شب‌های ده‌گانه در سوره فجر
كلمه عشر در آيه ﴿والفجر و ليال عشر﴾( فجر/ ۱ ـ ۲) اشاره به چيست؟
در فرهنگ اسلام «بعضي اعداد» چه اعداد زماني مانند «شب هاي ده گانه» و چه اعداد غير زماني مانند «پاداش ده برابر»[۱] از احترام و معناي خاصي برخوردارند. به عنوان مثال «اربعين»، يعني چهل، عدد ويژه اي است و در عرصه هاي گوناگون، پيام و معناي خاصي پيدا مي كند. همچنين است عدد پنج، مانند پنج تن آل عبا در حديث كساء[۲]، و عدد دوازده مانند دوازده امام معصوم(ع) و عدد چهارده معصوم(ع)، عدد هفتاد و دو مانند هفتاد و دو شهيد كربلا و غيره.
اما درباره سوره فجر و معناي دو آيه اول آن: پيامبر(ص) فرمود: «هر كس سوره فجر را در شب هاي ده گانه قرائت و تلاوت كند، مورد آمرزش خداوند قرار مي گيرد.» از امام صادق(ع) هم روايت شده كه امام(ع) فرمود: «سوره فجر را در نمازهاي واجب و نمازهاي مستحبي قرائت كنيد. چون سوره، سوره حسين(ع) نام دارد و هر كس آن را قرائت كند، روز قيامت با حسين(ع) در بهشت هم درجه خواهد شد... »[۳] «والفجر»، يعني «قسم به سپيده دم» (و سوگند به صبح صادق) كه زمان بسيار بابركت است و به گفته استاد حسن زاده آملي در الهي نامه، انسان سرش را از دست بدهد، ولي سحر را از دست ندهد. آري خداوند شكافنده پرده سياه شب است و به آن سوگند ياد مي كند.[۴] «وليال عشر»، يعني سوگند به شب هاي ده گانه. اما از اين كه شب هاي ده گانه چه زماني است و اشاره به چيست مفسران نظرات گوناگون دارند:
۱. برخي از مفسران گفته اند: مراد از شب هاي ده گاه در اين آيه، شب هاي ده گانه اول ماه ذي الحجه مي باشد كه ايام بابركت حج و آشتي با خداست.[۵]
۲. برخي از مفسران گفته اند: مراد از شب هاي ده گانه در اين آيه، شب هاي ده گانه آخر ماه رمضان است كه شب هاي قدر را بايد در آن زمان جستجو كرد.[۶]
۳. برخي از مفسران نيز، شب هاي ده گانه در آيه ياد شده را به شب هاي ده گانه اول محرم الحرام تفسير كرده اند كه عاشوراي حسيني را در آن ايام بايد درك كرد.[۷]
۴. برخي از مفسران در راستاي روايات بطون قرآن، فجر را وجود امام زمان(عج) دانسته و «ليال عشر» را به ده امام قبل از او و كلمه شفع آيه سوم اين سوره را پيرامون شخصيت امام علي(ع) و فاطمه زهرا(س) تفسير كرده اند.[۸]
۵. برخي از مفسران گفته اند: مراد از شب هاي ده گانه، همان ده شبي است[۹] كه بر وعده حضرت موسي(ع) در طور سينا افزوده شد.[۱۰]
نظرات ديگر نيز در اين راستا مطرح است كه از ذكر آن صرف نظر مي شود. آنچه به عنوان چكيده بحث و دست آورد آن قابل بيان است اين است كه:
۱. قول معروف و مشهور در اين راستا، همان است كه مراد از شب هاي ده گانه در اين آيه، شب هاي ده گانه اول ذي الحجه مي باشد.
۲. نكته ديگر كه قابل بيان است اين كه: چون قرآن شريف داراي بطون و لايه هاي متعدد و متنوع است، همه اين اقوال قابل جمع و قابل تفسير است و هيچ منافاتي در بين اين نظرها وجود ندارد، چرا؟ چون هميشه سوگند پيرامون امور مهم ياد مي شود و همه اين ايام مهم و بابركت هستند.[۱۱]