عدل الهی (کتاب)

از ویکی پاسخ
نسخهٔ تاریخ ‏۵ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۹:۵۷ توسط Shamloo (بحث | مشارکت‌ها)


سؤال

دربارهٔ کتاب عدل الهی شهید مطهری توضیحاتی ارائه بدهید.

کتاب عدل الهی نوشتهٔ مرتضی مطهری.

کتاب عدل الهی

جایگاه و ویژگی‌ها

کتاب عدل الهی یکی از ارزشمندترین آثار تألیفی مرتضی مطهری برشمرده شده است.[۱] برخی محققان این کتاب را مهم‌ترین اثر فلسفی در زمینهٔ عدل الهی در تمدن اسلامی به‌شمار برده‌اند.[۲]

کتاب عدل الهی حاوی بحثی جامع دربارهٔ عدالت خدا در نظم‌بخشی به جهان خلقت و تعیین پاداش و عقاب اعمال انسانی است. محور این کتاب مسئلهٔ شر است که مطهری مدعی یافتن راه حل آن است. مطهری معتقد است که صورت‌بندی او از راه حل مسئلهٔ شر در تقابل با صورت‌بندی فیلسوفان غربی است، که از نظر او، از حل این مسئله عاجز بوده‌اند.[۳]

مطهری در این کتاب تلاش کرده تا بحث عدل الهی را به‌عنوان بحثی مستقل مطرح کند و رهیافتی نو به این مسئله‌ٔ کهن داشته باشد. بحثی که حکمای الهی و اسلامی تا آن زمان آن را به‌صورت مستقل مطرح نکرده بودند.[۴]

این کتاب تدوین‌شده و تفصیل‌یافتهٔ چند سخنرانی است که در حسینهٔ ارشاد انجام شده است.[۵] چاپ اول این کتاب به‌همت انتشارات حسینهٔ ارشاد در سال ۱۳۴۹ش در ۲۷۴ صفحه به‌صورت سربی به‌چاپ رسید.[۶] مطهری این کتاب را با اضافات و اصلاحاتی در سال ۱۳۵۹ش بازچاپ کرد.[۷]

کتاب عدل الهی از زمان اولین انتشار تاکنون با استقبال فراوان همراه بوده است. کثرت چاپ‌های و تیراژ فراوان آن، مانند سایر کتاب‌های مطهری، نشان از استقبال از این کتاب است. این کتاب به زبان‌های انگلیسی و عربی ترجمه و منتشر شده است.

موضوع و روش

موضوع کتاب عدل الهی مرتضی مطهری بررسی عدل الهی تکوینی و اثبات آن و رفع شبههٔ وجود ظلم تکوینی و تشریعی از طریق پاسخ‌گویی به برخی شبهات دربارهٔ وجود ارادهٔ ظالمانهٔ الهی در برخی موضوعات تکوینی و تشریعی، از جمله امور شر و تبعیض‌ها و شفاعت، است.

مطهری سرمنشأ توجه علمی و عملی به موضوع عدل در چهره‌های گوناگون عدل تکوینی‌، عدل تشریعی، عدل اخلاقی و عدل اجتماعی در میان مسلمانان را طرح این موضوع در قرآن و توجه به آن قلمداد می‌کند.[۸] او تأکید می‌کند که مباحث خود را دربارهٔ موضوع عدل در این کتاب را همه‌جانبه و قرآن‌پسند نمی‌داند؛ هرچند محتمل می‌داند که این بحث را از نظر عدل تکوینی و الهی، که یکی از مسائل مطروحه در قرآن در زمینهٔ عدل‌ است، تا حدی به صورت تازه و با دیدی نو ارائه کرده است.[۹]

مباحث طرح‌شده در این کتاب هم جنبهٔ عقلی دارد و هم جنبهٔ نقلی. مباحث نقلی کتاب متکی به آیات قرآن، روایات معصومان(ع) و برخی مباحث تاریخی است. مطهری دربارهٔ جنبهٔ عقلی مباحث خود عنوان می‌کند که طرح این مباحث به دو شیوه ممکن بوده است؛ شیوهٔ متکلمان و شیوهٔ حکما. او اذعان می‌کند که شیوهٔ او در طرح مباحث عقلی دربارهٔ عدل الهی شیوهٔ حکما خواهد بود؛ چه اینکه شیوهٔ استدلالی متکلمان در اینگونه مباحث را صحیح نمی‌داند و روش حکما را صحیح و متقن می‌شمرد.[۱۰]

انگیزهٔ نگارش

مرتضی مطهری انگیزهٔ خود از نگارش کتاب عدل الهی را پاسخ به سؤالات و شبهات فراوان حول این موضوع قلمداد کرده است. مطهری عصر حاضر را از نظر دینی و مذهبی، مخصوصاً برای طبقهٔ جوان، عصر اضطراب، دودلی و بحران به‌شمار برده و مقتضای چنین عصری را ایجاد سلسله‌تردیدها و سؤال‌ها دربارهٔ موضوعات مختلف دینی دانسته است. مطهری تنها هدف خود از نگارش کتاب‌های متعدد در موضوعات مختلف را حل مشکلات پیش‌آمده و پاسخگویی به سؤالات مطرح‌شده در زمینهٔ مسائل اسلامی در عصر حاضر خوانده است. او نگارش کتابی دربارهٔ عدل الهی را نیز در همین راستا قلمداد کرده و کتاب خود را پاسخی عمومی به سؤالات خصوصی فراوان اقشار مختلف، به‌خصوص جوانان، راجع به این موضوع و مباحث حول آن تلقی می‌کند.[۱۱]

برخی محققان انگیزهٔ نگارش کتاب عدل الهی از سوی مطهری را پیش‌بردن بخشی از یک برنامه از سوی او برای بیان معارف اسلامی در بستری سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خاص دورانش به‌شمار می‌برند. برنامه‌ای که هدف آن تقویت بیداری اسلامی در میان طبقهٔ روشنفکران و تحصیل‌کردگان جوان است. از نظر این محققان تألیف کتاب عدل الهی با این هدف نه با دانش‌پژوهی سنتی در حوزهٔ علمیه قم تناسب داشت و نه با دانش‌پژوهی سکولار دانشگاهی در آن دوران. این کتاب چون پلی میان این دو نوع دانش‌پژوهی در پی دفاع از اسلام در میان روشنفکران و اهل فن بود.[۱۲]

مروری بر مطالب

منابع

  1. رضایی، مهین، تئودیسه‌ و عدل‌ الاهی‌: مقا‌یسه‌ای بین‌ آراء لایب‌ نیتس‌ و شهید مطهری، تهران، دفتر پژوهش‌ و نشر سهروردی، ۱۳۸۰، ص
  2. نصری، عبدالله،...
  3. هوور، «راه حل مرتضی مطهری برای مسئلهٔ شر»، ترجمهٔ ابوالفضل ایمانی‌راغب، دوفصلنامهٔ مطهرپژوهی، ش ۱۰، تابستان ۱۳۹۳، ص ۵۹.
  4. مطهری، مرتضی، عدل الهی، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۹۶ش، ص ۱۷.
  5. مطهری، عدل الهی، ص ۱۶.
  6. مشار، خان‌بابا، فهرست کتاب‌های چاپی فارسی، تهران، ناشر مؤلف، ۱۳۵۰ش، ج ۳، ص ۳۴۹۹.
  7. مطهری، عدل الهی، ص ۴۱.
  8. مطهری، مرتضی، عدل الهی، تهران، ص ۳۴-۳۵.
  9. مطهری، عدل الهی، ص ۴۰-۴۱.
  10. مطهری، عدل الهی، ص ۱۶-۱۷.
  11. مطهری، عدل الهی، ص ۱۳-۱۶.
  12. هوور، «راه حل مرتضی مطهری برای مسئلهٔ شر»، ص ۶۵.