استحباب و فضیلت سرپرستی یتیم

سؤال

آیا پیرامون استحباب و فضیلت تکفّل یتیم آیه و حدیثی از کلام معصومین وجود دارد؟

وجود کودکان یتیم در هر اجتماعی اجتناب ناپذیر است، این کودکان از جهات مختلفی باید مورد حمایت قرار گیرند از نظر عاطفی دارای کمبودهایی هستند که اگر خلاء وجود آن‌ها از این نظر پر نشود، کودکانی ناسالم و در بسیاری از مواقع سنگدل و جانی و خطرناک بار می‌آیند به علاوه عواطف انسانی ایجاب می‌کند که آن‌ها هم چون سایر فرزندان جامعه مورد حمایت قرار گیرند و از همه این‌ها گذشته مردم از آینده کودکان خود که ممکن است در چنین شرایطی قرار گیرند، مطمئن شوند.

با توجّه به شرایط مختلف یتیمان، در قرآن کریم، و کلام معصومین دستورات ویژه‌ای داده شده است:

۱. مراقبت شدید از اموال یتیمان

در قرآن کریم، و روایات مردم به رعایت امانت و نگهداری اموال یتیمان فراخوانده شدند و با کسانی که اموال یتیمان را ظالمانه حیف و میل می‌کنند، سخت برخورد شده است. قرآن کریم، در سورهٔ نساء آیه ی۲، سورهٔ اسراء آیهٔ ۳۴، سورهٔ انعام آیهٔ ۱۵۲ و سورهٔ نساء آیهٔ ۱۰ با عبارات مختلف مردم را به مراقبت از اموال یتیم و رعایت حقوق آن‌ها فراخوانده است به عنوان نمونه خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: ﴿إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَی ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا﴾کسانی که اموال یتیمان را از روی ظلم و ستم می‌خورند، تنها آتش می‌خورند و به زودی به آتش سوزانی می‌سوزند.

۲. جلب عواطف به سوی یتیمان

قرآن کریم، برای برانگیختن مردم در برابر وضع یتیمان، اشاره به حقیقتی می‌کند که گاهی مردم از آن غافل می‌شوند و آن این که شما با یتیمان مردم همان‌گونه رفتار کنید که دوست می‌دارید در آینده با یتیمان شما رفتار نمایند.

منظره کودکان بی‌پناه و اطفال بی‌سرپرست خود را که تحت سرپرستی انسانی سنگدل و خائن قرار می‌گیرند که نه به احساسات آن‌ها جواب مثبت داده می‌شود و نه در اموال آن‌ها رعایت عدالت می‌شود، در نظر بگیرید این منظره دردناک چه قدر شما را ناراحت می‌کند و چه قدر به آینده فرزندان خود علاقه‌مندید؟ همان اندازه نسبت به فرزندان و یتیمان دیگران علاقه‌مند باشید و از ناراحتی آن‌ها ناراحت شوید.

نیازمندی کودک یتیم منحصر به خوراک و پوشاک نیست، بلکه جواب گفتن به عواطف و احساسات قلبی او مهم‌تر است و در ساختمان آینده او فوق‌العاده مؤثّر می‌باشد، زیرا طفل یتیم بسان دیگران انسان است و باید از نظر نیازهای عاطفی نیز تغذیه شود.

۳. تشویق به سرپرستی یتیمان و احسان به آن‌ها

قرآن کریم، در آیات مختلف مردم را تشویق به احسان و رفع حوائج مادی یتیمان نموده از قبیل آیات ۸۳ و ۱۷۷ و ۲۲۰ سورهٔ بقره آیات ۱۷ و ۱۸ سورهٔ الفجر و آیات ۲ و ۳ سورهٔ الماعون. در روایات مختلفی هم پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) مردم را به سرپرستی یتیمان تشویق نموده‌اند که استحباب و فضیلت ایتام را می‌رساند که به عنوان نمونه تعدادی از این روایات ذکر می‌شود:

1. رسول الله(ص): «مَن عال یتیماً حتی یَستَغنِیَ عنه اَوجبَ اللهُ عزّ و جلّ بذلکَ الجنّه کما اوجبَ اللهُ لآکل مال الیتیم النّارَ. یعنی هرکس یتیمی را سرپرستی کند تا آن که بی‌نیاز گردد، خداوند به سبب این کار، بهشت را بر او واجب سازد، هم چنان‌که آتش دوزخ را برخورنده مال یتیم واجب ساخته است.»
2. الامام علی(ع): «ما مِن مؤمن و لامُؤمنَه یَضَعُ یده علی رَأس یَتیم ترحُّماً الّا کتبَ اللهُ لَه بکلِّ شعرَه مرّتْ یدُهُ علیها حسنه ی؛ هیچ مرد و زن مؤمنی نیست که دست محبت بر سر یتیمی بگذارد، مگر این که خداوند به اندازه هر تار مویی که بر آن دست کشیده است، ثوابی برایش بنویسد.»

۳. رسول الله(ص): «مَن عال ثلاثه مِن الاَیتامِ کان کمَن قامَ لیلهُ و صامَ نهاره و غدا و راحَ شاهراً سَیفَه فی سبیل الله… یعنی هر که سه یتیم را سرپرستی کند، مانند کسی است که شبش را به عبادت گذراند و روزش را به روزه سپری کند و شب و روز در راه خدا شمشیر کشد.»

معرفی منابع جهت مطالعهٔ بیشتر

۱. تفسیر نمونه، ج۳، ۲۶، ۲۷ آیت الله مکارم شیرازی.

۲. میزان الحکمه، ج۱۴، (ترجمه فارسی)، محمدی ری‌شهری.

۳. بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۷۹، ص۲۶۷.