صله‌رحم
 | این مقاله هماکنون به دست A.ahmadi در حال ویرایش است. |
صله رحم چیست؟ رحم به چه کسانی گفته می‌شود؟ چه راهکارهایی را برای پی بردن خانواده‌ها به اهمیت صله رحم پیشنهاد می‌کنید؟
صله رحم عمل و رفتاری است که میان خویشان پیوند و نزدیکی ایجاد می‌کند، یا باعث می‌شود پیوندی که برقرار است مستحکم شود.
مفهوم‌شناسی و جایگاه
صله رحم به عمل و رفتاری گفته می‌شود که میان خویشان پیوند و نزدیکی ایجاد می‌کند یا باعث می‌شود پیوندی که برقرار است مستحکم شود.[۱] به ترک صله رحم، قطع رحم گفته شده است.
در آیه اول سوره نساء، از قطع رابطه با خویشان نهی شده و در روایات نیز به صله‌رحم سفارش شده است. بر اساس روایتی، امام علی(ع) صله رحم را یکی از نشانه‌های اهل دین دانسته است. در روایتی دیگر نقل شده، برترین عمل پس از ایمان، صله رحم است.[۲] پیامبر(ص) سفارش کرده اگر لازم است به اندازه یک سال سفر کنی تا صله رحم به جای آوری، این کار را انجام بده.[۳] در روایتی دیگر، امام علی(ع) قطع رحم را در کنار «عاق والدین شدن» ذکره کرده، و آن دو را از زشت‌ترین گناهان شمرده است.[۴]
مصادیق صله رحم
مصادیق صله رحم در قرآن، ارتباط داشتن، نیکی کردن و انفاق به خویشان معرفی شده است.[۵] فیض کاشانی فقیه و محدث شیعه نیز، صله رحم را به دیدار با خویشان، رفع کمبودهای مادی، حل مشکلات اقتصادی و کمک به کار و ازدواج فرزندان آنها معنا کرده است.[۶]
گفته شده اگر چه در روایات مصادیقی برای صله رحم بیان شده، ولی بسته به عرف زمان و مکان قابل تغییر است؛ زیرا شرایط زمانی و مکانی جوامع و اوضاع محیط و اشخاص متفاوت است.[۷] بنابراین برخی، مصادیق صله رحم را شامل تلفن زدن، مکاتبه، فرستادن پیام و فرستادن هدیه نیز دانسته‌اند.[۸]
مصادیق رحم
همه فقیهان شیعه معتقدند رحم شامل خویشاوندان سببی (که از طریق ازدواج با انسان خویشاوند می‌شوند) نمی‌شود؛ بنابراین صله رحم با آنان واجب نیست.[۹] اما درباره اینکه کدام یک از خویشاوندان نسبی رحم به شمار می‌آیند اختلاف‌نظر است. اقوال مختلف چنین است:
- همه خویشانی که از ناحیه پدر و مادر به فرد منتسب هستند. بیشتر عالمان این نظر را پذیرفته‌اند.
- کسانی که بی واسطه (مثل برادران و خواهران) یا با واسطه (مثل نوه‌ها و عموزاده‌ها) به یک رحم واحد منتسب باشند.
- کسانی که به سبب خویشاوندیِ نسبی و طبق ملاک‌های شرعی از ازدواج با همدیگر ممنوع شده‌اند؛ مانند خاله‌ها، عموها و دایی‌ها. بر اساس این نظر، پسر عموها، دختر عموها، دختر عمه‌ها و … از حکم صله رحم بیرون خواهند بود.[۱۰]
فواید
برای صله رحم فواید گوناگونی شمرده‌اند. بر پایه روایتی از پیامبر(ص)، آبادانی یکی از فواید صله رحم است؛ حتی اگر افرادی که صله رحم می‌کنند مؤمن و نیکوکار نباشند.[۱۱] چرا که برای پیشرفت یک اجتماع، نیاز به همگرایی واحدهای کوچک است. با تقویت و اصلاح واحدهای کوچک، اجتماع نیز، اصلاح خواهد و باعث آبادانی خواهد شد.[۱۲]
صله رحم باعث می‌شود خویشان از نیازهای عاطفی و اقتصادی یکدیگر با خبر شده و در رفع آن بکوشند. افراد جامعه‌ای که اهل صله رحم باشند، از سلامت روحی و روانی مناسبی برخوردارند.
فواید دیگری نیز در روایات برای صله رحم ذکر شده که برخی از آنها چنین است:
احکام
حد وجوب
مراجع عظام تقلید نیز قطع رحم را جایز نمی‌شمارند. در روایات سفارش شده که صله رحم را هر چند با سلام و جواب آن انجام دهید.[۱۵]
ترک صله رحم برای نهی از منکر
مراجع تقلید شیعه معتقدند اگر ترک معاشرت با یکی از خویشان به طور موقت، موجب خودداری او از گناه شود، از باب امر به معروف و نهی از منکر واجب است به صورت موقت با او ترک معاشرت کند.[۱۶] انجام مرحله ترک صله رحم هنگامی است که دیگر راه‌های امر به معروف و نهی از منکر تأثیری نداشته باشد. پیش از ترک صله رحم با فرد گنهکار، باید از راهکارهایی امر به معروف و نهی از منکر زبانی و ارائه کتاب‌های مرتبط استفاده کرد.
راه‌های تقویت صله رحم
راه‌های تقویت صله‌رحم گوناگون است که برخی از آنها را چنین دانسته‌اند:
- اصلاح و تغییر نگرش: تفکر در منافع دنیوی و معنوی صله رحم و ضررهای دنیوی و معنوی قطع رحم باعث تقویت صله رحم می‌شود.
- تغافل: یعنی این که انسان چیزی را بداند، ولی با اراده و به صورت عمدی، خود را غافل نشان دهد و با بی‌توجهی از کنار آن رفتار بگذرد. گذشت از خطاهای خویشان و مدارا کردن با آنها نیز، در جلوگیری از اختلافات و تقویت رابطه تأثیرگذار است.
- پرهیز از مقابله به مثل: صله رحم حتی با کسانی که قطع رحم کرده‌اند، واجب است؛ بنابراین نباید مقابله به مثل کرد. بر اساس روایتی، پیامبر(ص) سفارش کرد با کسی که قطع رحم کرده صله‌رحم کنید.[۱۴]
مطالعه بیشتر
- زواری نسب میانجی، سلمان، صله ارحام آثار و ثمرات آن، قم: نوید اسلام، ۱۳۸۱ش.
- غریب شاه، مصطفی، خویشاوندی و صله ارحام، تهران: قلم علم، ۱۳۸۹ش.
منابع
- ↑ شرف الدین، سیدحسین، تحلیلی اجتماعی از صله رحم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۷۸، ص۲۷.
- ↑ شرف الدین، سید حسین، تحلیل اجتماعی از صله رحم، دفتر تبلیغات حوزه علمیه، چاپ اول، ۱۳۷۸، ص۱۷۰.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، به نقل از نظام خانواده در اسلام. ج۷۴، ص۱۰۳–۱۰۵.
- ↑ تحلیل اجتماعی از صله رحم، ص۲۱۲.
- ↑ بقره: ۸۳، ۱۷۷ و ۲۱۵.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، به نقل از نظام خانواده در اسلام. ج۷۴، ص۴۹۹.
- ↑ تحلیلی اجتماعی از صله رحم، به نقل از بحارالانوار، ص۴۴.
- ↑ تحلیلی اجتماعی از صله رحم، به نقل از بحارالانوار، ص۵۳.
- ↑ تحلیلی اجتماعی از صله رحم، به نقل از بحارالانوار، ص۵۴.
- ↑ تحلیلی اجتماعی از صله رحم، به نقل از بحارالانوار، ص۵۴.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، نمونه، ج۱، ص۱۵۶، به نقل از سفینه البحار، ج۱، ص۵۱۴.
- ↑ برگرفته از مکارم شیرازی، ناصر، نمونه، ج۱، ص۱۵۸.
- ↑ شرف الدین، سید حسین، تحلیل اجتماعی از صله رحم، دفتر تبلیغات حوزه علمیه، چاپ اول، ۱۳۷۸، ص۱۷۹.
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ ۱۴٫۲ جزایری، سید محمد علی، دروس اخلاق اسلامی، قم، نشر مرکز مدیریت حوزه. ۱۳۸۲، ص۲۱۸. خطای یادکرد: برچسب
<ref>نامعتبر؛ نام «:0» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده‌است - ↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، به نقل از نظام خانواده در اسلام. ج۷۴، ص۵۰۴؛
- ↑ خامنه ای، سید علی، رساله اجوبه الاستفتائات (ترجمه)، انتشارات بین‌المللی الهدی، چاپ پنجم، ۱۳۸۰، ص۳۲۹.