پرهیز از ظن و گمان در قرآن

سؤال

در خصوص پرهیز از کم فروشی، پرهیز از ظنّ و گمان، پرهیز از غرور و تکبّر که در قرآن کریم، آمده است، تفسیری ارائه فرمایید.

در خصوص هر یک از موضوعات مربوط به سؤال، آیات ویژه ای وجود دارد. در این نگارش تفسیر کوتاهی از هر یک از آن ارایه می‌شود:الف) در باب کم فروشی آیات فراوانی در قرآن کریم آمده است. در این مقال چند نمونهٔ آن به اختصار اشاره می‌شود:

ـ «وای بر کم فروشان! آنان که وقتی برای خود پیمانه می‌کنند، حق خود را به‌طور کامل می‌گیرند. اما هنگامی که می‌خواهند برای دیگران پیمانه یا وزن کنند، کم می‌گذارند».

ـ «حق پیمانه را ادا کنید، و دیگران را به خسارت میفکنید، با ترازوی صحیح وزن کنید، و حق مردم را کم نگذارید و در زمین فساد نکنید».

ـ «کم فروشی نکنید و حق پیمانه و وزن را با عدالت ادا کنید».

ـ «پیمانه و وزن را کم نکنید، پیمانه و وزن را با عدالت تمام دهید و بر اشیاء و اجناس مردم، عیب نگذارید و از حق آنان نکاهید! و در زمین به فساد نکوشید».

ب) در باب پرهیز از ظنّ نیز آیاتی وجود دارد. آیات مورد نظر عبارتنداز:

ـ «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از بسیاری از گمان‌ها بپرهیزید، چرا که بعضی از گمان‌ها گناه است، و هرگز (در کار دیگران) تجسس نکنید؛ و هیچ‌یک از شما دیگری را غیبت نکند، آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟! به یقین همه شما از این امر کراهت دارید؛ تقوای الهی پیشه کنید که خداوند توبه پذیر و مهربان است».

ـ «... و اگر از بهتر کسانی که در روی زمین هستند اطاعت کنی، تو را از راه خدا گمراه می‌کنند زیرا آن‌ها تنها از گمان پیروی می‌نمایند و تخمین و حدس می‌زنند».

ج) در مورد پرهیز از غرور و تکبّر موارد زیادی در قرآن کذیم آمده است. نمونه‌های از آن عبارتند از:

ـ «ای مردم وعدهٔ خداوند حق است، مبادا زندگی دنیا شما را بفریبد و مبادا شیطان شما را فریب دهد و به خدا مغرور سازد».

ـ «و روی زمین، با تکبر راه مرو؛ تو نمی‌توانی زمین را بشکافی، و طول قامتت هرگز به کوه‌ها نمی‌رسد».

- در خصوص تکبّر و غرور ده‌ها آیه نازل شده است و ابلیس پایه‌گذار استکبار است. در مورد ریشه‌های استکبار، زمینه‌های استکبار، پیامدهای استکبار، سرنوشت مستکبران، رهایی از سلطهٔ استکباری و استکبار در نگاه تاریخی، آیات زیادی وجود دارد که بررسی تمام آن در این مختصر مقدور نیست. جهت مطالعهٔ بیشتر فهرست تفصیلی قرآنی و معجم قرآنی مراجعه شود.

-

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر

۱ـ تفسیر نمونه، آیت الله ناصر مکارم شیرازی، جلدهای ۱۲، ۲۲ و ۲۶.

۲ـ هشتصد نکته درباره قرآن، رضا باقی زاده، قم، انتشارات سحر، چاپ اول، ۱۳۷۹.

۳ـ پرسش و پاسخ‌های قرآنی، سید محمد رضا غیاثی، قم، انتشارات نور گستر، چاپ اول، ۱۳۸۰.

۴ـ آیه‌های زندگی، حسین اسکندری، تهران، انتشارات سروش، چاپ اول، ۱۳۸۱.

۵ـ دانستنی‌های قرآنی، مصطفی اسرار، تهران، انتشارات محیا، چاپ اول، ۱۳۷۳.