
- ↑ صحیح مسلم، به تصحیح فؤاد عبدالباقی، ج۴، ص۲۳۱۳. به نقل از معارف، مجید، جوامع حدیثی اهل سنت، سمت، و دانشکده علوم حدیث، تهران، ۱۳۸۵، ص۸۵.
- ↑ سبحانی، جعفر، موسوعه طبقات الفقهاء، طبعه الاولی، المطیعه اعتماد، قم، ۴۱۸ ق، ج۳، ص۵۷۸، و ابن خلکان، وفیات الاعیان، تحقیق: دکتر احسان عباس، دار صادر، بیروت، ۱۳۹۷ ق، ج۵، ص۱۹۴.
- ↑ عثمان الذهبی، پیشین، و ابن خلکان، همان، ج؟، ص۱۹۴، ج۱۲، ص۵۶۶.
- ↑ عثمان الذهبی، پاورقی و فیات الاعیان، ج۱۲، ص۵۶۷.
- ↑ عثمان الذهبی، پیشین، ج۱۲، ص۵۶۸.
- ↑ مقدمه صحیح مسلم، به نقل از معارف، مجید، جوامع حدیثی اهل سنت، سمت، و دانشکده علوم حدیث، تهران، ۱۳۸۵، ص۸۵.
- ↑ معارف، مجید، جوامع حدیثی اهل سنت، سمت، و دانشکده علوم حدیث، تهران، ۱۳۸۵، ص۹۰.
- ↑ صحیح مسلم، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱.
- ↑ جدیدی نژاد، محمد رضا، دانش رجال از دیدگاه اهل سنت، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۱، ص۲۰۴.
- ↑ قادری، عبدالهادی، مختصر از زندگینامه امام مسلم نیشابوری، سایت انجمن علمی پژوهشی حقوق و معارف اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۲، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱.
- ↑ جناتی، محمد ابراهیم، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، تهران، کیهان، ۱۳۷۴، ص۸۷.
- ↑ جناتی، محمد ابراهیم، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، تهران، کیهان، ۱۳۷۴، ص۸۸.
- ↑ جناتی، محمد ابراهیم، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، تهران، کیهان، ۱۳۷۴، ص۹۱.