نگاه قرآن به نظارت بر اعمال فردی و اجتماعی

سؤال

نگاه قرآن کریم به نظارت براعمال فردی واجتماعی انسان چگونه است؟ ناظران چه کسانی هستند؟

قرآن با ترسیم نظارت‌های ناظران بر رفتارهای فردی و اجتماعی افراد، اهمیت نظارت در جامعه را بیان می‌کند. ناظران و نوع نظارت بر رفتارهای اجتماعی عبارتند از:

۱ـ نظارت خدا بر انسان‌ها؛ ۲ـ نظارت پیامبران بر اعمال جامعه؛ ۳ـ نظارت فرشتگان با نوشتن اعمال انسان‌ها؛ ۴ـ نظارت همگانی در قالب امر به معروف و نهی از منکر؛ ۵ـ نظارت بر اموال بی‌سرپرستان؛ ۶ـ نظارت بر تولید؛ ۷ـ نظارت بر توزیع؛ ۸ـ نظارت بر نیروهای تحت الامر.

نظارت بر رفتارهای در قرآن

نظارت خدا بر انسان‌ها

خداوند در اهمیت نظارتش بر افعال بندگانش خود را نزدیک‌تر از رگ گردن بر انسان‌ها دانسته است: ﴿ما انسان را آفریدیم و وسوسه‌های نفس او را می‌دانیم و ما به او از رگ قلبش نزدیک‌تریم.﴾(ق:16) به انسان‌ها گوشزد می‌کند که او بر همه کارهای آنان نظارت دارد و همه را ثبت کرده و مواخذه خواهد کرد: ﴿بگو همین بس که خدا میان من و شما گواه است، آن چه را در آسمان‌ها و زمین است می‌داند و کسانی که به باطل ایمان آوردند و به خدا کافر شدند، زیان‌کاران واقعی هستند.﴾(عنکبوت:۵۲)

زیان‌کاری ایمان آورندگان به باطل و کافران به خدا به خاطر این است که خداوند همه کارهای ناپسند این افراد را می داند و ثبت می‌کند و چنین افرادی در دادگاه عدل الهی، دفاع قانع کننده‌ای را از خود نخواهند داشت.

نظارت پیامبران بر اعمال جامعه

پیامبران الهی برکارهای مردم نظارت دارند چنان چه حضرت عیسی(ع) در روز قیامت به خداوند می‌گوید: ﴿خدایا من تا زنده بودم برکار آن‌ها مراقبت می‌کردم و فقط می‌گفتم خدا را عبادت کنید.﴾(مائده:۱۱۷) فرستادن شدن رسول خدا(ص) به سوی مردم نیز علاوه بر بشارت دهی و انذار، برای گواه بودن اعمال آن‌هاست: ﴿ای پیامبر ما تو را گواه فرستادیم و بشارت دهنده و انذار کننده.﴾

نظارت فرشتگان با ثبت نامه اعمال

فرشتگانی به دستور الهی مراقب کارهای انسان هستند و بر آنها نظارت دارند: ﴿هر کسی مراقب و محافظی دارد﴾(طارق:۴). مسئولیت‌این فرسشتگان ثبت کارهای فردی و اجتماعی افراد است: ﴿آنها نويسندگان اعمال شما و فرشته مقرّب خدايند﴾(انفطار:۱۱) از نوشتن هیچ کاری چه بزرگ و چه کوچک هم صرف‌نظر نمی‌کنند: ﴿انسان هیچ سخنی را بر زبان نمی آورد مگر این که همان دم، فرشته ای مراقب و آماده برای انجام ماموریت (و ضبط آن) است.﴾(ق:۱۸)

نظارت همگانی در قالب امر به معروف و نهی از منکر

خداوند متعال با واجب کردن امر به معروف و نهی از منکر، نظارت کل جامعه بر کارهای اجتماعی را لازم دانسته و این نشانگر اهمیت نظارت همگانی بر کارها و تاثیر اجتماعی آن می‌باشد:﴿باید از میان شما، جمعی دعوت به نیکی و امر به معروف و نهی از منکر کنند و آن ها همان رستگارانند.﴾(آل عمران:۱۰۴)