نگاه اسلام به اشتغال زنان

سؤال

برخی در مجامع گوناگون می‌گویند: خانم‌ها نباید سر کار بروند آیا روایت مشخصی در این مورد داریم؟

درگاه‌ها

برای پاسخ به پرسش‌های مطرح شده مطالبی را عرض می‌کنیم:

دیدگاه کلّی اسلام در مورد اشتغال زنان

با نگاهی به قرآن کریم و منابع روایی و تاریخی در می‌یابیم که اشتغال زنان به معنای کار درآمدزا به خودی خود هیچ ممنوعیتی در اسلام ندارد، بلکه به عنوان یک واقعیت، مفروض گرفته شده است. زنان مسلمان در زمان پیامبر اکرم و امامان معصوم «ع» در مشاغل گوناگونی همچون تجارت، خرمافروشی، صنایع دستی، ریسندگی، بافندگی، آرایش گری، خدمات خانگی، پرستاری، حضانت، اجاره املاک، چوپانی، عطرفروشی، تولید مواد خوشبوکننده و… به عنوان کار درآمدزا به فعالیت می‌پرداخته‌اند و به استثنای مشاغل فسادانگیزی مثل روسپی گری و آوازخوانی در مجالس گناه، هیچ مخالفتی با اشتغال زنان صورت نگرفته است، هرچند توصیه یا تشویق خاصی نیز نسبت به اشتغال زنان در متون دینی مشاهده نمی‌شود. پس می‌توان حکم اولی اشتغال زن در اسلام را جواز آن دانست، گرچه با ملاحظه قیود خاصی ممکن است احکام دیگری مثل کراهت یا استحباب به عنوان ثانوی برای آن ثابت شود.

در توضیح وجه کراهت اشتغال زنان می‌توان این واقعیت تاریخی را گوشزد کرد که اسلام با الگوی تقسیم کار جنسیتی که در جامعه صدر اسلام حاکم بوده، مخالفتی نکرده است، بلکه می‌توان گفت احکام الزامی یا اولویت‌های دین در تثبیت این الگو نقش مؤثری داشته‌اند. از یک سو، اسلام نفقه زن را بر شوهر واجب کرده و زنان را از مسئولیت اقتصادی در برابر خانواده معاف کرده است. از سوی دیگر، اهتمام اسلام به کاهش اختلاط جنسی در سطح جامعه و تأکید بر نقش مادری- همسری زنان، زمینه فرهنگی مناسب را برای تقسیم کار جنسیتی فراهم کرده است، به این صورت که زنان عمدتا به سوی فعالیت‌های مربوط به خانه‌داری سوق داده شده و مردان مشاغل بیرون از خانه را به عهده گرفته‌اند. توجیهی که برای این رویکرد اسلام می‌توان یادآور شد، این است اسلام اشتغال زنان را نه به خودی خود، بلکه در فرضی که به مصالح مهم‌تر به ویژه ایفای نقش مادری و همسری و حفظ پاکدامنی و سلامت اخلاقی جامعه آسیب برساند، ناپسند شمرده است.

این که می‌فرمایید: «اخیراً در مجامع گوناگون مطرح می‌شود خانم‌ها نباید به سر کار بروند» شاید به خاطر آسیب‌ها و پیامدهای منفی اشتغال زنان است که در جامعه بروز و ظهور پیدا کرده است. البته این مهم را نباید از نظر دور داشت که گاهی اشتغال زنان منشأ خیرات و برکات ارزشمندی برای جامعه و خانواده می‌شود، ولی هرگاه این مهم تبعات ناخوشایندی را به دنبال داشته باشد یا با کرامت ذاتی زن و کیان خانواده، سلامت جامعه و نقش اصلی زن تعارض نماید در این فرض، ترک اشتغال برای زن ارجحیت و گاهی ضرورت دارد و آن در جایی است که اشتغال زن باعث گناه گردد.

برخی از پیامدهای اشتغال بانوان

۱. اِشکال در ایفای نقش‌های خود در منزل.

بدیهی است که اگر زنان شاغل نتوانند آن طور که شایسته است وظایف خانه‌داری و مسئولیت‌های خود را به عنوان همسر و مادر انجام دهند. بسیاری از اختلاف‌های زناشویی نیز از همین امر ناشی می‌شود.

1. انتقال خستگی ناشی از شغل به خانه و عدم آمادگی جسمانی و روانی برای برآوردن نیازهای روانی، عاطفی اعضای خانواده.
2. عدم سرپرستی و نظارت مستقیم فرزندان در منزل، محله و مدرسه و غفلت از نیازهای آن ها.
3. پیامدهایی نامطلوب اشتغال مادر بر رشد جسمانی و روانی فرزندان.
4. اشتغال و درگیری ذهنی در مورد مسائل کاری و در پی آن، مصرف شدن انرژی روانی شخص بیرون از منزل و کوتاهی نسبت به وظایف خانه‌داری.
5. گاهی سنگینی کارهای منزل بر دوش شوهر و فرزندان می‌افتد.
6. برخی از خانم‌های شاغل در محیط کار به اندازه کافی با همکاران و مراجعان صحبت کرده و نیازهای کلامی و عاطفی خود را از این راه ارضاء می‌کنند.
7. کم میلی به بچه دار شدن یا اکتفا به فرزند کمتر.
8. گاهی دستیابی به استقلال مالی باعث سستی روابط زناشویی می‌شود.
9. اشتغال مادر ممکن است نقش و جایگاه پدر را در بین فرزندان پسر مخدوش کند.
10. گاهی اشتغال طولانی مدت مادر سبب می‌شود که فرزندان دختر از یک الگوی جنسیتی مناسب محروم شوند و در ایفای نقش جنسیتی خود با مشکلاتی روبه رو شوند.
11. اشکال در ایفای نقش جنسی فرزندان پسر (اگر جایگاه پدر در خانواده سست باشد).
12. دوگانگی در تربیت فرزندان.
13. همچنین حضور کم رنگ و نداشتن فرصت کافی برای پخت و پز و استفاده بیش از حدّ از غذاهای آماده و گاه ناسالم، مشکلاتی را در تغذیه و رشد جسمانی اعضای خانواده به وجود می‌آورد.
14. اغلب زنان شاغل، بیشتر توانمندی و خلاقیت خود را در محیط شغلی خود به کار می‌گیرند و در نتیجه نمی‌توانند به شکل مطلوبی در مورد همسر و فرزندان به کار گرفته و به نشاط و پویایی خانواده بیفزایند.
15. برخی از مشاغل، خانم‌ها را به پیری زودرس، افسردگی و مشکلات جسمانی و روانی گرفتار می‌کند.
16. زنان به جهت اشتغال در بیرون از منزل، ممکن است فرصت استفاده از رسانه‌های مختلف اجتماعی و خدمات فرهنگی و هنری که جهت استفاده خانواده‌ها ارائه می‌گردند را از دست بدهند.
17. از جمله مشکلات این زوج‌های شاغل، رفت وآمد و ارتباط با بستگان و دوستان می‌باشد.
18. احتمال آسیب‌پذیر ی اخلاقی زنان شاغل به خصوص در محیط‌های کاری که با مردان در تعاملند بیشتر است.
19. احساس گناه، مهم‌ترین احساس منفی مادران شاغل است که به علت نگرانی از عدم حضور در کنار فرزندش ایجاد می‌شود.
20. احساس بیهودگی و بی‌ارزشی نیز می‌تواند از آسیب‌های مادران شاغل باشد، به خصوص اگر از سوی همسر یا فرزندان حمایت کافی و قدرشناسی لازم صورت نپذیرد.
21. از جمله پیامدهای آشکار روی آوردن زنان به اشتغال، بی‌کاری مردان است.

منابع جهت مطالعهٔ بیشتر:

۱. علی محمدی، کاظم، آسیب‌شناسی اشتغال زنان از نگاه اسلام و روان‌شناسی، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۳۸۸. ۲. ۳. ملک‌زاده، فهیمه، تأثیر جنسیت بر اشتغال زنان، تهران: جامعه شناسان، ۱۳۹۲. ۴. ۵. سعیدی مبارکه، فاطمه، زوج‌های فردا و تربیت فرزندان از دیدگاه قرآن و احادیث، تهران: آیین احمد، ۱۳۹۰. ۶.