درخواست تعیین جانشین توسط پیامبر(ص)

سؤال

آيا پيامبر اسلام حضرت محمد(ص) از خداوند درخواست تعيين جانشين کرده است يا خير؟ اگر چنين درخواستي شده خداوند چه پاسخ داده است ؟

خداوند متعال به موسي(ع) خطاب فرمود: ﴿اذْهَبْ إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى ـ قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي ـ وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي ـ وَاحْلُلْ عُقْدَه مِّن لِّسَانِي ـ يَفْقَهُوا قَوْلِي ـ وَاجْعَل لِّي وَزِيرًا مِّنْ أَهْلِي ـ هَارُونَ أَخِي ـ اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي ـ وَأَشْرِکهُ فِي أَمْرِي ـ کيْ نُسَبِّحَک کثِيرًا ـ وَنَذْکرَک کثِيرًا ـ إِنَّک کنتَ بِنَا بَصِيرًا ـ قَالَ قَدْ أُوتِيتَ سُؤْلَک يَا مُوسَي﴾ برو به سوي فرعون، زيرا که او در کفر و عناد طغيان کرده است. موسي به خداوند عرض کرد: بار پروردگارا (اينک که بدين مأموريت مرا گسيل نمودي) شرح صدر به من عطا بفرما و کار مرا براي من آسان بنما و عقده و گره را از زبانم بردار، تا گفتار مرا بفهمند و ادراک کنند. و هم چنين يک نفر از اهل مرا براي من وزير گردان، تا مرا معاونت کند و او هارون برادر من باشد، و پشت مرا به نيروي او محکم کن؛ و او را در امر رسالت و تعهد پيام با من شريک بنما؛ تا ما پيوسته و به طور مدام تسبيح تو را بسيار گوئيم، ستايش و تقديس تو را به جاي آورده و ياد تو را زياد بنمائيم به درستي که تو به ما و احوال ما بينائي. خدا به موسي خطاب فرمود: آنچه از ما درخواست کردي به تو داده شد.

ما عين اين جريان حضرت موسي و انابه او را به سوي خدا، و دعاي او را براي استخلاف حضرت هارون و برآورده شدن حاجت او را به نصب هارون برادرش به مقام خلافت و وزارت، درباره حضرت رسول اکرم(ص) و انابه او را به سوي خدا و دعاي او را براي استخلاف و جانشيني حضرت علي بن ابي طالب(ع) ، و بر آورده شدن حاجت او را به نصب آن حضرت به مقام خلافت و وزارت و ولايت و وصايت مي يابيم:

سيّد بن طاوس دعاي رسول اکرم(ص) را براي استخلاف امير المومنين، در شأن نزول آيه شريفه: «انما وليکم الله و رسوله ...» از ثعلبي در تفسيرش با چندين طريق نقل مي کند که از جمله آن ها روايتي است که: ابو الحسن محمد بن قاسم فقيه، مرا خبر داد از عبدالله بن احمد شعراني از ابو علي احمد بن رزين از مظفر بن حسن انصاري از سري بن علي وراق از يحيي بن عبدالحميد جماني از قيس بن ربيع از اعمش از عبايه بن ربعي که گفت: روزي عبدالله بن عباس کنار زمزم نشسته و براي مردم حديث مي کرد و مرتب مي گفت: قال رسول الله، قال رسول الله، تا اين که مردي عمّامه به سري که با عمامه اش صورتش را پوشانيده بود نزديک آمد و هر دفعه که ابن عباس مي گويد قال رسول الله(ص) و حديث اش را مي خواند، او نيز مي گفت: قال رسول الله و حديثي مي گفت، ابن عباس پرسيد تو را به خدا سوگند بگو کيستي؟ ابن ربعي مي گويد: ديدم عمامه را از صورت خود کنار زد و گفت: اي مردم هر کس مرا مي شناسد که هيچ، و هر کس مرا نمي شناسد بداند که من جندب بن جناده بدري ابوذر غفاري هستم؛ با ايندو چشمم ديدم و اگر دروغ بگويم خدا هر دو را کور کند، شنيدم که فرمود: «عليّ قائد البرره و قاتل الکفره، منصور من نصره، مخذول من خذله» علي پيشواي نيکان است، علي کشنده کافران است. علي کسي است که ياورش را خداوند ياري مي دهد و دشمن اش را خدا خذلان مي دهد.

هان اي مردم بدانيد که روزي از روزي ها با رسول الله(ص) نماز ظهر مي خواندم، سائلي در مسجد از مردم چيزي سئوال کرد و کسي به وي چيزي نداد، سائل دست خود را به آسمان بلند کرد و گفت: خدايا تو شاهد باش که من در مسجد رسول تو سئوال کردم و کسي به من چيزي نداد، در همين حال که او شکوه مي کرد علي(ع) در رکوع بود، با انگشت کوچک دست راست خود اشاره به سائل کرد، سائل نزديک رفته و انگشتر را از انگشت آن جناب بيرون آورد، اين را هم بگويم که علي(ع) همواره انگشتر را در آن انگشت مي کرد.

باري رسول الله(ص) ناظر تمام اين جريانات بود و لذا وقتي نمازش تمام شد سر به سوي آسمان بلند نمود و عرض کرد: بارالها موسي از تو خواست تا شرح صدرش دهي و کارهايش را آسان سازي، و گره از زبانش بگشائي تا مردم گفتارش را بفهمند، و نيز درخواست کرد هارون را که برادرش بود وزير و ياورش قرار دهي و با وي پشتش را محکم نموده و او را در کارها و مأموريت هايش شريک سازي، و تو در قرآن ناطقت پاسخش را چنين دادی: «به زودي به وسيله برادرت تو را در کار نبوت کمک مي دهيم و براي شما نسبت به آيات خود سلطنتي قرار مي دهيم تا به شما دست نيابند».

بارالها من محمد، نبي و صفي توأم، بارالها مرا هم شرح صدر ارزاني بدار و کار مرا نيز آسان بساز و از اهل بيتم علي را وزيرم قرار بده و به اين وسيله پشتم را محکم کن. آنگاه ابوذر گفت: رسول الله هنوز دعايش در زبان بود که جبرئيل از ناحيه خداي جليل به حضورش آمد و عرض کرد: اي محمّد بخوان. پرسيد: چه بخوانم؟ ابوذر مي گويد: جبرئيل گفت اين آيه را بخوان:}} {{قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّکمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَه وَيُؤْتُونَ الزَّکاه وَهُمْ رَاکعُونَ جز اين نيست که ولي (و سرپرست) شما خداست و رسول او و آنان که ايمان آورده از همان ايمان آورندگاني که اقامه نماز و اداي زکات مي کنند در حالي که در رکوع نمازند.

اين حديث با الفاظ و مضامين گوناگوني نقل شده است که آنچه از ابوذر غفاري رضوان الله عليه نقل کرديم مفصّل ترين و کامل ترين آن مي باشد.

سليم بن قيس از مقداد بن اسود در پاسخ سئوالي که سليم درباره علي بن ابي طالب(ع) از او نموده بود، روايت مي کند که او گفت: ما با رسول خدا(ص) به سفر مي رفتيم، ... و علي(ع) خدمت رسول خدا را مي کرد و رسول خدا غير از علي خادمي نداشت، تا اين که مي گويد: شب ها رسول خدا بر مي خواست و در دل شب نماز مي گذارد. يک شب تب شديدي براي علي پيدا شد به طوري که نگذاشت تا صبح بخوابد، و رسول خدا هم به جهت بيداري علي، در آن شب نخوابيد، و تا به صبح بيدار بود، و رسول خدا در آن شب گاهي نماز مي خواند و گاهي به نزد علي(ع) مي آمد، و او را دلداري و آرامش مي داد و به او نگاه مي کرد. تا آن که سپيده صبح دميد، و چون با اصحاب خود نماز صبح را به جاي آورد، عرضه داشت: «اللّهم اشف عليا و عافه فانّه قد اسهرني ممّا به من الوجع» بار پروردگارا علي را شفا عنايت کن و به او عافيت مرحمت بفرما، چون از شدّت دردي که داشت، نگذاشت من بخوابم و تا صبح بيدار بودم. علي(ع) بعد از دعاي رسول الله حالش چنان خوب شد که گوئي گرهي را از ريسمان باز کردند. و پس از اين، رسول خدا(ص) به او فرمود: «بشارت باد بر تو اي برادر من» و تمام اصحاب گرداگرد پيامبر اين سخن را مي شنيدند. علي(ع) گفت: اي پيغمبر خدا، خداوند تو را بشارت به خير دهد و مرا فداي تو گرداند. رسول خدا(ص) فرمود: من از خداوند چيزي را نخواسته ام مگر آن که به من عطا کرده است، و من چيزي را براي خودم نخواسته ام مگر آن که مثل آن را براي تو خواسته ام. من از خداوند خواسته ام که تو را وصي من، و وارث من، و مخزن علم من قرار دهد و اين خواهش را پذيرفته است. و من از خداوند خواسته ام که منزلت و نسبت تو را با من همانند منزلت و نسبت هارون به موسي گرداند، و پشت مرا به تو محکم کند و تو را در امر رسالت من شريک گرداند، خداوند خواهش مرا پذيرفته است، مگر نبوت تو را، زيرا که من خاتم النبيين هستم، و پس از من خداوند پيامبري نمي فرستد. من هم به عنايت خداوندي به تمام کمالات از وصايت و اخوت و وراثت و وزارت و خلافت و ولايتي که به تو عنايت فرمود، و از دادن خصوص مقام نبوت، خودداري کرد، راضي شدم.

مطالعه بيشتر

۱ـ امام شناسي، علامّه طهراني، ج۱۰.

۲ـ ترجمه تفسير الميزان، ج۶.

۳ـ کتاب سليم بن قيس.